Από ηλεκτρικά οχήματα έως ηλιακούς συλλέκτες έως μελλοντικές καινοτομίες, η παγκόσμια μετάβαση στην καθαρή ενέργεια αναμένεται να αυξήσει περαιτέρω τη ζήτηση για κρίσιμα ορυκτά.
Από τους Wenjie Chen, Athene Laws και Nico Valckx, στο ΔΝΤ
Μεταξύ 2022 και 2050, η ζήτηση για νικέλιο θα διπλασιαστεί, το κοβάλτιο θα τριπλασιαστεί και το λίθιο θα δεκαπλασιαστεί, σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας.
Με την υποσαχάρια Αφρική που εκτιμάται ότι κατέχει περίπου το 30 τοις εκατό του όγκου των αποδεδειγμένων κρίσιμων αποθεμάτων ορυκτών, αυτή η μετάβαση —αν διαχειριστεί σωστά— έχει τη δυνατότητα να μεταμορφώσει την περιοχή, αναφέρει το τελευταίο Regional Economic Outlook του ΔΝΤ.
Η υποσαχάρια Αφρική βρίσκεται ήδη στο επίκεντρο της παγκόσμιας κρίσιμης παραγωγής ορυκτών. Η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό αντιπροσωπεύει πάνω από το 70 τοις εκατό της παγκόσμιας παραγωγής κοβαλτίου και περίπου τα μισά αποδεδειγμένα αποθέματα παγκοσμίως.
Η Νότια Αφρική, η Γκαμπόν και η Γκάνα αντιπροσωπεύουν συλλογικά πάνω από το 60 τοις εκατό της παγκόσμιας παραγωγής μαγγανίου. Η Ζιμπάμπουε, μαζί με τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και το Μάλι, κατέχουν σημαντικά αλλά προς εξερεύνηση κοιτάσματα λιθίου. Άλλες χώρες με σημαντικά αποθέματα ορυκτών περιλαμβάνουν τη Γουινέα, τη Μοζαμβίκη, τη Νότια Αφρική και τη Ζάμπια.
Με την αυξανόμενη ζήτηση, τα έσοδα από κρίσιμα ορυκτά πρόκειται να αυξηθούν σημαντικά τις επόμενες δύο δεκαετίες. Τα παγκόσμια έσοδα από την εξόρυξη μόνο τεσσάρων βασικών ορυκτών -χαλκού, νικελίου, κοβαλτίου και λιθίου- υπολογίζονται συνολικά σε 16 τρισεκατομμύρια δολάρια τα επόμενα 25 χρόνια, σε όρους δολαρίων το 2023. Η Υποσαχάρα Αφρική πρόκειται να αποκομίσει πάνω από το 10% αυτών των σωρευμένων εσόδων, τα οποία θα μπορούσαν να αντιστοιχούν σε αύξηση του ΑΕΠ της περιοχής κατά 12% ή περισσότερο έως το 2050. Δεδομένης της ασταθούς φύσης των τιμών των εμπορευμάτων και του απρόβλεπτου για τη μελλοντική κατεύθυνση της τεχνολογικής καινοτομίας, αυτές οι εκτιμήσεις έχουν υψηλό βαθμό αβεβαιότητας — αλλά η γενική κατεύθυνση είναι σίγουρα ενθαρρυντική.
Πέρα από τις εξαγωγές
Η περιοχή μπορεί να δημιουργήσει ακόμη μεγαλύτερα απροσδόκητα κέρδη όχι μόνο εξάγοντας πρώτες ύλες αλλά και μεταποιώντας τις. Ο ακατέργαστος βωξίτης, για παράδειγμα, κοστίζει 65 $ ανά τόνο, αλλά όταν μεταποιηθεί σε αλουμίνιο κοστίζει 2335 δολάρια ανά τόνο, σε τιμές τέλους 2023. Ωστόσο, τα χιλιάδες φορτηγά που μεταφέρουν καθημερινά ανεπεξέργαστο λίθιο από τη Ζιμπάμπουε στα λιμάνια για αποστολή στην Κίνα δείχνουν ότι οι επιλογές τοπικής επεξεργασίας για κρίσιμα ορυκτά είναι πολύ συχνά περιορισμένες.
Η ανάπτυξη τοπικών μεταποιητικών βιομηχανιών θα μπορούσε να ενισχύσει σημαντικά την προστιθέμενη αξία, να δημιουργήσει θέσεις εργασίας υψηλότερης ειδίκευσης,
και αύξηση των φορολογικών εσόδων — υποστηρίζοντας επίσης τη μείωση της φτώχειας και τη βιώσιμη ανάπτυξη. Με τη διαφοροποίηση των οικονομιών τους και την ανοδική πορεία της αλυσίδας αξίας, οι χώρες θα είναι λιγότερο εκτεθειμένες στις ασταθείς τιμές των εμπορευμάτων και θα είναι πιο ικανές να προστατευτούν από την αστάθεια των συναλλαγματικών ισοτιμιών και τις πιέσεις των συναλλαγματικών αποθεμάτων.
Οι άμεσες ξένες επενδύσεις μπορούν να βοηθήσουν στην παροχή κεφαλαίου και τεχνογνωσίας για την ανάπτυξη βιομηχανιών επεξεργασίας ορυκτών, αλλά η απουσία σημαντικής περιφερειακής αγοράς καθιστά τις τοπικές επενδύσεις μεταποίησης λιγότερο δελεαστικές. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πρέπει να το διορθώσουν.
Περιφερειακά συντονισμένες πολιτικές
Μια περιφερειακή στρατηγική που βασίζεται σε
Η συνοριακή συνεργασία και ολοκλήρωση μπορούν να δημιουργήσουν μια μεγαλύτερη, πιο ελκυστική περιφερειακή αγορά για τις τόσο απαραίτητες επενδύσεις. Μια περιφερειακή στρατηγική είναι επίσης απαραίτητη για την πλήρη αξιοποίηση της ποικιλομορφίας των κρίσιμων ορυκτών – η τεχνολογία καθαρής ενέργειας απαιτεί συνδυασμό πολλών ορυκτών που είναι διάσπαρτα σε όλη την περιοχή.
Η αναμενόμενη πληθυσμιακή έκρηξη της υποσαχάριας Αφρικής, σε συνδυασμό με την ταχεία αστικοποίηση και εκβιομηχάνιση, πιθανότατα θα αυξήσει τη ζήτηση για ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και θα διευρύνει την αγορά για τα επεξεργασμένα ορυκτά. Η Αφρικανική Ηπειρωτική Ζώνη Ελεύθερων Συναλλαγών μπορεί να διαδραματίσει βασικό ρόλο στη μείωση των εμπορικών φραγμών και στην ανάπτυξη υποδομών, δυνητικά ενώνοντας κατακερματισμένες κρίσιμες αγορές ορυκτών για μεγαλύτερες επιχειρήσεις κλίμακας και σχηματίζοντας περιφερειακές αλυσίδες αξίας που βασίζονται τόσο σε ακατέργαστα όσο και σε επεξεργασμένα ορυκτά. Ο συντονισμός μπορεί επίσης να ξεκινήσει σε μικρότερη κλίμακα, ανοίγοντας το δρόμο για μεγαλύτερους περιφερειακούς κόμβους. Για παράδειγμα, η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και η Ζάμπια συνεργάζονται για την παραγωγή μπαταριών για διτροχα και τρίτροχα ηλεκτρικά οχήματα δημοφιλή στις αφρικανικές αγορές.
Οι χώρες πρέπει επίσης να συνεργαστούν σε πολιτικές για τη δημιουργία ευνοϊκότερων επενδυτικών και επιχειρηματικών περιβαλλόντων. Η απλούστευση των γραφειοκρατικών διαδικασιών και η εναρμόνιση των διασυνοριακών κανονισμών εξόρυξης θα προωθήσει ένα σταθερό, προβλέψιμο επενδυτικό περιβάλλον.
Οι προσπάθειες για την ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων της εξόρυξης και της επεξεργασίας θα βοηθήσουν στην απελευθέρωση νέων ευκαιριών χρηματοδότησης και επενδύσεων στην πράσινη χρηματοδότηση. Η ενίσχυση του οράματος για την εξόρυξη στην Αφρική, που ξεκίνησε το 2009 από την Αφρικανική Ένωση, θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως βασικό πλαίσιο για αυτές τις περιφερειακές προσπάθειες.
Εσωτερικές μεταρρυθμίσεις
Συμπληρώνοντας την περιφερειακή προσέγγιση, οι χώρες μπορούν να εφαρμόσουν διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις για να υποστηρίξουν εγχώριες εταιρίες στους τομείς της εξόρυξης και της μεταποίησης. Θα πρέπει να προσεγγίζουν την εφαρμογή των απαιτήσεων τοπικού περιεχομένου, οι οποίες επιβάλλουν τη χρήση τοπικών υλικών και εργασίας, με προσοχή. Γενικότερα, πολλές χώρες πρέπει να επανεκτιμήσουν τις εσωστρεφείς πολιτικές τους, που μπορεί συχνά να οδηγήσει σε αναποτελεσματικότητα, στρεβλώσεις της αγοράς και αυξημένο κόστος. Ειδικότερα, οι απαγορεύσεις εξαγωγών πρώτων υλών μπορεί να αποβούν μπούμερανγκ και να προκαλέσουν πτώση της παραγωγής.
Οι χώρες μπορούν να αναπτύξουν ένα υποστηρικτικό επιχειρηματικό περιβάλλον ενισχύοντας τις εγχώριες χρηματοπιστωτικές αγορές και βελτιώνοντας την πρόσβαση στη χρηματοδότηση.
Οι νέες καινοτομίες fintech προσφέρουν συναρπαστικές δυνατότητες για να βοηθήσουν εταιρίες που εξυπηρετούν τον τομέα εξόρυξης, αλλά αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην εξασφάλιση παραδοσιακής χρηματοδότησης. Η υπεύθυνη διαχείριση νέων απροσδόκητων πόρων απαιτεί επίσης υπεύθυνους και διαφανείς θεσμούς, σε συνδυασμό με κατάλληλα φορολογικά καθεστώτα και χρηστή διαχείριση των δημοσίων οικονομικών.
