Αποκλειστικά στη στήριξη της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας θα διοχετευθούν τα 150 δισ. του ευρωπαϊκού αμυντικού ταμείου, με ελάχιστες εξαιρέσεις συστημάτων που ήδη παράγονται σε διαδικασία συμπαραγωγής και διαμοιρασμού τεχνολογίας.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση αλλάζει δραστικά τον τρόπο με τον οποίο διαχειρίζεται τις αμυντικές της δαπάνες, δημιουργώντας ένα αυστηρά ευρωπαϊκό ταμείο ύψους έως και €800 δισ. που αποκλείει μεγάλους παγκόσμιους προμηθευτές, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες και το Ηνωμένο Βασίλειο. Με αυτόν τον τρόπο, η ΕΕ επιδιώκει όχι μόνο να ενισχύσει την αμυντική της αυτάρκεια, αλλά και να διαμορφώσει έναν κοινό βιομηχανικό χώρο στον τομέα της άμυνας, περιορίζοντας την εξάρτηση από εξωτερικές δυνάμεις.
Η νέα στρατηγική, που παρουσιάστηκε επίσημα από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, φέρνει σαρωτικές αλλαγές στην αμυντική αγορά της Ευρώπης. Ενθαρρύνει τα κράτη-μέλη να προμηθεύονται οπλικά συστήματα αποκλειστικά από ευρωπαϊκές εταιρίες, ενώ ταυτόχρονα προβλέπει αυστηρούς κανόνες σχετικά με την προέλευση και την τεχνολογική κυριαρχία των οπλικών συστημάτων που θα χρηματοδοτούνται.
Παράλληλα, χώρες όπως η Νορβηγία, η Ελβετία, η Ουκρανία, η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα εντάσσονται στη νέα αρχιτεκτονική αμυντικής συνεργασίας της ΕΕ, ενώ η Τουρκία και η Σερβία θα μπορούσαν ενδεχομένως να επωφεληθούν ως υποψήφιες χώρες ένταξης στην Ένωση. Αντιθέτως, οι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο, που έως τώρα κυριαρχούσαν στην αγορά εξοπλισμών της Ευρώπης, αποκλείονται από το ευρωπαϊκό ταμείο –τουλάχιστον σε αυτή τη φάση.
Η στρατγική αυτονομία
Ο αποκλεισμός αυτός αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης στρατηγικής αυτονομίας της ΕΕ, καθώς οι Βρυξέλλες προσπαθούν να μειώσουν την εξάρτηση από εξωτερικούς παράγοντες. Ο αιφνιδιαστικός τερματισμός της στρατιωτικής υποστήριξης προς την Ουκρανία από την Ουάσινγκτον, επί προεδρίας Τραμπ, ανέδειξε τον κίνδυνο της στρατιωτικής εξάρτησης από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Παράλληλα, η αυξανόμενη γεωπολιτική αβεβαιότητα και η επιθετικότητα της Ρωσίας καθιστούν επιτακτική την ανάγκη ενίσχυσης της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας.
Το Ευρωπαϊκό Αμυντικό Ταμείο και ο μηχανισμός SAFE, που θα παρέχει δάνεια ύψους €150 δισ., στοχεύουν στη δημιουργία μιας ολοκληρωμένης, ισχυρής και ανταγωνιστικής αμυντικής βιομηχανίας στην Ευρώπη. Οι νέοι κανόνες δίνουν προτεραιότητα σε ευρωπαϊκές αμυντικές εταιρίες, ενώ αποκλείουν κάθε σύστημα στο οποίο διατηρεί τον τεχνολογικό έλεγχο μια χώρα εκτός ΕΕ, περιορίζοντας σημαντικά τις εισαγωγές εξοπλισμών από τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Η πολιτική αυτή, αν και αναμενόμενη, ενδέχεται να προκαλέσει εντάσεις με την Ουάσινγκτον και το Λονδίνο, τα οποία τα τελευταία χρόνια ήταν βασικοί προμηθευτές της ευρωπαϊκής αγοράς άμυνας. Ωστόσο, η ΕΕ δείχνει αποφασισμένη να προχωρήσει με τη δημιουργία ενός αυτοδύναμου αμυντικού μηχανισμού, ικανό να καλύψει τις ανάγκες ασφαλείας των κρατών-μελών και να ανταποκριθεί στις νέες γεωπολιτικές προκλήσεις.
Οι εταιρίες παραγωγής όπλων από τις ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και την Τουρκία θα αποκλειστούν από το χρηματοδοτικό εργαλείο των 150 δισεκατομμυρίων ευρώ που προορίζεται για τη χρηματοδότηση αμυντικών δαπανών της ΕΕ, εκτός εάν οι συγκεκριμένες χώρες υπογράψουν συμφωνίες άμυνας και ασφάλειας με τις Βρυξέλλες.
Νέα ώθηση στις αμυντικές δαπάνες
Τα δάνεια θα χρηματοδοτήσουν κοινά έργα δύο ή περισσότερων κρατών-μελών, με στόχο τη δημιουργία μιας ενοποιημένης αμυντικής βιομηχανίας στην ΕΕ.
Για την άμεση επιτάχυνση των αγορών, η Κομισιόν επιτρέπει στα κράτη-μέλη να κάνουν ατομικές παραγγελίες τους πρώτους 12 μήνες.
Επιπλέον, τα σχέδια επιτρέπουν στις χώρες να υπερβούν το αυστηρό όριο δημοσίων δαπανών της ΕΕ έως και 1,5% του ΑΕΠ για τέσσερα χρόνια.
Η προθεσμία για αιτήσεις δανείων είναι η 30ή Ιουνίου 2027, ενώ η εκταμίευση των κονδυλίων μπορεί να διαρκέσει έως το 2030. Οι χώρες θα πρέπει να αποπληρώσουν τα δάνεια στην Κομισιόν εντός 45 ετών.
Αποκλεισμοί
Το Ταμείο που θα αξιοποιήσουν τα κράτη-μέλη για εξοπλιστικές δαπάνες θα είναι ανοιχτό μόνο σε αμυντικές εταιρίες της ΕΕ και σε εκείνες από τρίτες χώρες που έχουν υπογράψει αμυντικές συμφωνίες με το μπλοκ, δήλωσαν αξιωματούχοι την Τετάρτη, σύμφωνα με τους Financial Times.
Θα αποκλείει επίσης οποιαδήποτε προηγμένα οπλικά συστήματα στα οποία μια τρίτη χώρα είχε «αρχή σχεδιασμού» -περιορισμούς στην κατασκευή ή χρήση συγκεκριμένων εξαρτημάτων- ή έλεγχο στην ενδεχόμενη χρήση του, πρόσθεσαν οι αξιωματούχοι.
Το μέτρο θα εξαιρέσει το αντιαεροπορικό σύστημα Patriot (φωτ.), κατασκευάζεται από την RTX, και άλλα οπλικά συστήματα των ΗΠΑ για τα οποία η Ουάσιγκτον θέτει περιορισμούς για το πού μπορούν να χρησιμοποιηθούν.
Η απόφαση είναι μια νίκη για τη Γαλλία και άλλες χώρες που έχουν απαιτήσει μια προσέγγιση «Αγοράστε Ευρωπαϊκά», εν μέσω φόβων για τη αξιοπιστία των ΗΠΑ ως αμυντικού εταίρου και προμηθευτή που πυροδότησε ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ.
Τουλάχιστον το 65% του κόστους των προϊόντων θα πρέπει να δαπανηθεί στην ΕΕ, τη Νορβηγία και την Ουκρανία. Τα κράτη-μέλη της ΕΕ δεν θα μπορούσαν να δαπανήσουν τα χρήματα σε προϊόντα «όπου μπορεί να υπάρξει έλεγχος για τη χρήση ή τον προορισμό αυτού του όπλου».
Διπλωματικό παρασκήνιο
Το Ηνωμένο Βασίλειο άσκησε σκληρές πιέσεις για να συμπεριληφθεί στην πρωτοβουλία, δεδομένου του βασικού του ρόλου στον «συνασπισμό των προθύμων» με στόχο την ενίσχυση των αμυντικών δυνατοτήτων της ηπείρου. Οι αμυντικές εταιρείες του Ηνωμένου Βασιλείου, συμπεριλαμβανομένων των BAE Systems και Babcock International, είναι βαθιά ενσωματωμένες στην αμυντική βιομηχανία χωρών της ΕΕ όπως η Ιταλία και η Σουηδία.
Εάν τρίτες χώρες όπως οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Τουρκία θέλουν να συμμετάσχουν στην πρωτοβουλία, θα πρέπει να υπογράψουν μια εταιρική σχέση άμυνας και ασφάλειας με την ΕΕ, δήλωσαν αξιωματούχοι.
Οι συνομιλίες μεταξύ Λονδίνου και Βρυξελλών για ένα τέτοιο σύμφωνο έχουν ξεκινήσει, αλλά έχουν γίνει ιδιαίτερα περίπλοκες μετά από αιτήματα για μια ευρύτερη συμφωνία ΕΕ-Βρετανίας που θα περιλαμβάνει επίσης αμφιλεγόμενα ζητήματα όπως τα αλιευτικά δικαιώματα και η μετανάστευση.
Ο αποκλεισμός του Ηνωμένου Βασιλείου και της Τουρκίας θα δημιουργήσει μεγάλους πονοκεφάλους στις μεγάλες ευρωπαϊκές αμυντικές εταιρείες με στενούς δεσμούς με παραγωγούς ή προμηθευτές σε αυτές τις αγορές.
Ερωτηθείς για τη θέση του Ηνωμένου Βασιλείου σχετικά με τους κανόνες για το νέο Ταμείο της ΕΕ την Τρίτη, ένας Βρετανός αξιωματούχος είπε: «Είμαστε έτοιμοι να εργαστούμε μαζί για την ευρωπαϊκή άμυνα προς το συμφέρον της ευρύτερης ευρωπαϊκής ασφάλειας, για να αποτρέψουμε τον κατακερματισμό στις ευρωπαϊκές αμυντικές αγορές και να δημιουργήσουμε νομικές δομές που θα επιτρέψουν στα κράτη-μέλη να συνεργαστούν με τρίτες χώρες».
Η κίνηση θα προκαλέσει σημαντική ανησυχία στον αμυντικό τομέα της Βρετανίας. Ένας υψηλόβαθμος εκπρόσωπος της βρετανικής αμυντικής βιομηχανίας είπε ότι ήταν «σημαντική ανησυχία», προσθέτοντας: «Βλέπουμε πολλές ευκαιρίες και είναι σωστό το Ηνωμένο Βασίλειο να θεωρείται μέρος της Ευρώπης, αλλά αν η ΕΕ -και ειδικά η Γαλλία- πρόκειται να κάνει “συναλλαγές” επ’ αυτού, υπονομεύει ολόκληρη τη φιλοσοφία μιας κοινής και ενοποιημένης Ευρώπης από άποψη άμυνας και ασφάλειας».
Οι προηγούμενες προσπάθειες της Γαλλίας να περιοριστούν οι αμυντικές δαπάνες σε εταιρείες της ΕΕ συνάντησαν σκληρή αντίσταση από χώρες όπως η Γερμανία, η Ιταλία, η Σουηδία και η Ολλανδία, που έχουν στενούς δεσμούς με παραγωγούς άμυνας εκτός ΕΕ.
Η πρόταση πρέπει να εγκριθεί από την πλειοψηφία των κρατών της ΕΕ.
Σύμφωνα με τους όρους του σχεδίου, οι χώρες της ΕΕ θα μπορούν να ξοδεύουν τα δάνεια σε προϊόντα που χρησιμοποιούν εξαρτήματα από τη Νορβηγία, τη Νότια Κορέα, την Ιαπωνία, την Αλβανία, τη Μολδαβία, τη Βόρεια Μακεδονία και την Ουκρανία, δήλωσαν αξιωματούχοι.
