Το σενάριο των κρίσεων επάρκειας τροφίμων απασχολεί ολοένα και περισσότερο τα think tanks και τους διαμορφωτές πολιτικής στην Ευρώπη, καθώς η πρόσφατη -παρολίγον τέλεια- καταιγίδα που έπληξε σε παγκόσμιο επίπεδο την παραγωγή και τις εφοδιαστικές αλυσίδες ανέδειξε παθογένειες, ευαλωτότητες και τη δυναμική όξυνσης προβλημάτων που για την ώρα υποβαθμίζονται.
Οι αλληλεπικαλυπτόμενες περιβαλλοντικές κρίσεις όπως εκδηλώθηκαν μέσα από τα φυσικά φαινόμενα Ελ Νίνιο και Λα Νίνια, την επιστράτευση των αγροτών λόγω του πολέμου ακρωτηρίασαν την παραγωγή σόγιας στη Λατινική Αμερική και την Ευρώπη. Οι ακραίες θερμοκρασίες, οι φωτιές και οι πλημμύρες κινδυνεύουν να μετατρέψουν τη Μεσόγειο σε έρημο, ενώ προκάλεσαν και εκεί σημαντικά προβλήματα στην παραγωγή σε μια σειρά από κρίσιμα προϊόντα, όπως το ελαιόλαδο. Από την άλλη πλευρά, η εμπλοκή των Χούθι στη σύγκρουση Ισραήλ – Χαμάς προκάλεσε έμφραγμα στην εφοδιαστική αλυσίδα και ανέβασε το κόστος, όπως είχε προκαλέσει προηγουμένως η ναρκοθέτηση της Μαύρης Θάλασσας
Αυτές δεν είναι όμως οι μοναδικές απειλές για την επάρκεια τροφίμων, η οποία κινδυνεύει από την αύξηση της εξωτερικής εξάρτησης της Ευρώπης, την υπονόμευση της εγχώριας παραγωγής από την ελλιπώς σχεδιασμένη πράσινη μετάβαση και την ανεπαρκή ΚΑΠ. Οι διαδηλώσει των αγροτών σε όλη την Ευρώπη, ακόμα και στις Βρυξέλλες είναι ενδεικτικές της επιδείνωσης των συνθηκών και του δυσοίωνοι μέλλοντος.
Η κατάσταση είναι χαοτική. Λίγες μόνο ευρωπαϊκές χώρες είναι προετοιμασμένες για κάποιες από τις κρίσεις, οι περισσότερες δεν έχουν κανένα επίπεδο αναγνώρισης, πρόληψης και αντιμετώπισης, ενώ δεν διαθέτουν ούτε καν επαρκείς μηχανισμούς και δομές σε κρατικό επίπεδο. Η παντελής απουσία λειτουργικών θεσμών, ειδικής νομοθεσίας, σεναρίων και playbook σε κεντρικό επίπεδο καθιστά την κατάσταση πραγματικά απρόβλεπτη.
Ακόμα όμως δεν έχει σημειωθεί η τέλεια καταιγίδα. Ο πολύ υψηλός πληθωρισμός τροφίμων που καταγράφηκε τα τελευταία χρόνια ως συνέπεια των παραπάνω και της έκρηξης των τιμών στην ενέργεια, που συμπαρέσυρε τα κόστη, δεν είναι παρά καμπανάκι, μπροστά στον δυνητικό και πιθανό κίνδυνο από την επικάλυψη των παραπάνω κρίσεων, σε περιβάλλον γεωοικονομικού στρες και γεωπολιτικής αβεβαιότητας. Αν σε αυτά προστεθεί η αναπόδραστη έξαρση του μεταναστευτικού και η αύξηση της κατανάλωσης που δημιουργούν τα τουριστικά ρεύματα, τότε η ασφάλεια και επάρκεια εφοδιασμού της Ευρώπης σε τρόφιμα είναι επί κινδύνω.
Παράλληλα με τις αγροτικές κινητοποιήσεις, στις Βρυξέλλες, βρισκόταν σε εξέλιξη η συνεδρίαση μιας διευρυμένης ομάδας εργασίας από περίπου 60 αξιωματούχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των κυβερνήσεων, εμπειρογνώμονες σε θέματα επισιτιστικής ασφάλειας, εκπροσώπους του κλάδου και μερικούς δημοσιογράφους. Αντικείμενο: Η αντιμετώπιση της πιθανότητας μιας ολοκληρωτικής επισιτιστικής κρίσης. Η ομάδα που συγκεντρώθηκε σε ένα ανακαινισμένο κτίριο Art deco Shell για να προσομοιώσει τι μπορεί να συμβεί και να συμβάλει στο σχεδιασμό πολιτικών που στοχεύουν στην πρόληψη και την αντιμετώπιση.
Ο χώρος εργασίας έμοιαζε περισσότερο με ένα καταφύγιο ή ένα ασφαλές υπόγειο σε μια εμπόλεμη ζώνη. Οι εικόνες, τα βίντεο από ξηρασίες, πλημμύρες και εμφυλίων πολέμων υπό τη δυνατή δυσοίωνη μουσικής δημιούργησαν μια αίσθηση επείγοντος.
Το χάος είναι… αναμενόμενο
«Αναμένετε ένα επίπεδο χάους», προειδοποίησε ο Piotr Magnuszewski, μοντελιστής συστημάτων και σχεδιαστής παιχνιδιών που έχει συνεργαστεί με τα Ηνωμένα Έθνη.
Η παρακολούθηση μιας από τις καλύτερα σιτισμένες περιοχές στον κόσμο δοκιμών ακραίων καταστάσεων υπογραμμίζει το αυξανόμενο επίπεδο συναγερμού μεταξύ των κυβερνήσεων σχετικά με την εξασφάλιση προμηθειών για τους πληθυσμούς τους. Μέσα σε τέσσερα χρόνια,
πολλαπλά σοκ έχουν κλονίσει τον τρόπο καλλιέργειας, διανομής και κατανάλωσης των τροφίμων.
Η πανδημία του κορωνοϊού, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και οι διακοπές σε βασικούς ναυτιλιακούς δρόμους έχουν διαταράξει τις αλυσίδες εφοδιασμού και εκτόξευσαν τις τιμές στα ύψη. Ο ασταθής και ακραίος καιρός ενοχλεί πλέον τακτικά τη γεωργία. Σε αυτό το φόντο,
Οι αξιωματούχοι δεν ρωτούν πλέον πότε μπορεί να φτάσει μια επισιτιστική κρίση, αλλά μάλλον πόσες κρίσεις μπορούν να αντιμετωπίσουν ταυτόχρονα.
Και έτσι, το 2025 όι προβλέψεις συναινούν σε πολλαπλά επεισόδια μείωσης παραγωγής λόγω αποτυχίας στη συγκομιδή. Κάτι τέτοιο θα επηρεάσει τις τιμές των ζωοτροφών, γεγονός που περιορίζει την παραγωγή ζώων και ψαριών. Ορισμένα φορτία με καρπούς εξάγονται από την Ευρώπη για να καλύψουν ανάγκες αλλού, καθώς η αγορά ανταποκρίνεται στις υψηλότερες τιμές.
Από την άλλη πλευρά, η Ασία που έχει γνωρίσει αντίστοιχες κρίσεις στο παρελθόν έχει εν λειτουργία μηχανισμό ελέγχου εξαγωγών. Τα όρια εξαγωγών φοινικέλαιου της Ασίας μειώνουν τώρα τις προμήθειες καθημερινών βασικών προϊόντων από μαργαρίνη μέχρι ψωμί.
Οι συνθήκες που δημιουργούνται επαναφέρουν στο προσκήνιο και μάλιστα μετ επιτάσεως ζητήματα εταιρικής απληστίας, παραπληροφόρησης και θεωρίες συνωμοσίας.
Η ανάγκη για stress test και ο κίνδυνος
Πλέον δημιουργείται η ανάγκη για stress tests, αντίστοιχα με αυτά των τραπεζών, στον αγροτικό τομέα, τις εφοδιαστικές αλυσίδες και τα δίκτυα πωλήσεων. Κάτι τέτοιο δεν είναι εύκολο. Η αγορά είναι κατακερματισμένη, η δυνατότητα των κυβερνήσεων να καταγράψουν σε πραγματικό χρόνο και να ελέγξουν τις ροές των εξαγωγών είναι υποτυπώδης και ενδεχόμενες τέτοιες προσπάθειες θα συναντήσουν απροθυμία συμμόρφωσης, θα αυξήσουν τα κόστη διαχείρισης και άρα τις τιμές και μπορούσαν να εξελιχθούν σε αυτοεκπληρούμενη προφητεία.
Φαινομενικά, η Ευρώπη βρίσκεται σε αξιοζήλευτη θέση. Είναι ένας από τους μεγαλύτερους παραγωγούς τροφίμων στον κόσμο, από δημητριακά και γαλακτοκομικά μέχρι χοιρινό και ελαιόλαδο, με μερικά από τα χαμηλότερα επίπεδα επισιτιστικής ανασφάλειας.
Κατά μέσο όρο, μόλις το 14% των δαπανών των νοικοκυριών διατέθηκε για τρόφιμα το 2021, σε σύγκριση με περίπου 60% στη Νιγηρία και 40% στην Αίγυπτο. Ο Παγκόσμιος Δείκτης Ασφάλειας Τροφίμων κατατάσσει τακτικά τις ευρωπαϊκές χώρες ως τις πιο ασφαλείς στον κόσμο.
Υπάρχουν όμως τρωτά σημεία. Τα καιρικά και κλιματικά φαινόμενα πλήττουν τακτικά τους αγρότες, κοστίζοντας στην Ευρώπη περισσότερα από 50 δισεκατομμύρια ευρώ σε οικονομικές απώλειες το 2022. Το κόστος των λιπασμάτων και της ενέργειας που απαιτείται για την καλλιέργεια των καλλιεργειών και τη διατήρηση της λειτουργίας των θερμοκηπίων αυξήθηκε στα ύψη μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία.
Το worst case scenario
Σύμφωνα με τα σενάρια, αργότερα, μετά το 2025 το τοπίο θα μπορούσε να θυμίσει αποκάλυψη… Οι κλέφτες λεηλατούν τα σούπερ μάρκετ. Η αστυνομία αγωνίζεται να περιορίσει τις ταραχές που εξαπλώνονται στις πόλεις. Οι άνθρωποι στη Γερμανία δεν μπορούν να βρουν ψάρια και κρέας στα παντοπωλεία. Οι κτηνοτρόφοι χρεοκοπούν.
Εν τω μεταξύ, η εστίαση του κοινού μετατοπίζεται στην κερδοσκοπία από τους εμπόρους εμπορευμάτων. Οι μικρές φάρμες πέφτουν σαν ντόμινο, ενώ οι επιθέσεις σε μετανάστες αρχίζουν να γίνονται πιο διαδεδομένες.
Είναι η ΕΕ ένα πλοίο που βυθίζεται; ρωτάει κάποιος σε ένα βίντεο που προβάλλεται κατά τη διάρκεια του συνεδρίου. Για όλα φταίνε οι «φιλελεύθερες ελίτ», λέει κάποιος άλλος.
Οι λύσεις
Οι συμμετέχοντες χωρίστηκαν σε ομάδες με κάθε άτομο να έχει έναν νέο ρόλο, από αγρότες λομπίστες μέχρι συνδικάτα εργαζομένων στον τομέα των τροφίμων.
Οι ομάδες πραγματοποίησαν εργαστήρια για πολιτικές από τη διαχείριση κρίσεων και τη δημιουργία αποθεμάτων έως την παροχή τροφίμων για τους πιο ευάλωτους.
Μακροπρόθεσμα, υπάρχουν ερωτήματα σχετικά με το πώς να περιοριστεί η ανησυχητική υπερβολική εξάρτηση της Ευρώπης από τις εισαγωγές καλλιεργειών όπως η σόγια που απαιτούνται για τη διατροφή της τεράστιας βιομηχανίας κρέατος και γαλακτοκομικών προϊόντων της. Έτσι, μια ομάδα εργασίας, στην οποία συμμετείχε αυτός ο δημοσιογράφος, ώθησε να περικόψει τις επιδοτήσεις για την κτηνοτροφία. Το κρασί και τα crudités τελείωσαν τη μέρα.
Η δεύτερη μέρα ξεκίνησε με μια συνεδρία ενσυνειδητότητας πριν επικεντρωθεί σε προτάσεις πολιτικής και τυχόν συμπεράσματα. Δεν υπήρχε αντίρρηση στην ιδέα ότι οι δίαιτες πρέπει να στραφούν προς πιο υγιεινές επιλογές και μακριά από το κρέας.
Ερωτήματα προέκυψαν σχετικά με τον καλύτερο τρόπο διαχείρισης των αποθεμάτων τροφίμων και παρακολούθησης του επιπέδου των αποθεμάτων.
Οι συμμετέχοντες επισήμαναν και θέματα για μελλοντικές ασκήσεις, από την ασφάλεια των τροφίμων και τη βιοτρομοκρατία μέχρι την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης και την προετοιμασία για ασθένειες που μεταδίδονται από ζώα, η οποία είναι «ένα τεράστιο ζήτημα και κινδυνεύει να γίνει ακόμη μεγαλύτερο.
Στην πραγματικότητα, λίγες κυβερνήσεις στην Ευρώπη είναι προετοιμασμένες για τη διαχείριση μελλοντικών επισιτιστικών κρίσεων.
«Ζούμε σε κρίση τα τελευταία τρία χρόνια», είπε ο Hegadorn, επίκουρος καθηγητής παγκόσμιας πολιτικής τροφίμων στο Sciences Po στο Παρίσι. «Υπάρχουν πολλά περισσότερα να γίνουν σε κάθε επίπεδο. Οι κρίσεις θα έρθουν μόνο πιο γρήγορα και πιο δύσκολα».
