Να θέσει αναλυτικά και διεξοδικά το ζήτημα έξαρσης του ιού mpox, (πρ. Ευλογιά των Πιθήκων) επιχειρεί με μια εκτενή ανάρτησή του στο Facebook ο γιατρός του Πανεπιστημίου των Ιωαννίνων Γιώργος Παππάς, θέτοντας σε 12 σημεία δεδομένα και απαντήσεις.
Το Crisis Monitor σε μια προσπάθεια να διαμορφώσει να εντοπίσει πιθανές εστίες κρίσεων, να αποτιμήσει εγκαίρως το ρίσκο και να συμβάλλει ενεργά στην έγκαιρη προετοιμασία απάντησης τόσο σε πολιτικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο και να προλάβει την εκδήλωση πανικού, αναζητά και αναδεικνύει απόψεις ειδικών, θεσμικών φορέων και ανθρώπων με αποδεδειγμένη εμπειρία και γνώση επί του πεδίου. Σε αυτό το πλαίσιο επελέγη η ανάδειξη της ψύχραιμης αποτύπωσης της κατάστασης που επιχειρεί ο γιατρός του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Ιωαννίνων Γιώργος Παππάς.
Πρόσφατα, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας χαρακτήρισε το ξέσπασμα του mpox Παγκόσμιας Κλίμακας Έκτακτη Ανάγκη για την Δημόσια Υγεία. Πριν προβεί σε αυτή την κλιμάκωση, είχαν προηγηθεί δύο στάδια:
- Η δημοσίευση στρατηγικής καθοδήγησης για την πρόληψη και τον έλεγχο της εξάπλωσης του mpox και
- η πρόσκληση στους παραγωγούς εμβολίων για τον mpox για την υποβολή φακέλων για κατ επείγουσα αξιολόγηση.
Στο μεταξύ χώρες και περιοχές λαμβάνουν μέτρα ελέγχου και αποτροπής μετάδοσης σε μαζική κλίμακα. Στην Ευρώπη, έχει ήδη εντοπιστεί το πρώτο κρούσμα στη Σουηδία, ενώ η εξάπλωση αναμένεται να γίνει αισθητή.
12 γεγονότα και απαντήσεις για τον mpox
Ακολουθούν τα δώδεκα δεδομένα (και απορίες) για την mpox (πρώην “ευλογιά των πιθήκων”) από τον γιατρό Γιώργο Παππά:
1. Γιατί ξανά ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας κήρυξε ξανά “επείγουσα κατάσταση δημόσιας υγείας με διεθνή αντίκτυπο”; Δεν το είχε ξανακάνει πρόπερσι;
- Το 2022 ήταν για τον κλάδο ΙΙ του ιού που προκαλεί την mpox, πρώην monkeypox, και την διασπορά του μέσω στενής επαφής, περιλαμβανομένης σεξουαλικής, στον Δυτικό κόσμο. Ενοχοποιήθηκε μια παραλλαγή του κλάδου ΙΙ, η ΙIb. Τώρα η ανησυχία προέρχεται από την ταχεία διασπορά άλλου κλάδου, του κλάδου Ι στην Αφρική, ακόμη και σε αστικές περιοχές αλλά και σε χώρες που δεν είχαν κρούσματα στο παρελθόν, και κυρίως επειδή μια νέα παραλλαγή αυτού του κλάδου, η Ib, φαίνεται να επιτρέπει την πολύ εύκολή μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο. Άλλωστε, αρχικά κήρυξε επείγουσα κατάσταση για το θέμα το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων της Αφρικής, για την ήπειρο της Αφρικής, και ακολούθησε ο ΠΟΥ.
2. Μισό, από την αρχή: τι διαφέρουν όλοι αυτοί οι κλάδοι; Πόσες mpox υπάρχουν;
- Ιστορικά στοιχεία λένε ότι ο κλάδος Ι, της Κεντρικής Αφρικής, προκαλεί βαρύτερη νόσο από τον κλάδο ΙΙ, της Δυτικής Αφρικής, με αναφορές για θνησιμότητα που έφτανε το 10%. Βέβαια μιλάμε για ελλιπή στοιχεία από χώρες με περιορισμένη δυνατότητα διάγνωσης και επιδημιολογικής παρακολούθησης. Ξέρουμε όμως από πειραματικά μοντέλα σε ζώα ότι η νοσηρότητα που επάγει ο κλάδος Ι είναι πολλαπλάσια αυτής του κλάδου ΙΙ και ειδικά του κλάδου ΙIb. Οπότε, ενώ είχαμε έναν επικίνδυνο κλάδο που όμως μόλυνε στην Αφρική (οπότε ο Δυτικός κόσμος δεν προσπαθούσε και πολύ, δεδομένων και κάποιων συνθηκών στην ΛΔ του Κονγκό και την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία) και δεν είχε μάλλον πολύ μεγάλη ικανότητα μετάδοσης από άνθρωπο σε άνθρωπο, τώρα έχουμε ένα στέλεχος ικανότερο για τέτοια μετάδοση, και στέλεχος που ήδη έκανε την εμφάνισή του ως εισαγόμενο, στην Σουηδία.
3. Με το άλλο, το προπέρσινο, στέλεχος, ξεμπερδέψαμε;
- Στην Ευρώπη είχαμε συνολικά 27529 κρούσματα από το στέλεχος IIb, με 10 θανάτους σε 19247 κρούσματα (θνησιμότητα 0,05%) που καταγράφηκε η έκβαση. Στην Ελλάδα είχαμε συνολικά 99 κρούσματα, κανένα τον τελευταίο μήνα, 7 το προηγούμενο τρίμηνο. Στην Κύπρο είχαμε συνολικά 5 κρούσματα, κανένα το τελευταίο τρίμηνο. Η μεγάλη πλειοψηφία των κρουσμάτων ήταν σε άνδρες που ανέφεραν εγγύτητα, κάθε τύπου, με πολλαπλά άτομα.
4. Και τι λένε οι αριθμοί από την Αφρική τώρα; Γιατί επιδεινώθηκε έτσι απότομα η κατάσταση;
- Στην ΛΔ του Κονγκό πολλαπλασιάζονται τα πιθανά και τεκμηριωμένα κρούσματα, από πέρυσι ήδη. Μόνο το 2024 είχαμε εκεί 2628 τεκμηριωμένα κρούσματα και πάνω από 11.000 πιθανά, και 450 θανάτους (θνησιμότητα 3,3%). Το δυσάρεστο είναι ότι το 68% των περιπτώσεων και το 85% των θανάτων είναι σε παιδιά, κάτω των 15 ετών. Δεν ξέρουμε όμως πόσα κρούσματα είναι από το παλιό στέλεχος του κλάδου Ι, και πόσα από το νέο, το Ib. Δεν μας αρέσει κανένα από τα δύο στελέχη του κλάδου Ι, το παλιό προσβάλλει και σκοτώνει κυρίως παιδιά, το νέο μεταδίδεται εύκολα, όπως φαίνεται, από άνθρωπο σε άνθρωπο. Τώρα γιατί αυτή η έκρηξη κρουσμάτων: Μπορεί να γίνεται απλά καλύτερη καταγραφή. Μπορεί να εξαναφανίζεται πλέον η όποια προστασία υπήρχε σε μεγαλύτερες ηλικίες από τον εμβολιασμό για τον αδελφό ιό της ευλογιάς. Μπορεί όντως το νέο στέλεχος να είναι μεταδοτικότατο. Νωρίς να πούμε.
5. Πώς ξέρουμε ότι αυτό το Ib ευνοεί μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο;
- Αρχικά παρατήρησαν πολλά κρούσματα σε μια περιοχή που δεν είχε στο παρελθόν, στην Καμιτούγκα του Νότιου Κίβου, διάσημη/ διαβόητη για τα ορυχεία της. Έχει επίσης εκεί πολλά εργαζόμενα άτομα σεξουαλικών παροχών επ’ αμοιβή, και αποτελούσαν αυτά τα άτομα την πλειοψηφία των κρουσμάτων, ήταν δε διαφόρων εθνικοτήτων και μετακινούνταν και μέσα στην ΛΔ του Κονγκό και στις γειτονικές χώρες. Έτσι, η mpox πήγε στην πόλη του Μπουκάβου (εκεί που δρα απέναντι στην γυναικεία κακοποίηση ο νομπελίστας γιατρός Denis Mukwege), αλλά το Μπουκάβου είναι επάνω σε τριεθνές σημείο με Μπουρούντι και Ρουάντα. Οπότε ξαφνικά ο ιός μπήκε στην πόλη (ενώ πριν κολλούσαν από τρωκτικά και άγρια θηράματα άνθρωποι στα χωριά) και πέρασε τα σύνορα- ειδικά στο Μπουρούντι πολλαπλασιάζονται ραγδαία τα κρούσματα το τελευταίο 15ημερο. Έγινε λοιπόν φυλογενετικός έλεγχος στο στέλεχος που προκαλούσε την συρροή κρουσμάτων, και είδαν ότι είχε προσαρμογές ενδεικτικές και κατάλληλες για μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο, το ονόμασαν Ib, και παρατήρησαν επίσης ότι οι μοριακές διαγνωστικές τεχνικές για το παλιό Ι, δεν έπιαναν απαραίτητα το Ιb (αλλά αυτό λύνεται, φτιάχνεις νέα PCR, δημοσιεύθηκαν ήδη τα σχετικά).
6. Και τι μας νοιάζει εμάς εδώ; Κινδυνεύουμε στην Ελλάδα; Θα έρθει με τουρίστες; Θα έρθει με μετανάστες, νόμιμους ή παράτυπους; Θα έρθει με Έλληνες που επιστρέφουν από το εξωτερικό;
- Το ένα κρούσμα που έχουμε στην Ευρώπη από κλάδο Ιb, στη Σουηδία, είχε ταξιδέψει σε περιοχή της Αφρικής όπου “τρέχει” αυτό το στέλεχος του ιού- περισσότερες λεπτομέρειες δεν γνωρίζουμε, προσωπικά δεδομένα γαρ. Άρα, μια καλή αρχή είναι να αποφύγεις Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, ΛΔ του Κονγκό, και μάλλον Μπουρουντί, Ρουάντα. Ότι θα υπάρξουν κρούσματα ανά την Ευρώπη θα υπάρξουν, το θέμα είναι αν οι εισαγωγές του ιού θα πυροδοτήσουν αλυσίδες μετάδοσης, και αν θα εγκατασταθεί το στέλεχος στην Ευρώπη (ιδανικά για τον ιό θα έπρεπε να εγκαστασταθεί εκτός ανθρώπων, σε κάποια τρωκτικά, ώστε να ανατροφοδοτεί συνέχεια αλυσίδες μετάδοσης μεταξύ ανθρώπων, αλλά είναι πολλά τα βήματα έως εκεί).
7. Πώς κινδυνεύω να κολλήσω εγώ; Με τον αέρα κολλάει;
- Από άμεση επαφή με μολυσμένο ζώο, στην Αφρική. Από στενή επαφή, περιλαμβανομένης της σεξουαλικής, με μολυσμένο άτομο. Αερογενώς κολλάει- είναι ένας από τους τρόπους μετάδοσης από το ένα άτομο μιας οικογένειας στο άλλο. Προσοχή όμως: ο αέρας δεν μολύνεται μόνο από την αναπνοή ή τον βήχα ενός μολυσμένου (μπορεί βέβαια, ειδικά αν έχει βλάβες στους βλεννογόνους του αναπνευστικού), πιθανώς δεν είναι και τόσο εύκολη αυτή- δεν παρατηρήθηκε πχ μετάδοση από συμπτωματικά άτομα που μπήκαν για πολύωρα ταξίδια σε αεροπλάνο ή τραίνο, σε 2 περιπτώσεις που μελετήθηκαν. Ένα μολυσμένο σεντόνι όμως, αν πας να το τινάξεις, μπορεί να δημιουργήσει μολυσματικό αερόλυμα, με σκόνη από κρούστες από πληγές για παράδειγμα. Και να κολλήσεις άνετα- επικάθεται ο ιός στον περιβάλλοντα χώρο του μολυσμένου, και παραμένει εκεί παρατεταμένα, οπότε αν τον ανακινήσεις…Κοινώς θέλει καλή μάσκα η φροντίδα ατόμων με mpox και λεπτομερή απολύμανση.
8. Και τι παθαίνεις; είναι τελικά τόσο θανατηφόρα αυτή η mpox του κλάδου Ι; Είπες για 10% και σε παιδιά!
- Τα τρέχοντα στοιχεία από την ΛΔ του Κονγκό δίνουν 3,3% θνησιμότητα. Η μελέτη από την Καμιτάγκα είχε 1,4% θνησιμότητα. Μια άλλη μελέτη/ κλινική δοκιμή του φαρμάκου που θεωρητικά έχουμε, είχε 1.7% θνησιμότητα, και χωρίς φάρμακο, αλλά με καλή φροντίδα. Πρέπει να θυμόμαστε ότι μιλάμε για χώρες και περιοχές όπου η παροχή περίθαλψης είναι τραγική και μετ’ εμποδίων. Υπάρχουν ντόπιοι πολέμαρχοι που αντιδρούν, υπάρχει δυσπιστία και άγνοια και παραδοπιστία σε σημαντικό ποσοστό, υπάρχει ανεπαρκής υποστήριξη και διάγνωση, υπάρχουν ευαίσθητα υποσιτισμένα παιδιά. Σε καλύτερες συνθήκες η θνησιμότητα θα είναι μικρότερη. Πιθανώς η κήρυξη επείγουσας κατάστασης να έχει περισσότερο και αυτό το σκεπτικό, να υπενθυμίσει/ κινητοποιήσει ώστε αυτές οι καλύτερες συνθήκες παροχής υγείας να εφαρμοστούν κι εκεί. Αρκεί να μην είναι συμβολική, του τύπου “η Ευρωπαϊκή Ένωση δώρισε 215.000 δόσεις εμβολίου”, ενός εμβολίου μάλιστα για ενήλικες, σε μια περιοχη όπου νοσηρότητα και θνησιμότητα πλήττουν κυρίως τα παιδιά. Θέλει πολλά περισσότερα.
9. Πότε να αρχίσω να ψάχνομαι; Τίποτε παράξενα συμπτώματα;
- Εξάνθημα είναι το βασικό. Επηρμένο ή σαν φυσαλίδα. Μπορεί να είναι έτσι εδώ, αλλιώς δίπλα- αυτό που νομίζαμε παλαιότερα, ότι το εξάνθημα θα είναι ομοιόμορφο παντού, δεν ισχύει. Μπορεί να έχεις πυρετό, μπορεί να έχεις λεμφαδένες πρησμένους, αλλά δεν είναι κανόνας αυτά. Θέλει εγρήγορση σε ανοσοκατασταλμένους, εγκύους, και παιδιά.
10. Εμβόλιο έχουμε, έτσι δεν είναι; Έχουμε αρκετά;
- Έχουμε, ασφαλές και δοκιμασμένο ήδη την προηγούμενη διετία στον Δυτικό κόσμο. Σε δύο δόσεις είχε αποτελεσματικότητα κοντά 66% στις ΗΠΑ, αλλά με μία δόση είχε μόνο 35%. Αντίθετα μια Ισραηλινή μελέτη έδειξε με μία δόση αποτελεσματικότητα 86%, για 90 ημέρες! Δεν φαίνεται να καταλείπει ανοσία διαρκείας όμως, έχουν καταγραφεί περιστατικά λοίμωξης μετά τον εμβολιασμό (όπως και επαναλοιμώξεις)- σε τέτοιες περιπτώσεις η κλινική εικόνα ήταν πολύ ήπια. Προσοχή όμως, μιλάμε για στοιχεία προστασίας από τον κλάδο ΙΙ. Δεν ξέρουμε τι κάνει απέναντι στον κλάδο Ι, τον, ας πούμε, “κακό”. Έχουμε αρκετά εμβόλια; Όχι. Έγινε σε κάποια φάση ευρεία συζήτηση για το κατά πόσο αντί να κάνουμε το εμβόλιο υποδόρια, να το κάναμε ενδοδερμικά- θα εμβολιάζαμε έτσι εξαπλάσιο πληθυσμό. Επίσης μπορεί να είναι προτιμότερο να εμβολιάσουμε με μία δόση περισσότερους ανθρώπους. Δεν γνωρίζω ποια τακτική ακολουθείται.
11. Οπότε να πάμε να εμβολιαστούμε; Κάτι άκουσα ότι ήρθε στην Ελλάδα.
- Ναι, από 22 Ιουλίου υπάρχει ανακοίνωση του Υπουργείου Υγείας, εμβολιάζονται (για τον κλάδο ΙΙ, απλά έτυχε να συμπέσει χρονικά με την ανησυχία για τον κλάδο Ι) οι άνω των 18 ετών που το επιθυμούν, εφόσον έχουν πολλαπλούς συντρόφους, ή είναι επαγγελματίες υγείας με υψηλό κίνδυνο έκθεσης, ή είναι στενές επαφές κρουσμάτων (σε διάστημα 4-14 ημερών μετά την επαφή, και αν δεν έχουν συμπτώματα), ή αν είναι στενές επαφές όλων των προηγούμένων. Δεν χρειάζεται να δηλώσεις σε ποια ομάδα ανήκεις, αλλά εμβολιάζεσαι μόνο Αθήνα, τηλέφωνα και διευθύνσεις στην σελίδα του ΕΟΔΥ.
12. Δεν είχαμε κι ένα φοβερό φάρμακο που έπιανε ειδικά τους ιούς της οικογένειας;
- Ναι, το tecovirimat. Μελέτη που έγινε στην ΛΔ του Κονγκό, με συμμετοχή του αμερικανικού CDC, έδειξε ότι δεν έκανε κάτι. Ασφαλές μεν, αλλά όχι ιδιαίτερα αποτελεσματικό (βέβαια η κλινική δοκιμή με συμμετοχή του CDC σήμαινε ότι η γενική φροντίδα των ασθενών ήταν πολύ καλύτερη του μέσου όρου της ΛΔ του Κονγκό, οπότε και η ολική θνησιμότητα, με ή χωρίς το φάρμακο, ήταν μικρή). Άρα μάλλον δεν έχουμε φάρμακο. Ένας λόγος παραπάνω να εστιάσουμε στην έγκαιρη διάγνωση (άρα στην γνώση των επαγγελματιών υγείας) και την κατάλληλη ιχνηλάτηση.
Υ.Γ. Πληροφόρηση χρειάζεται, και όχι πανικός. Μια κήρυξη επείγουσας υγειονομικής κατάστασης δεν σημαίνει πάντα πανδημία (απλά εκεί που έπρεπε, δεν έγινε έγκαιρα στο παρελθόν…). Η σωστή πληροφόρηση θέλει διάβασμα και μεταδοτικότητα, όχι αδιάβαστη αυτοπροβολή. Ένα ιδανικό παράδειγμα εκλαΐκευσης της επιστημονικής γνώσης είναι το βιβλίο “Αόρατοι εχθροί: Λοιμώξεις, επιδημίες & πανδημίες” του Panagiotis Houpas που κυκλοφόρησε πρόσφατα, από τις Εναλλακτικές Εκδόσεις. Ο Παναγιώτης έχει έναν εκπληκτικό τρόπο να αφηγείται στο ευρύτερο κοινό ιστορίες από την μάχη κατά των παθογόνων, από την εποχή του λοιμού των Αθηνών του Πελοποννησιακού Πολέμου έως σήμερα, με πλήρη μεταδοτικότητα αλλά και με εντυπωσιακή επιστημονική ακεραιότητα (οπότε και οι επαγγελματίες υγείας θα απολαύσουν τη ανάγνωση). Από τα βιβλία που θα πρέπει να τα μοιράζουν στα σχολεία, μπας και οι επόμενες γενιές βγουν περισσότερο εγγράμματες από εμάς.
Υ.Γ.2: H ατάκα από την Anne Rimoin που χρόνια αγωνίζεται να χαρακτηρίσει την mpox και να την αντιμετωπίσει στην πηγή, την κεντρική Αφρική. Δεν αποφάσιζα ποια εικόνα να βάλω και ακολούθησα την συμβουλή της Άννας, βάζω και τις δύο, δύο και οι κλάδοι του ιού άλλωστε. Στην πρώτη εικόνα, που την λες και άσχετη, αλλά μπορεί και κατά βάθος όχι, ο Benoit Magimel στο τεράστιο Pacifiction, μια από τις μεγαλύτερες ταινίες του 21ου αιώνα, που για κάποιο λόγο βγήκε τις προάλλες στις ελληνικές αίθουσες, έτσι ξαφνικά, σαν ύπουλο παθογόνο. Στην δεύτερη εικόνα ο Ρότζερ Μουρ και η Άντζι Ντίκινσον, προσφέροντας ιατρική φροντίδα στο “Βελγικό Κονγκό” του 1940, σημερινή ΛΔ του Κονγκό, ενδιάμεσα Ζαΐρ. Η ταινία The Sins of Rachel Cade του 1962, έχει μια ηθική παλαιότητα, αλλά περιγράφει και μια κατάσταση που σε ορισμένες περιοχές της κεντρικής Αφρικής μπορεί να μην έχει αλλάξει και πολύ (κι έχει και τον Πήτερ Φιντς να συμπληρώνει το τρίγωνο).
Ακολουθεί η δημοσίευση από το FB Profile του γιατρού Γιώργου Παππά
