Νέα -τη δεύτερη σε δύο χρόνια- αναδιάρθρωση της ΕΥΠ ανακοίνωσε η ελληνική κυβέρνηση, ενώ πριν από λίγο αντικατέστησε έναν από τους δύο υποδιοικητές και ενώ βρισκόταν ήδη σε διαδικασία αναδιάταξης.
Κίνδυνο δυσλειτουργίας αντιμετωπίζει η Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών (ΕΥΠ) στην Ελλάδα, καθώς μετά της παρακολουθήσεις ο οργανισμός έχει αρχικά μείνει ακέφαλος για παρατεταμένο χρονικό διάστημα, τεθεί σε διαδικασία εκ βάθρων αναδιάταξης με νέα ηγεσία και δομή, και εν τέλει πριν τελειώσει η μια αναδιάρθρωση ανακοινώνεται αλλαγή στην κορυφή της πυραμίδας και νέα αναδιάρθρωση με προεδρικό διάταγμα.
Η διαρκής αναδιάταξη τέτοιων οργανισμών οδηγεί συχνά σε εντάσεις, τριβές και περιορίζει την επιχειρησιακή λειτουργικότητα λόγω της αλληλεπικάλυψης μοντέλων, της σύγχυσης και των εσωτερικών ανταγωνισμών που πυροδοτούν οι πολιτικές παρεμβάσεις.
Με δεδομένο ότι η Ελλάδα βρίσκεται σε διαδικασία επαναπροσέγγισης με την Τουρκία, αμυντικού επανεξοπλισμού και αναθεώρησης του αμυντικού δόγματος, η πολλαπλή αναδιάρθρωση της ΕΥΠ δημιουργεί ανησυχία για τη δυνατότητα να παίξει τον ρόλο της στον νέο αμυντικό σχεδιασμό. Η εικόνα αυτή υπονομεύει την επιχειρησιακή αποτελεσματικότητά της και παραχωρεί στρατηγικά πλεονεκτήματα σε άλλους παίχτες.
Η νέα αναδιάρθρωση
Νέα οργανωτική και λειτουργική αναδιάρθρωση στην Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών προωθεί η ελληνική κυβέρνηση μέσω του νέου Προεδρικού Διατάγματος (Π.Δ. 17/2024) που δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως και τέθηκε σε ισχύ στις 4 Απριλίου 2024.
Με το νέο Π.Δ. επέρχεται η πλήρης αναδιάρθρωση της ΕΥΠ στη βάση του ν. 5002/2022, με τον οποίο εκσυγχρονίστηκε το θεσμικό πλαίσιο για την άρση του απορρήτου των επικοινωνιών και τέθηκαν ιδιαίτερες θεσμικές εγγυήσεις. Παράλληλα τέθηκαν και οι βάσεις για την αναδιοργάνωση της ΕΥΠ η οποία καθίσταται επιτακτική και αναγκαία για την Υπηρεσία προκειμένου να είναι σε θέση να ανταποκριθεί στις προκλήσεις των συμβατικών και υβριδικών απειλών της σύγχρονης εποχής.
Πάντα, βεβαίως, η αναδιάρθρωση θα γίνει στο πλαίσιο διατήρησης της βασικής της αποστολής, προσαρμόζοντας τη λειτουργία της στις απαιτήσεις του σήμερα όπως υπαγορεύεται από τις εξελίξεις και τις παγκόσμιες προκλήσεις.
Με την αναδιάρθρωση η Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών προβαίνει σε μια σειρά από οργανωτικές και λειτουργικές αλλαγές, που στοχεύουν στη βελτίωση της επιχειρησιακής της ικανότητας, εστιάζοντας στην ανάπτυξη νέων εσωτερικών δομών και την εισαγωγή καινοτόμων διαδικασιών, με στόχο την επίτευξη μεγαλύτερης αποτελεσματικότητας στην αντιμετώπιση των σύγχρονων απειλών στον τομέα της Εθνικής Ασφάλειας.
Οι κύριοι πυλώνες της νέας δομής μπορούν να συνοψιστούν στους εξής:
1. Ενίσχυση Επιχειρησιακών και Αναλυτικών Δυνατοτήτων
Κεντρικός πυλώνας της οργανωσιακής αναδιάρθρωσης είναι η αναβάθμιση της διαδικασίας συλλογής πρωτογενούς πληροφοριακού υλικού, η οποία αποτελεί τη «ραχοκοκαλιά» της Υπηρεσίας, που ως εκ της αποστολής της, δεν μπορεί παρά να έχει ως κύριο μέλημα την ανάδειξη της αξίας της πληροφορίας, αναφορικά με τις εξωτερικές αλλά και τις εσωτερικές απειλές που στρέφονται κατά της εθνικής ασφάλειας της χώρας.
Ιδρύεται στα πρότυπα ξένων ομόλογων Υπηρεσιών, Διεύθυνση Επιχειρήσεων με κύριο ρόλο τη συλλογή, αξιοποίηση και την επεξεργασία πληροφοριών αποσκοπώντας στην αποτροπή απειλών κατά της εθνικής κυριαρχίας, στην προάσπιση των εθνικών συμφερόντων, στην προστασία του δημοκρατικού πολιτεύματος και των θεμελιωδών δικαιωμάτων του ανθρώπου και στην αντιμετώπιση της τρομοκρατίας και του οργανωμένου εγκλήματος. Παράλληλα, δημιουργείται ενιαία Διεύθυνση Ανάλυσης που θα εστιάσει στη διενέργεια εμπεριστατωμένης ανάλυσης πληροφοριών, χρησιμοποιώντας στοιχεία που προέρχονται από το ευρύ φάσμα υπηρεσιών της ΕΥΠ, καθώς και από συνεργαζόμενες Υπηρεσίες και συναρμόδιους φορείς, με σκοπό την παροχή κρίσιμων πληροφοριών και εκτιμήσεων στις αρμόδιες αρχές, για την καλύτερη αντιμετώπιση και την πρόληψη απειλών που στρέφονται κατά της εθνικής ασφάλειας.
Στοχεύοντας στην ενίσχυση της διαλειτουργικότητας μεταξύ των υπηρεσιακών μονάδων της ΕΥΠ και στην αποφυγή του κατακερματισμού της πληροφορίας, προβλέπεται η ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των δυο αυτών Διευθύνσεων ώστε να αποτελέσουν ακρογωνιαίο λίθο για την προάσπιση των εθνικών συμφερόντων και της ασφάλειας της χώρας. Παράλληλα, με τον κυβερνοχώρο να αποτελεί πεδίο έντονων απειλών, η ενίσχυση των Διευθύνσεων Κυβερνοχώρου και Πληροφοριακών Συστημάτων και Τηλεπικοινωνιών της ΕΥΠ με ενσωμάτωση τεχνικών μέσων και προηγμένων τεχνολογιών, όπως η τεχνητή νοημοσύνη και τα συστήματα ανάλυσης δεδομένων, ενισχύει την αποτελεσματικότητα της ΕΥΠ στον αγώνα κατά των κυβερνοεπιθέσεων και της κυβερνοκατασκοπείας. Τέλος, για την καλύτερη διαδραστική αντιμετώπιση συγκεκριμένων απειλών κατά της εθνικής ασφάλειας προβλέπεται και η σύσταση Επιχειρησιακών Κέντρων ορισμένου χρόνου και σκοπού.
2. Διοικητική Αναδιάρθρωση – Εκπαίδευση
Αναγνωρίζοντας την κρίσιμη σημασία του ανθρώπινου παράγοντα, η ΕΥΠ επικεντρώνεται στην ανάπτυξη και εκπαίδευση του προσωπικού της. Η ίδρυση της Ακαδημίας Πληροφοριών και Αντικατασκοπείας σηματοδοτεί μια πρωτοποριακή εξέλιξη στην εκπαιδευτική και εξελικτική διαδικασία του προσωπικού της ΕΥΠ, εγκαινιάζοντας μια νέα φιλοσοφία εκπαίδευσης που προσαρμόζεται στις πολυδιάστατες απαιτήσεις της σύγχρονης εποχής.
Μια σημαντική καινοτομία του νέου Προεδρικού Διατάγματος είναι η σύσταση νέων Κλάδων προσωπικού της ΕΥΠ, κατά τα πρότυπα Υπηρεσιών Πληροφοριών του εξωτερικού, όπως ο κλάδος των χειριστών πληροφοριών, αναλυτών πληροφοριών, χειριστών κυβερνοχώρου, αναλυτών κυβερνοχώρου, κ.ά., με έμφαση στην εξειδίκευση της θέσης εργασίας.
Στενά συνυφασμένες με τις ως άνω καινοτομίες είναι και η ριζική αλλαγή στη διαδικασία των προσλήψεων και στην εκπαίδευση – μετεκπαίδευση του συνόλου του προσωπικού. Για πρώτη φορά συμπεριλαμβάνεται διάταξη για υποχρεωτικό χρόνο παραμονής στην Υπηρεσία, ο οποίος ορίζεται στα δέκα (10) έτη, και συνδέεται άμεσα η ανάκληση της εξουσιοδότησης ασφαλείας για τον χειρισμό πληροφοριών με τη δυνατότητα μετάταξης σε άλλες υπηρεσίες για λόγους δημοσίου συμφέροντος.
Για πρώτη φορά εισάγεται η διαδικασία φοίτησης του πολιτικού προσωπικού στην Ακαδημία Πληροφοριών και Αντικατασκοπείας της ΕΥΠ, όπου το πολιτικό προσωπικό υποβάλλεται σε υποχρεωτική θεωρητική και πρακτική εκπαίδευση. Η θεωρητική εκπαίδευση διαρκεί έως οκτώ (8) μήνες αναλόγως της ειδικότητας. Οι δόκιμοι υπάλληλοι θα συμμετέχουν επίσης σε τελικές εξετάσεις μετά την ολοκλήρωση ενός διετούς κύκλου σπουδών και για τη μονιμοποίησή τους θα απαιτείται η επιτυχής ολοκλήρωση των σπουδών εντός του προβλεπόμενου χρονικού πλαισίου. Αντίστοιχα, για πρώτη φορά προβλέπονται και ανάλογες διαδικασίες για το προσωπικό των Ενόπλων Δυνάμεων και των Σωμάτων Ασφαλείας που αποσπάται στην ΕΥΠ.
3. Λογοδοσία και εξωστρέφεια
Σημαντικοί άξονες της οργανωσιακής αναδιάρθρωσης είναι η σύσταση Μονάδας Εσωτερικού Ελέγχου και Γραφείου Τύπου και Επικοινωνίας.
Η καθιέρωση ενός μηχανισμού εσωτερικού ελέγχου της Υπηρεσίας, μέσω της σύστασης της Μονάδας Εσωτερικού Ελέγχου, η οποία θα έχει ως αρμοδιότητα τον εντοπισμό και τη διερεύνηση υποθέσεων διαφθοράς και παραβίασης της ακεραιότητας του προσωπικού και τον έλεγχο της τήρησης των διαδικασιών ασφαλείας της Υπηρεσίας, θα συμβάλει στην αποτελεσματικότερη διασφάλιση της νομιμότητας, ενισχύοντας τη λογοδοσία του προσωπικού της.
Μέσω της σύστασης του Γραφείου Τύπου και Επικοινωνίας επιχειρείται να ενισχυθεί η εξωστρέφεια, πάντα στο μέτρο που επιτρέπεται για μια Υπηρεσία Πληροφοριών, και να οικοδομηθεί σχέση εμπιστοσύνης της Υπηρεσίας με την κοινωνία των πολιτών.
Σημαντικό ρόλο στην εξωστρέφεια της ΕΥΠ θα διαδραματίσει και η Υπηρεσία Ιστορικού Αρχείου και Ιστορικού Μουσείου, η οποία στοχεύει στην ανάδειξη του σημαντικό ρόλου της στην ιστορία για την ασφάλεια της χώρας. Με τη δημιουργία του Μουσείου η Υπηρεσία μεριμνά για τη διατήρηση της ιστορίας της, κάνοντάς την προσιτή και κατανοητή στο κοινό.
Παράλληλα, η αξιοποίηση του Ιστορικού Αρχείου, μέσω του αποχαρακτηρισμού εγγράφων, θα προσφέρει ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τις δράσεις της Υπηρεσίας.
Η έκδοση του Π.Δ. αποτελεί το πρώτο αποφασιστικό και νομικά απαραίτητο βήμα για την αναδιάρθρωση και τον εκσυγχρονισμό της Υπηρεσίας. Οι διατάξεις του όμως θα εξειδικευθούν και θα εξηγηθούν μέσω σειράς εσωτερικών θεσμικών κειμένων και αναλυτικών οδηγιών, που θα υλοποιούν και θα προωθούν τις βασικές κατευθυντήριες γραμμές, οι οποίες αναγκαστικά, σε αρκετά σημεία, περιγράφονται γενικά σε αυτό.
Ενδεικτικά, αναφέρονται η σύσταση Operation και Knowledge Centers, η εισαγωγή κώδικα δεοντολογίας, η καθιέρωση νέου βαθμολογίου – καθηκοντολογίου κ.ά., η προετοιμασία των οποίων βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη. Συνδυαστικά και συμπληρωματικά με τις ρυθμίσεις του Π.Δ. δημιουργείται ένα σύγχρονο πλαίσιο λειτουργίας, οδηγώντας την ΕΥΠ σε μια νέα εποχή.
