Το πλαίσιο του ανασχηματισμού και την προοπτική πρόωρων εκλογών σκιαγραφεί με άρθρο του στην Καθημερινή ο Αλέξης Παπαχελάς, στιγματίζοντας λάθος πολιτικές και πιθανώς επικίνδυνες ατραπούς, συστήνοντας εμμέσως πλην σαφώς στον Κυριάκο Μητσοτάκη λύσεις… για την αντιμετώπιση των προβλημάτων.
Να προσδιορίσει το επίδικο της μεταβατικής περιόδου που διέρχεται η Ελλάδα επιχειρεί με το εβδομαδιαίο άρθρο του ο διευθυντής της Καθημερινής Αλέξης Παπαχελάς, ασκώντας αφενός κριτική για τα πεπραγμένα -ιδιαίτερα στην εξωτερική πολιτική- και σκιαγραφώντας παράλληλα την επόμενη ημέρα στην ελληνική πολιτική και διεθνή γεωπολιτική και γεωοικονομική σκακιέρα.
Αν και ο Αλέξης Παπαχελάς αποφεύγει προσωπικές αιχμές, εν τούτοις το άρθρο του με τίτλο”Η Ελλάδα και η νέα Γιάλτα” έχει έμμεσες πλην σαφείς αναφορές στη διαχείριση της ελληνικής εξωτερκής πολιτικής, ενώ μιλά ευθέως για αποδυνάμωση της γεωστρατηγικής θέσης της Ελλάδας. Δεν περιοριζεται όμως στα προβλήματα και τα αίτια, αλλά κάνει προβολές καταδεικνύοντας την αλλαγή που έχει επέλθει ήδη από την πρώτη εκλογή Τραμπ, ενώ προσπαθεί να σκιαγραφήσει και το πλαίσιο της ελληνικής απάντησης.
Auditor’s note: A bit of context
Για την ανάλυση του μηνύματος όμως χρειάζεται να τοποθετηθεί στο τρέχον χωροχρονικό πλαίσιο και να συνεκτιμηθεί με προηγούμενες τοποθετήσεις του αρθρογράφου και τη δυναμική των κοινωνικών, πολιτικών και γεωπολιτικών εξελίξεων. Η Ελλάδα βρίσκεται σε μεταβατική φάση, καθώς η αλαζονεία της κυβέρνησης, η προσπάθεια συγκάλυψης των Τεμπών και ο κατακερματισμός της αντιπολίτευσης, την οδήγησαν σε μια άνευ προηγουμένου αντιπαράθεση με την κοινωνία (standoff). Ενώ πριν τα συλλαλητήρια ο ανασχηματισμός αποτελούσε χαρτί που θα έπαιζε κατ επιλογή ο Κυριάκος Μητσοτάκης, πλέον είναι επιβεβλημένη και επιτακτική αναγκαιότητα για να εξασφαλίσει τον ελάχιστο απαιτούμενο πολιτικό χρόνο απαλύνοντας τις πιέσεις και δημιουργώντας χώρο και περιβάλλον για πολιτικές και κοινωνικές διεργασίες. Ταυτόχρονα, σε διεθνές επίπεδο, η εκλογή Τραμπ έχει επιφέρει την επανάκαμψη της συναλλακτικής κουλτούρας μεταβάλλοντας τη γεωπολιτική σε γεωοικονομική σκηνή. Αυτό συνεπάγεται ότι το ειδικό βάρος των χωρών είναι άμεση συνάρτηση της οικονομικής, πολιτικής και στρατιωτικής τους δύναμης και διάθεσης να αναλάβουν ρίσκα που μέχρι τώρα χαρακτήριζαν αδιανόητα.
Ανάλυση μηνύματος
Ο Αλέξης Παπαχελάς, αφού θέτει τις σχέσεις με την Ευρώπη και το ταγκό με την Τουρκία ως τα δύο μείζονα ζητήματα που καλείται να διαχειριστεί η ελληνική εξωτερική πολιτική, συνεχίζει υπογραμμίζοντας την αλλαγή όχι μόνο του state of play αλλά και του way of doing business μετά την εκλογή Τραμπ. Πλέον -όπως σημειώνει- το σκηνικό είναι πιο ωμό, στυγνό και δεν έχει πολιτική αλλά συναλλακτική λογική. Επίσης, επισημαίνει οτι ο κόσμος οδεύει προς μια νέα Γιάλτα, δηλαδή επαναχάραξη των σφαιρών επιρροής, μόνο που δεν θα συμμετάσχουν μόνο οι Αμερικανοί, οι Ρώσοι και οι Βρετανοί αλλά πολλοί περισσότεροι. Ειδική αναφορά κάνει στον τρόπο που διαπραγματεύονται Τραμπ και Πούτιν.
Η ουσία όμως, βρίσκεται στην κατακλείδα του κειμένου. Εκεί, επισημαίνει προβλήματα, παθογένειες, μικρομεγαλισμούς και σκιαγραφεί το μονοπάτι της λύσης. Ειδικότερα, μεταξύ άλλων αναφέρει:
“Δυστυχώς, έχουμε αποδυναμώσει μόνοι μας κάποια από τα χαρτιά μας. Ο εγχώριος λαϊκισμός και η διαχρονική φαυλότητα και ανεπάρκεια του πολιτικού μας συστήματος διέβρωσαν την απαραίτητη κουλτούρα ασφαλείας”.
Η αναφορά αυτή αποτελεί μήνυμα κινδυνου που στόχο έχει να αποτρέψει την περαιτερω διολίσθηση του πολιτικού συστήματος στην κατεύθυνση του λαϊκισμού, συνδέοντας μια τέτοια εξέλιξη με περαιτέρω αποδυνάμωση της πραγματικής ασφάλειας της χώρας.
Συνεχίζοντας επιχειρεί μια πολύ πιο σύνθετη προσέγγιση της κατάστασης στο πολιτικό σκηνικό στην Ελλάδα, ενώ παράλληλα κάνει προβολή αντικτύπου στη διεθνή σκακιέρα:
“Στα λόγια «είμαστε Ισραήλ», στην πράξη ό,τι να ‘ναι σε κρίσιμους τομείς. Εχουμε πάντως αποδειχθεί καλοί στο να παίζουμε τα γεωπολιτικά χαρτιά μας από τον Μαυροκορδάτο έως τις μέρες μας”.
Εδώ ο αρθρογράφος επανέρχεται σε προηγούμενη παρέμβασή του, που μιλάει για την αναντιστοιχεία δηλώσεων και έργων, με την έκφραση Στα λόγια «είμαστε Ισραήλ». Αυτή τη φορά όμως το πάει ένα βήμα πιο κάτω και πιο… σκληρά σημειώνοντας “στην πράξη ό,τι να ‘ναι σε κρίσιμους τομείς”. Η αναφορά αυτή αποτελεί σαφή αιχμή, χωρίς περιστροφές, που σε συνδυασμό με την προηγούμενη αφήνει να εννοηθεί ότι τα λάθη έχουν ονόματα. Με δεδομένο τον ανασχηματισμό, ο Αλέξης Παπαχελάς στέλνει μήνυμα να μην επανέρθουν σε κρίσιμες θέσεις άτομα που έκαναν λάθη.
“Εχουμε πάντως αποδειχθεί καλοί στο να παίζουμε τα γεωπολιτικά χαρτιά μας από τον Μαυροκορδάτο έως τις μέρες μας. Με λίγη ευρηματικότητα και επιμονή, θα βρούμε το ασφαλές γεωπολιτικό μονοπάτι”.
Η αναφορά αυτή φαίνεται να έχει πολλαπλά μηνύματα, ενισχύοντας την προηγούμενη, ενώ αφήνει υπονοούμενα για διαφθορά και διελκυστίνδα Δυσης – Ρωσίας στην εγχώρια πολιτική σκηνή. Ωστόσο, καλλιεργεί την ελπίδα, μέσα από την “ευρηματικότητα” και την προοπτική για “ασφαλές γεωπολιτικό μονοπάτι”. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η αναφορά στον Μαυροκορδάτο, ο οποίος ήταν ο επικεφαλής του αγγλικού κόμματος στην Ελλάδα, συγκρούστηκε με τον Καποδίστρια που εκπροσωπούσε το ρωσικό, συνάτοντας τελικά τις επαχθείς συμφωνίες με τη Βρετανία για όπλα και δάνεια, οι οποίες οδήγησαν στην απελευθέρωση και ταυτόχρονα στη… χρεοκοπία. Δεν αναφέρεται όμως στον διαπλεκόμενο και αμφισβητούμενο Κωλέτη, εκπρόσωπο του γαλλικού κόμματος. Ο Κωλέτης ως πρωθυπουργός, εισήγαγε την ιδέα της “Μεγάλης Ιδέας”, προωθώντας την επέκταση του ελληνικού κράτους για την απελευθέρωση όλων των Ελλήνων. Ωστόσο, η διακυβέρνησή του συνδέθηκε με φαινόμενα διαφθοράς, ευνοιοκρατίας και καταστρατήγησης των συνταγματικών θεσμών. Η πολιτική του πρακτική, γνωστή ως το “σύστημα”, περιλάμβανε νοθεία στις εκλογές και εκτεταμένη χρήση πελατειακών σχέσεων.
Μετά από αυτή την αναφορά, και με τις δημοσκοπήσεις να δείχνουν αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης αυτοδυναμίας, ο Αλέξης Παπαχελάς γράφει:
“Αρκεί να σοβαρευτούμε, ενωμένοι αν γίνεται… Γιατί το πιο βασικό σε αυτό το άναρχο και επικίνδυνο σκηνικό είναι να μπορείς –στα δύσκολα– να βασιστείς στις δικές σου δυνάμεις”.
Εδώ δεν μπορεί να μη σημειωθεί η αναφορά “ενωμένοι αν γίνεται…”, καθώς εφόσον τεθεί υπό το πρίσμα της επίσπευσης των εκλογών και της πραγματικότητας των δημοσκοπήσεων, σκιαγραφεί τη δυναμική κυβέρνησης συνεργασίας. Στη συνέχεια επανέρχεται στο άναρχο και επικίνδυνο σκηνικό και στην αναγκαιότητα της στρατηγικής αυτονομίας, προσδιορίζοντας τις απειλές που επιβάλλουν άμεσες και ριζοσπαστικές λύσεις.
Μάλιστα, κλείνει το άρθρο την Ουκρανία με το εν δυνάμει επικίνδυνο μέλλον που επιφυλάσσεται για την Ελλάδα εφόσον δεν προσαρμόσει την πορεία της.
“Το έμαθε το μάθημα η Ουκρανία, που κινδυνεύει να μην καθίσει στο μεγάλο τραπέζι που αφορά το δικό της μέλλον και η οποία είδε τις γεωπολιτικές βεβαιότητες και προσδοκίες της να καταρρέουν σε λίγες ώρες”.
Πρόκειται για παραλληλισμό που μπορεί να φαίνεται υπερβολικός σε αυτή τη φάση, όμως κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τις εξελίξεις σε ένα περιβάλλον που επικρατεί ο αναθεωρητισμός από την Ουκρανία μέχρι τη Γάζα και με τις ευλογίες των μεγάλων δυνάμεων. Η Ελλάδα σήμερα, όπως αναφέρει στην εισαγωγή του άρθρου ο Αλέξης Παπαχελάς, δεν είναι ούτε διαιρεμένη, ούτε καθημαγμενη, όπως ήταν μετά τον Β’ΠΠ. Ωστόσο, θα λέγαμε εμείς ότι είναι κατακερματισμένη, αποσυντονισμένη και σε loop επαναλαμβανόμενων λαθών.
Το άρθρο του Αλέξη Παπαχελά
Η Ελλάδα και η νέα Γιάλτα
Πριν από 80 χρόνια, η γεωπολιτική μοίρα της χώρας σφραγίστηκε πάνω σε ένα κομμάτι χαρτί που έδωσε στους ομοτράπεζούς του ο Ουίνστον Τσώρτσιλ. Σήμερα έχει κανείς την αίσθηση πως ο πλανήτης θα ξαναμοιραστεί. Οχι ακριβώς όπως έγινε στη Γιάλτα το 1945. Γιατί ούτε η Ελλάδα είναι η διχασμένη, ρημαγμένη χώρα του τέλους του πολέμου. Αλλά και γιατί ο πλανήτης είναι πολύ πιο άναρχος και δεν είναι καθαρό ούτε ποιος είναι ο νικητής και ποιος ο ηττημένος, ούτε επίσης ποιοι θα καθίσουν στο τελικό τραπέζι, όπου θα χαραχτούν οι νέες σφαίρες επιρροής.
Αφήστε επίσης που με τον Τραμπ και τον Πούτιν στο τραπέζι, δεν ξέρεις πού μπορείς να καταλήξεις. Ο μεν Τραμπ μπορεί εύκολα να σε ανταλλάξει με κάτι που δεν μπορείς καν να φανταστείς, ο δε Πούτιν παίζει αριστοτεχνικά το παιχνίδι χωρίς να ανοίγει ποτέ τα χαρτιά του.
Η Ελλάδα έχει τα τελευταία 60 χρόνια δύο μεγάλες αγωνίες: Η πρώτη είναι να κινείται πάνω σε σταθερές ράγες, που την προφυλάσσουν από περιπέτειες και εκτροπές, διασφαλίζοντας τον συνεχή εκσυγχρονισμό της. Αυτό μας διασφάλισε η Ε.Ε. Η δεύτερη αγωνία ήταν και παραμένει η Τουρκία. Γι’ αυτό το ζήτημα είχαμε εναποθέσει τις ελπίδες μας στις σχέσεις με τις ΗΠΑ. Θεωρούσαμε ότι σε οριακές στιγμές η Ουάσιγκτον θα παρενέβαινε για να αποτρέψει έναν πόλεμο στο Αιγαίο ή στην Κύπρο. Κυρίως, γιατί δεν θα ήθελε να διαταραχθεί η συνοχή της δυτικής συμμαχίας. Οπως λέει συχνά ένας βετεράνος και έμπειρος διπλωμάτης, «εμείς παριστάναμε ότι θα στεκόμασταν στο πλευρό των ΗΠΑ σε έναν γενικευμένο πόλεμο και εκείνοι ότι μας παρείχαν εγγυήσεις ασφαλείας».
Τώρα, όμως, έχουμε περάσει από την εποχή των ασφαλών υποθέσεων και της διπλωματικής υποκρισίας στον απολύτως στεγνό κόσμο της συναλλαγής. Εκείνο το παλιό κλισέ κάθε Ελληνα πολιτικού όταν απευθυνόταν σε Αμερικανό συνομιλητή του, ότι «η Ελλάδα είναι το λίκνο της Δημοκρατίας», ελάχιστους αφορά και μοιάζει γραφικό όταν βλέπεις πώς συμπεριφέρεται ο Τραμπ στον Καναδά, τη χώρα με την οποία οι ΗΠΑ διατηρούν τις πιο στενές σχέσεις.
Είμαστε πια σε έναν κόσμο όπου η ερώτηση, πριν συμμετάσχεις στο μοίρασμα της τράπουλας, είναι «και εσύ τι φέρνεις στο τραπέζι;». «Εχεις στρατό; Μάλιστα. Είσαι διατεθειμένος να ρισκάρεις να τον στείλεις σε μια επικίνδυνη αποστολή για λογαριασμό των συμμάχων σου;», «Εχεις φυσικούς πόρους, έλα να κάνουμε ένα ντιλ», «Διαθέτεις σοβαρή πολεμική βιομηχανία; Εχεις να προσφέρεις καινοτομία ή παραγωγή οπλικών συστημάτων;».
Δυστυχώς, έχουμε αποδυναμώσει μόνοι μας κάποια από τα χαρτιά μας. Ο εγχώριος λαϊκισμός και η διαχρονική φαυλότητα και ανεπάρκεια του πολιτικού μας συστήματος διέβρωσαν την απαραίτητη κουλτούρα ασφαλείας. Στα λόγια «είμαστε Ισραήλ», στην πράξη ό,τι να ‘ναι σε κρίσιμους τομείς. Εχουμε πάντως αποδειχθεί καλοί στο να παίζουμε τα γεωπολιτικά χαρτιά μας από τον Μαυροκορδάτο έως τις μέρες μας. Με λίγη ευρηματικότητα και επιμονή, θα βρούμε το ασφαλές γεωπολιτικό μονοπάτι. Αρκεί να σοβαρευτούμε, ενωμένοι αν γίνεται… Γιατί το πιο βασικό σε αυτό το άναρχο και επικίνδυνο σκηνικό είναι να μπορείς –στα δύσκολα– να βασιστείς στις δικές σου δυνάμεις. Το έμαθε το μάθημα η Ουκρανία, που κινδυνεύει να μην καθίσει στο μεγάλο τραπέζι που αφορά το δικό της μέλλον και η οποία είδε τις γεωπολιτικές βεβαιότητες και προσδοκίες της να καταρρέουν σε λίγες ώρες.
