Τους λογαριασμούς του 2023 των κοινών επιχειρήσεων (ΚΕ) της ΕΕ, δηλαδή των ενωσιακών συμπράξεων δημόσιου και ιδιωτικού τομέα στα πεδία της έρευνας και της καινοτομίας ενέκρινε το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο (ΕΕΣ).
Ωστόσο, το ΕΕΣ υποδεικνύει ορισμένα ζητήματα που απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή, όπως η ανάγκη να εξασφαλίζεται ότι οι εισφορές που καταβάλλουν οι εταίροι από τον ιδιωτικό τομέα είναι οι συμφωνημένες.
Οι κοινές επιχειρήσεις αποτελούν συμπράξεις μεταξύ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του εκάστοτε κλάδου, της ερευνητικής κοινότητας και, σε ορισμένες περιπτώσεις, διακυβερνητικών οργανισμών και συμμετεχόντων κρατών. Οι ΚΕ, τις οποίες χρηματοδοτεί η ΕΕ μέσω των προγραμμάτων έρευνας και καινοτομίας της («Ορίζων 2020», «Ορίζων Ευρώπη» και «Ψηφιακή Ευρώπη», διαθέτοντας συνολικά 17 δισ. ευρώ), αναμένεται να κινητοποιήσουν από τους εταίρους πρόσθετες εισφορές (σε είδος ή με τη μορφή άλλων χρηματοδοτικών εισφορών) αξίας 21,1 δισ. ευρώ. Οι πόροι αυτοί προορίζονται για την υλοποίηση έργων στα πεδία της έρευνας και της καινοτομίας, των οποίων η αξία υπολογίζεται γύρω στα 38,1 δισ. ευρώ.
«Για άλλη μια χρονιά, εγκρίναμε τους λογαριασμούς των ΚΕ της ΕΕ, επιβεβαιώνοντας έτσι την ήδη υπάρχουσα θετική τάση», δήλωσε η Ildikó Gáll-Pelcz, Μέλος του ΕΕΣ και αρμόδια για τον ετήσιο έλεγχο. «Καθώς οι ΚΕ συμβάλλουν στην ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης, όσο περισσότερες είναι οι προσπάθειες που καταβάλλονται τόσο μεγαλύτερη θα είναι η οικονομική αποδοτικότητά τους.»
Όπως και τα προηγούμενα χρόνια, το ΕΕΣ επισήμανε τους σοβαρούς κινδύνους που απειλούν την ΚΕ για την ανάπτυξη της ενέργειας από σύντηξη (F4E), η οποία είναι υπεύθυνη για την παροχή της εισφοράς της Ευρώπης στο πολύ μεγάλο έργο που αφορά τον διεθνή θερμοπυρηνικό πειραματικό αντιδραστήρα (ITER). Η ΚΕ F4E, που χρηματοδοτείται από την Ευρατόμ και τα συμμετέχοντα κράτη, αναμένεται να επικαιροποιήσει σε μεγάλο βαθμό τα ορόσημα του έργου του ITER, ώστε να ληφθούν υπόψη οι μέχρι στιγμής σημαντικές τεχνικές αλλαγές και αυξήσεις κόστους. Σύμφωνα με το ΕΕΣ, η αναθεώρηση των ορόσημων θα επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό τις εκτιμήσεις κόστους για την εκτέλεση των υποχρεώσεων του έργου του ITER ως προς τα παραδοτέα του. Βασιζόμενη σε προηγούμενα ορόσημα, η ΚΕ υπολόγισε ότι το κόστος αυτό ανέρχεται σε 21,2 δισ. ευρώ. Το ΕΕΣ κρούει επίσης τον κώδωνα για σοβαρούς κινδύνους σε βάθος χρόνου, εξαιτίας της μεγάλης εξάρτησης της ΚΕ από εξωτερικούς παρόχους υπηρεσιών (διατήρηση ελάχιστων γνώσεων και μειωμένη αποδοτικότητα του ανθρώπινου δυναμικού).
Επιπλέον, το ΕΕΣ σημειώνει ότι τόσο η ΚΕ «Μια Ευρώπη που βασίζεται στην κυκλική βιοοικονομία» (CBE) όσο και η ΚΕ «Ευρωπαϊκή υπολογιστική υψηλών επιδόσεων» (EuroHPC) δεν πέτυχαν τις τιμές-στόχο αναφορικά με τις εισφορές σε είδος των μελών από τον ιδιωτικό τομέα στα έργα του «Ορίζων 2020». Συγκεκριμένα για την ΚΕ EuroHPC, το ΕΕΣ επισημαίνει τον σοβαρό κίνδυνο η ΚΕ να μην επιτύχει τις τιμές-στόχο αναφορικά με τις εισφορές των μελών από τον ιδιωτικό τομέα στο πλαίσιο των προγραμμάτων «Ορίζων Ευρώπη» και «Ψηφιακή Ευρώπη». Συνιστά μάλιστα την επανεκτίμησή τους. Επιπλέον, οι ΚΕ Καθαρές αερομεταφορές (CA), «Μικροκυκλώματα» και EuroHPC είχαν ζητήσει από την ΕΕ πρόσθετες χρηματικές εισφορές, που υπερέβαιναν κατά πολύ τις ταμειακές ανάγκες τους. Το ΕΕΣ τονίζει ότι πρακτική αυτή όχι μόνο στερεί τους πόρους αυτούς από άλλες ενωσιακές δραστηριότητες, αλλά επίσης είναι δηλωτική πλημμελούς ταμειακής διαχείρισης.
Από τον έλεγχο δείγματος πληρωμών επιχορηγήσεων στο πλαίσιο του «Ορίζων 2020» διαπιστώθηκαν εκ νέου συστημικά σφάλματα σε σχέση με δηλωθέντα έξοδα προσωπικού και εξοπλισμού. Τα κυριότερα από αυτά ήταν ο λανθασμένος υπολογισμός ωρομισθίων και οι εσφαλμένες δηλώσεις εξόδων (όπως ο συνυπολογισμός ωρών εργασίας εκτός της περιόδου αναφοράς ή χωρίς σύνδεση με το έργο, η δήλωση μη επιλέξιμων επιμίσθιων ή εξόδων εξοπλισμού και η δήλωση εκπεστέου φόρου προστιθέμενης αξίας).
Φέτος ήταν η πρώτη φορά που το ΕΕΣ έλεγξε τις ΚΕ «Έξυπνα δίκτυα και υπηρεσίες» και «Παγκόσμιο πρόγραμμα για την υγεία EDCTP3», καθώς αυτές απέκτησαν την οικονομική αυτονομία τους το τελευταίο τρίμηνο του 2023. Και οι δύο ΚΕ αντιμετώπισαν δυσκολίες με την παρουσίαση των πρώτων ετήσιων λογαριασμών τους (π.χ. χωριστή γνωστοποίηση για τους χρηματοοικονομικούς πόρους υπό τη διαχείριση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και για αυτούς που διαχειρίστηκαν οι ίδιες).
Πλήρης κατάλογος των κοινών επιχειρήσεων, μαζί με τα ευρήματα που αφορούν καθεμία από αυτές, περιλαμβάνεται στη σχετική ετήσια έκθεση που έχει αναρτηθεί στον ιστότοπο του ΕΕΣ. Το 2023, ο συνολικός προϋπολογισμός πληρωμών όλων των ΚΕ που λειτουργούσαν στο πλαίσιο των ενωσιακών προγραμμάτων έρευνας και καινοτομίας ανήλθε σε 3,3 δισ. ευρώ (έναντι 2 δισ. ευρώ το 2022). Οι ΚΕ απασχολούσαν 299 υπαλλήλους (έναντι 257 το 2022). Ο συνολικός προϋπολογισμός πληρωμών της ΚΕ F4E ανήλθε σε 0,6 δισ. ευρώ (έναντι 0,8 δισ. ευρώ το 2022). Η συγκεκριμένη ΚΕ απασχολούσε 426 υπαλλήλους (έναντι 436 το 2022).
