Δυναμική αλλαγής των γεωοικονομικών και γεωστρατηγικών ισορροπιών σε παγκόσμια κλίμακα καταδεικνύουν τα δημογραφικά δεδομένα, καθώς ο πληθυσμός στις ανεπτυγμένες χώρες γερνάει με ραγδαίο ρυθμό, ενώ στις αναπτυσσόμενες και τον τρίτο κόσμο η κυριαρχούν οι νέοι.
Καθώς ο ΟΗΕ τιμά την Παγκόσμια Ημέρα Κοινωνικής Δικαιοσύνης στις 20 Φεβρουαρίου, ρίχνουμε μια ματιά σε μια από τις βασικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο κόσμος τις επόμενες δεκαετίες: τη σταδιακή και σε μεγάλο βαθμό μη αναστρέψιμη στροφή προς έναν πληθυσμό μεγαλύτερης ηλικίας. Σύμφωνα με το Τμήμα Πληθυσμού των Ηνωμένων Εθνών, ο αριθμός των ατόμων ηλικίας 65 ετών και άνω αναμένεται να διπλασιαστεί τις επόμενες τρεις δεκαετίες, φτάνοντας τα 1,6 δισεκατομμύρια το 2050.
Πέρα από τις προφανείς οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις της γήρανσης του πληθυσμού, θα υπάρξουν και σημαντικές γεωοικονομικές και γεωστρατηγικές. Χωρίς επαρκή πληθυσμό σε παραγωγικές ηλικίες, οι ανεπτυγμένες οικονομίες θα χρειαστούν πληθυσμιακές μεταγγίσεις και μάλιστα μεγάλης κλίμακας. Επίσης, θα υπάρξουν ελλείψεις ακόμα και σε δυναμικό για τον στρατό, περιορίζοντας έτσι την ικανότητα προβολής ισχύος στο πεδίο από μεγάλες χώρες.
Σε ένα τέτοιο περιβάλλον μικρές χώρες με ταχέως γηράσκοντα πληθυσμό, όπως η Ελλάδα, θα βρεθούν αντιμέτωπες με πολλαπλά ελλείμματα πληθυσμού, που θα υπονομεύσουν την ποιότητα ζωής και τη δυνατότητα διατήρησης της εδαφικής τους ακεραιότητας. Ιδιαίτερα μάλιστα, όταν γειτονικές χώρες όπως η Τουρκία και η Αίγυπτος έχουν αυξανόμενο πληθυσμό και πολύ νεότερης μέσης ηλικίας.
Το ελληνικό πρόβλημα
Επειδή, όμως, το δημογραφικό αποτελεί αναγνωρισμένο πρόβλημα, όπως έχει επισημάνει το Crisis Monitor και παλαιότερα, τα μέτρα αντιστροφής της υπογεννητικότητας που λαμβάνονται είναι μακράς πνοής και αμφισβητούμενης αποτελεσματικότητας. Στην πραγματικότητα η ελληνική κοινωνία χρειάζεται να ακολουθήσει το παράδειγμα της βρετανικής, γερμανικής και γαλλικής, που εμπεδώνοντας τον πολυπολιτισμικό τους χαρακτήρα, όπως αυτός δημιουργήθηκε μέσα από το αυτοκρατορικό τους παρελθόν, που έδωσε τη δυνατότητα να αναπτύξουν κοινωνίες με μεγάλες εσωτερικές διαφοροποιήσεις, που όμως εκμεταλλευόμενες τα διαφορετικά χαρακτηριστικά στην κουλτούρα (θρησκεία και πολιτιμός) επιτυγχάνουν την ενσωμάτωση και ανανέωση του πληθυσμού τους.
Όπως φαίνεται στον πίνακα, η Ελλάδα είναι ανάμεσα στις χώρες που ήδη μεγάλο μέρος του πληθυσμού τους είναι άνω των 65 ετών. Η δυναμική δείχνει ότι αν και η θέση της Ελλάδας θα βελτιωθεί στον συγκεκριμένο πίνακα, έως το 2050, στην πραγματικότητα η κατάσταση θα έχει επιδεινωθεί, αλλά άλλες χώρες οδεύουν στην ίδια κατεύθυνση με μεγαλύτερη ταχύτητα.
Ειδοποιός διαφορά είναι ο μικρός -συγκριτικά- πληθυσμός της Ελλάδας. Ενώ αν σε αυτό συνυπολογιστεί η φθίνουσα δυναμική, τότε το πρόβλημα καθίσταται οξύ.
Η κατάσταση ανά τον κόσμο
Όπως δείχνει το διάγραμμα, η Ασία βρίσκεται στην πρώτη γραμμή αυτής της τάσης, με το Χονγκ Κονγκ, τη Νότια Κορέα και την Ιαπωνία να αναμένεται να έχουν το υψηλότερο ποσοστό ατόμων ηλικίας 65 ετών και άνω έως το 2050.
Ενώ η Ιαπωνία φημίζεται για τον γηρασμένο πληθυσμό της και βρισκόταν ήδη στην κορυφή της λίστας το 2022, άλλες ασιατικές οικονομίες βρίσκονται στη μέση μιας σημαντικής ανατροπής, καθώς το προσδόκιμο ζωής έχει βελτιωθεί ραγδαία τις τελευταίες δεκαετίες και συνεχίζει. Μέχρι το 2050, περίπου το 40% του πληθυσμού του Χονγκ Κονγκ, της Νότιας Κορέας και της Ιαπωνίας αναμένεται να είναι 65 ετών και άνω, γεγονός που αποτελεί μεγάλη διαφοροποίηση έναντι του άλλων ανεπτυγμένων περιοχών που μεσοσταθμικά έχουν πολύ νεότερο πληθυσμό.
Οι αιτίες της γήρανσης
Η γήρανση του πληθυσμού είναι αναπόφευκτο αποτέλεσμα της δημογραφικής μετάβασης προς
μεγαλύτερη διάρκεια ζωής και μικρότερες οικογένειες. Ενώ η επικράτηση των μεγαλύτερων ηλικιακά πληθυσμών είναι σε μεγάλο βαθμό μη αναστρέψιμη, συλλογικές δράσεις και πολιτικές αποφάσεις διαμορφώνουν την πορεία και τις συνέπειές της.
Αναβολή κρίσιμων μέτρων που επιτρέπουν στις κοινωνίες να επωφεληθούν και να προσαρμοστούν
στη γήρανση του πληθυσμού θα επέβαλε υψηλό κοινωνικό, οικονομικό, φορολογικό κόστος και κόστος που σχετίζεται με την υγεία, τόσο για τις σημερινές όσο και για τις μελλοντικές γενιές. Αντίθετα, με κατάλληλο
προνοητικότητα και προγραμματισμός, οι κυβερνήσεις μπορούν να διαχειριστούν τις προκλήσεις από τον τη γήρανση του πληθυσμού, ενώ παράλληλα ενισχύονται οι ευκαιρίες ώστε να απολαύσει καλύτερη ποιότητα ζωής το σύνολο των ανθρώπων.
Οι συνέπειες
Η παγκόσμια γήρανση του πληθυσμού έχει κλιμακούμενο αντίκτυπο σε ευρύ φάσμα, τόσο κοινωνικό και οικονομικό, όσο και σε γεωπολιτικό και γεωστρατηγικό. Το συνταξιοδοτικό, η υγειονομική περίθαλψη, η ασφάλιση επηρεάζονται άμεσα. Η γήρανση του πληθυσμού όμως έχει αντίκτυπο τη δυναμική των χωρών στη γεωπολιτική σκακιέρα και στο γεωοικονομικό σκηνικό.
Ειδικά οι χώρες που βρίσκονται στα πρώτα στάδια της δημογραφικής αλλαγής έχουν την ευκαιρία να προγραμματίσουν εκ των προτέρων και να εφαρμόσουν τα σωστά μέτρα έγκαιρα, για να διαχειριστούν αποτελεσματικά τις προκλήσεις που συνεπάγεται η γήρανση του πληθυσμού.
