Η σύνοδος των G20 στη Βραζιλία επιβεβαίωσε αυτοί που όλοι φοβόντουσαν: Δεν υπάρχει καμία παγκόσμια τάξη, ο κόσμος είναι κατακερματισμένος ήδη πριν την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ και οι προοπτικές ήδη δείχνουν στην κατεύθυνση μεγαλύτερων εντάσεων πριν υπάρξει οποιαδήποτε αποκλιμάκωση.
Η στιγμή ενότητας της “Δύσης και των άλλων” για την οποία είχαν καλλιεργηθεί προσδοκίες ότι θα αποτελέσει την πεμπτουσία της συνόδου του G20 στο Ρίο ντε Τζανέιρο, δεν συνέβη ποτέ. Αντιθέτως, παρά τις καϊπιρίνιες, τη σάμπα για το δροσερό αεράκι του ωκεανού, δεν υπήρξαν οι αναγκαίες συγκλήσεις, ενώ πιστοποιήθηκαν μεγαλύτερες αποκλίσεις.
Ο πρόεδρος της Βραζιλίας Λούλα ντα Σίλβα διέκοψε αιφνιδίως τις παρασκηνιακές συγκρουσιακές διαπραγματεύσεις για το κοινό ανακοινωθέν, αφήνοντας μια πικρή γεύση, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους. Προηγουμένως, η Ουκρανία είχε επιτεθεί με ATACKMS στη Ρωσία, μετά από έγκριση των ΗΠΑ και ο Πούτιν είχε επικαιροποιήσει το διάταγμα για τη χρήση πυρηνικών όπλων κατεβάζοντας το όριο μιας τέτοιας απάντησης, που συνεπάγεται αύξηση του κινδύνου.
Η σύνοδος βρισκόταν μπροστά σε μια αδήριτη πραγματικότητα: Ο Μπάιντεν βρίσκεται στην έξοδο, ο Σολτς είναι πιο πιθανό να χάσει τις εκλογές -αν τελικά είναι υποψήφιος-, ο Μακρόν δείχνει ανεπαρκής, η Ευρώπη δεν έχει ενιαία φωνή. Καθώς οι ηγέτες γνωρίζουν το ανατρεπτικό playbook του Τραμπ, ήξεραν ότι καμία συμφωνία -πλην ίσως της απόλυτης ομοφωνίας- στο G20 δεν θα είχε νόημα, καθώς θα αναιρούνταν πρακτικά στις 20 Ιανουαρίου.
Η επικείμενη επιστροφή του Τραμπ κυριαρχούσε σαν τη γνωστή «Δαμόκλειο Σπάθη». Ερωτήματα σχετικά με το ρόλο που θα συνεχίσουν να παίζουν οι ΗΠΑ στη διεθνή σκηνή επαναλαμβάνονταν, ενώ οι διπλωμάτες απέφευγαν ευγενικά τον όρο «απομονωτισμός».
Το διεθνές γεωπολιτικό σκηνικό έχει ως εξής: Αυτό που παρουσιαζόταν ως στιγμή ενότητας για «τη Δύση και τον υπόλοιπο κόσμο» ανέδειξε πόσο γρήγορα διαλύονται τα όρια της διεθνούς τάξης.
- Βορειοκορεάτες πολεμούν για πρώτη φορά στην Ευρώπη.
- Το Ισραήλ ανθίσταται στις προσπάθειες των ΗΠΑ να σταματήσουν τις συγκρούσεις με τη Χεζμπολάχ και τη Χαμάς.
- Η Κίνα πραγματοποιεί τακτικά στρατιωτικές ασκήσεις γύρω από την Ταϊβάν.
- Οι πυρηνικές απειλές έχουν γίνει κοινός τόπος.
Και αυτά πριν ακόμα επιστρέψει ο Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο.
Αν τα γεωπολιτικά μέτωπα και οι ανησυχίες για νέα έξαρση των εμπορικών ανταγωνισμών δεν επαρκούν για να ανεβάσουν το ρίσκο, η παντελής έλλειψη συναινέσεων μεταξύ των ηγετών που καταγράφηκε στο G20 και το Trump-effect επαρκούν για να το εκτοξεύσουν. Ωστόσο, οι κεντρικές τράπεζες διατηρούν τον έλεγχο, ενώ φαίνεται να προηγούνται των εξελίξεων, καθώς έχουν σκιαγραφήσει το δρόμο για τη νομισματική ουδετερότητα εντός του 2025, αποφορτίζοντας μερικώς τις αγορές.
Ρωγμές και συγκρούσεις
Το αίσθημα παγκόσμιας αποδιοργάνωσης αποτυπώθηκε στο Ρίο, πιο έντονα όταν ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, και δύο άλλοι ηγέτες της Ομάδας των Επτά — ο Καναδός Πρωθυπουργός Τζάστιν Τριντό και η Ιταλίδα Πρωθυπουργός Τζόρτζια Μελόνι — δεν συμπεριλήφθηκαν «οικογενειακή φωτογραφία» την πρώτη μέρα της συνόδου. Οι ΗΠΑ ανέφεραν ότι η φωτογραφία τραβήχτηκε νωρίς, ενώ οι οργανωτές είπαν ότι ο Μπάιντεν άργησε.
Για να διορθώσει την κατάσταση, ο Λούλα απηύθυνε πρόσκληση για επαναληπτική φωτογραφία την Τρίτη. Αυτή τη φορά, ο Μπάιντεν βρέθηκε στη φωτογραφία — μασώντας μια καραμέλα για τον βήχα και χαμογελώντας σχεδόν πατρικά — αλλά το ψεύτικο φόντο αντί του εντυπωσιακού Όρους Sugarloaf του Ρίο ενίσχυσε την εντύπωση ότι η προσπάθεια προβολής ενότητας ήταν απλώς για το θεαθήναι.
Σε ένα διπλωματικό κοκτέιλ το πρώτο βράδυ, ο 79χρονος Λούλα κουράστηκε και έφυγε νωρίς. Πολλοί από τους παρευρισκόμενους ήθελαν να βγάλουν selfies με έναν χαμογελαστό Μπάιντεν, ο οποίος κλείνει τα 82 την Τετάρτη. Στο τέλος της συνόδου, κανείς από τους δύο δεν έκανε δηλώσεις στους δημοσιογράφους — ένα άτονο τέλος που φάνηκε να υποδηλώνει ότι τίποτα από όσα συζητήθηκαν στο Ρίο δεν θα είχε μεγάλη σημασία σε λίγους μήνες.
Η παλιά φρουρά που εκπροσωπείται από την Ομάδα των Επτά έδειχνε εκτός παιχνιδιού. Ο Μπάιντεν διατήρησε ένα ελαφρύ πρόγραμμα στο ουσιαστικά αποχαιρετιστήριο ταξίδι του, ενώ ο Τριντό και ο Γερμανός Όλαφ Σολτς μοιάζουν επίσης να βρίσκονται στο τέλος της πολιτικής τους καριέρας.
Οι BRICS είχαν καλύτερη διάθεση
Οι ηγέτες του Παγκόσμιου Νότου φάνηκαν πιο άνετοι. Ο Ναρέντρα Μόντι της Ινδίας και ο Σι Τζινπίνγκ της Κίνας χαμογελούσαν και συζητούσαν με ευκολία, κατέχοντας το κέντρο της σκηνής πριν και μετά τις ομαδικές φωτογραφίες.
Οι ηγέτες των αναδυόμενων οικονομιών του Παγκόσμιου Νότου φάνηκαν πιο άνετοι. Ο Ναρέντρα Μόντι της Ινδίας και ο Σι Τζινπίνγκ της Κίνας χαμογελούσαν και συζητούσαν με ευκολία, κατέχοντας το κέντρο της σκηνής πριν και μετά τις ομαδικές φωτογραφίες. Με τον Τραμπ να απειλεί με δασμούς και τους δύο, φαινόταν σαν ηρεμία πριν από την καταιγίδα.
Ο Μιλέι ήταν μια από τις εξέχουσες παρουσίες στο Ρίο. Αυτός και ο Λούλα απεχθάνονται ο ένας τον άλλο, κάτι που φαινόταν όταν το πρωτόκολλο απαίτησε να σφίξουν τα χέρια τους. Ωστόσο, οι ανεπίσημες δηλώσεις του Μιλέι κατά του κατεστημένου ήταν στο επίκεντρο των συζητήσεων.
Η Νέα Εποχή
Το Ρίο αποκάλυψε ότι η Δύση δεν ελέγχει πια το παιχνίδι. Οι δηλώσεις της G20 γίνονται όλο και πιο αδύναμες. Ο Λούλα, χωρίς να ακολουθεί παραδοσιακά διπλωματικά πρότυπα, προώθησε δικές του προτεραιότητες όπως η φορολογία των πλουσίων.
Ένας διπλωμάτης δήλωσε χαρακτηριστικά: «Αγκαλιάστε τον ήλιο, απολαύστε την ώρα του κοκτέιλ και καλώς ήρθατε στη Λατινική Αμερική».
Οι νέες ισορροπίες
Ο Εμανουέλ Μακρόν και η Τζόρτζια Μελόνι — αμφότεροι προέρχονται από εκλογικές αποτυχίες — έδειχναν να έλκονται προς τον Χαβιέρ Μιλέι, μία από τις πιο εντυπωσιακές παρουσίες στο Ρίο. Ο Μιλέι είναι ο τύπος του “trump card”, που -να το θέσουμε λογοτεχνικά- αιχμαλωτίζει τη φαντασία σε αστάθμητα περιβάλλοντα. Αυτός και ο Λούλα απεχθάνονται ο ένας τον άλλο, κάτι που ήταν εμφανές όταν το πρωτόκολλο απαίτησε να σφίξουν τα χέρια τους, με τους δύο να δείχνουν δυστυχείς. Ωστόσο, οι εκτός κάμερας επιθέσεις του Μιλέι κατά του κατεστημένου ήταν στο επίκεντρο των συζητήσεων.
Ο Μακρόν, που κάποια στιγμή έκανε πρωινό τζόγκινγκ στην παραλία της Κοπακαμπάνα, συνοδευόμενος από σωματοφύλακες, συνομίλησε συχνά με τον Μιλέι. Στο μεταξύ, ενώ πήγε την κόρη της να δει το άγαλμα του Χριστού Λυτρωτή που δεσπόζει στο Ρίο, η Μελόνι αστειεύτηκε με τον Μιλέι ότι ήθελε να φρεσκάρει τα ισπανικά της από το λύκειο.
Η Μελόνι και ο Μιλέι έχουν χτίσει τις δικές τους σχέσεις με τον Έλον Μασκ, ο οποίος έχει την προσοχή του Τραμπ τουλάχιστον προς το παρόν, και ίσως φιλοδοξούν να είναι δικοί τους «σύμβουλοι ψιθύρων» όταν ο Τραμπ αναλάβει τα καθήκοντά του τον Ιανουάριο. Οι δύο ηγέτες σχεδίαζαν να συγκρίνουν σημειώσεις αργότερα, με τη Μελόνι να κατευθύνεται στο Μπουένος Άιρες για να περάσει περισσότερο χρόνο με τον Μιλέι, που μόλις είχε επιστρέψει από το Μαρα-Λάγκο.
Ο Λούλα, που πέρασε χρόνο στη φυλακή και έκανε μια πολιτική επιστροφή αντίστοιχη ή και μεγαλύτερη από αυτή του Τραμπ, δεν φαινόταν να νοιάζεται. Ενώ οι διπλωμάτες της Δύσης παραπονούνταν για μία από τις πιο χαοτικές συνόδους κορυφής στη μνήμη τους, η Βραζιλία είχε μια πολύ διαφορετική αντίληψη: Η προσβολή προς τον Μπάιντεν δεν ήταν σκόπιμη, και τα θέματα που ήταν σημαντικά για τον Λούλα — η καταπολέμηση της πείνας, η φορολόγηση των δισεκατομμυριούχων — συμπεριλήφθηκαν στην τελική δήλωση.
Η Μελόνι είναι… case study
Η Μελόνι είναι ένα καλό παράδειγμα της ισορροπίας που πρέπει να διατηρήσουν πολλοί ηγέτες της G7. Όταν ρωτήθηκε για την αποδέσμευση των ΗΠΑ από τον κόσμο, δήλωσε αμέσως ότι ήταν σημαντικό η λεγόμενη Δύση να παραμείνει ενωμένη.
Ο Μακρόν φαινόταν πρόθυμος να καλύψει το κενό που άφησε η αποχώρηση του Μπάιντεν από την ομάδα. Ουκρανοί και Ευρωπαίοι αξιωματούχοι επαίνεσαν τη σκληρότερη στάση του απέναντι στη Μόσχα, βλέποντας την κρίση του Κιέβου ως υπαρξιακή για το μέλλον της Ευρώπης. Ωστόσο, πρόσθεσαν ότι παραμένει ζητούμενο η δυνατότητα της Γαλλίας να συσπειρώσει συμμάχους.
Ο Σολτς συνέχισε να αντιστέκεται στην αποστολή πυραύλων Taurus μεγάλης εμβέλειας στο Κίεβο, λαμβάνοντας επικρίσεις — ιδιωτικά και δημόσια — για προηγούμενη τηλεφωνική του επικοινωνία με τον Πούτιν, παρόλο που παρακάλεσε μάταια τον Λούλα να επιτρέψει στον Ουκρανό ηγέτη Βολοντίμιρ Ζελένσκι να συμμετάσχει στη σύνοδο.
Κάτω από την επιφάνεια, οι ρωγμές ήταν ακόμη πιο ξεκάθαρες. Σύμφωνα με ρεπορτάζ του Bloomberg, ένας διπλωμάτης ανέφερε ότι είναι ξεκάθαρο πως ο Τραμπ απεχθάνεται πολλά από αυτά που αντιπροσωπεύει η Ευρώπη, και αυτό δεν πρόκειται να αλλάξει. Οι χώρες της ηπείρου θα πρέπει απλώς να βρουν όσο το δυνατόν περισσότερους συμμάχους για να υποστηρίξουν συλλογικές δράσεις για πολυμερείς δεσμεύσεις για το κλίμα και στήριξη του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου.
