Αναζωπυρώνονται οι ανησυχίες για νέα επισιτιστική κρίση και μάλιστα μέσα στην Ευρώπη, καθώς η παγκόσμιας κλίμακας και εντεινόμενη έλλειψη λιπασμάτων, προκαλεί ταυτόχρονα άνοδο τιμών και περιορίζει την παραγωγή σε τρόφιμα, ειδικά σε σιτηρά.
Μια παγκόσμια κρίση έλλειψης λιπασμάτων απειλεί εκ νέου τον πλανήτη με επισιτιστική κρίση, όταν ήδη πολλές περιοχές τη βιώνουν. Σε πολιτικό επίπεδο, η κρίση είναι γνωστή, ωστόσο υπό το φόβο περαιτέρω εργαλειοποίησής της από τη Ρωσία και η ανησυχία για κοινωνικές αναταραχές διεθνώς και στην Ευρώπη, φαίνεται ότι καθοδηγούν τις κυβερνήσεις στη διατήρηση χαμηλών τόνων.
Αξιωματούχοι των Ηνωμένων Εθνών -και όχι μόνο- εντείνουν τις προειδοποιήσεις για την κλιμακούμενη κρίση με τα λιπάσματα – μια κρίσιμη ουσία για την τόνωση της γονιμότητας του εδάφους – καθώς ευάλωτες χώρες σε περιοχές όπως η Αφρική παλεύουν με τιμές που έχουν εκτοξευθεί κατά 300% από τότε που ξεκίνησε ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία.
Η ήπειρος, όπου οι μικροκαλλιεργητές τρέφουν την πλειονότητα των ανθρώπων, καταγράφει ήδη έλλειψη 2 εκατ. μετρικών τόνων λιπάσματος, σύμφωνα με την Αφρικανική Τράπεζα Ανάπτυξης.
Auditor’s note: Η αλυσίδα της κρίσης
Οι ελλείψεις σηματοδοτούν άνοδο των τιμών, όμως, η οποία με τη σειρά της, θα σημαίνει λιγότερα τρόφιμα σε μια εποχή που οι άνθρωποι τα χρειάζονται περισσότερο, με συχνότερες κρίσεις ακραίων καιρικών συνθηκών και τον πόλεμο στην Ουκρανία εντείνουν την ανασφάλεια, ιδιαίτερα σε χώρες που εξαρτώνται από τις εισαγωγές.Οι υψηλές τιμές των λιπασμάτων έχουν επίσης διαταράξει τη λεπτή ισορροπία μεταξύ της διασφάλισης ότι οι αγρότες αμείβονται αρκετά καλά για τα προϊόντα τους ενώ τα τρόφιμα είναι αρκετά προσιτά για τους καταναλωτές. Εάν οι τιμές των λιπασμάτων παραμείνουν υψηλές λόγω του υψηλού ενεργειακού κόστους, τότε οι αγρότες καλλιεργειών όπως το σιτάρι θα δυσκολευτούν να καλύψουν το κόστος τους και οι τιμές των τροφίμων θα αυξηθούν ακόμη περισσότερο, εντείνοντας την επισιτιστική κρίση.
Το υψηλό ενεργειακό κόστος έχει ήδη διαταράξει την παραγωγή λιπασμάτων στην Ευρώπη. Ο νορβηγικός γίγαντας Yara πούλησε 22% το δεύτερο τρίμηνο του 2022 λόγω των υψηλών τιμών.
«Υπάρχει σαφής κίνδυνος ελλείψεων αζώτου και περαιτέρω εκτίναξης των τιμών εάν η κατάσταση του φυσικού αερίου στην Ευρώπη επιδεινωθεί περαιτέρω», δήλωσε ο διευθύνων σύμβουλος της Yara, Σβέιν Τόρε Χόλσεθερ τον περασμένο μήνα.
ΟΗΕ: Είμαστε σε κρίση
Οι αγρότες στην Ευρώπη αισθάνονται παρόμοιες δονήσεις, αν και σε μικρότερο βαθμό, για την ώρα.
«Αρχίζουμε πραγματικά να φωνάζουμε με κάθε τρόπο ότι υπάρχει κρίση λιπασμάτων… και είναι τεράστια»,
δήλωσε αξιωματούχος υπό τον όρο της ανωνυμίας.
Σύμφωνα με την Αφρικανική Τράπεζα Ανάπτυξης ήδη από τον Μάιο πολλές αφρικανικές χώρες έχουν ήδη αυξήσει τις τιμές στο ψωμί και άλλα είδη διατροφής. Παράλληλα, προειδοποιεί ότι «αν δεν καλυφθεί αυτό το έλλειμμα, η παραγωγή τροφίμων στην Αφρική θα μειωθεί τουλάχιστον κατά 20% και η ήπειρος θα μπορούσε να χάσει πάνω από 11 δισεκατομμύρια δολάρια σε αξία παραγωγής τροφίμων».
Ακόμα όμως και αυτή η εκτίμηση μπορεί να είναι… υποτιμημένη, σύμφωνα με τον εκτελεστικό διευθυντή του Παγκόσμιου Επισιτιστικού Προγράμματος του ΟΗΕ, David Beasley.
«[Υπάρχουν] 980 εκατομμύρια άνθρωποι εντός της Αφρικής που εξαρτώνται από τις φάρμες μικροϊδιοκτητών και το λίπασμα για να τους φτάσουν, και εργαζόμαστε πάνω σε αυτά τα ζητήματα όσο μιλάμε»,
είπε ο Beasley στο Κογκρέσο των ΗΠΑ τον περασμένο μήνα.
Τα λιπάσματα
Τα τεχνητά λιπάσματα παράγονται χρησιμοποιώντας ένα από τα τρία κύρια συστατικά: άζωτο, φώσφορο ή κάλιο. Στη συνέχεια, το τελικό προϊόν απλώνεται στα χωράφια για να παρέχει στις καλλιέργειες θρεπτικά συστατικά που είτε λείπουν είτε έχουν έλλειψη στο έδαφος.
Η παραγωγή λιπασμάτων είναι μια ενεργοβόρα διαδικασία, ειδικά για λιπάσματα με βάση το άζωτο,
που χρησιμοποιούν το φυσικό αέριο ως βασικό συστατικό. Αυτό σημαίνει ότι η τιμή των λιπασμάτων τείνει να αντιστοιχεί στο ενεργειακό κόστος.
Οι κίνδυνοι…
Ενόψει ενός χειμώνα όπου η Ρωσία μπορεί να διακόψει εντελώς την παροχή φυσικού αερίου της ΕΕ, οι Βρυξέλλες έδωσαν γραμμή στις κυβερνήσεις για την προτεραιοποίηση παροχής φυσικού αερίου σε «κοινωνικά κρίσιμες» βιομηχανίες όπως η παραγωγή τροφίμων.
Ακόμα όμως και τώρα, υπάρχουν διαφωνίες για την πολιτική της ΕΕ: Η υπερβολική χρήση μπορεί να οδηγήσει σε υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Πολλά από τα θρεπτικά συστατικά για τις καλλιέργειες καταλήγουν σε υδάτινες οδούς και μπορούν να υπονομεύσουν ευαίσθητα οικοσυστήματα και να εξαφανίσουν την υδρόβια ζωή.
…και το Green deal
Στη σκιά του οικονομικού πολέμου με τη Ρωσία και με οδηγό την αμφιλεγόμενη πράσινη ατζέντα, στην Ευρώπη κερδίζει έδαφος η υποκατάσταση των λιπασμάτων με πιο πράσινες μορφές ενίσχυσης της παραγωγής για την προώθηση της αειφορίας. Ο επικεφαλής της Πράσινης Συμφωνίας της ΕΕ, Φρανς Τίμερμανς, δήλωσε ότι η ΕΕ θα πρέπει να χρησιμοποιήσει τις εξουσίες και το καθεστώς του κατ επείγοντος λόγω του πολέμου για να ανεξαρτητοποιηθεί από τη ρωσική ενέργεια και να κλίνει προς τον στόχο του να περιορίσει την υπερβολική χρήση λιπασμάτων υιοθετώντας πιο φιλικές προς το περιβάλλον γεωργικές πρακτικές.
Σε όλη την Αφρική, οι αγρότες έχουν γίνει ιδιαίτερα ευάλωτοι στην κρίση λόγω δεκαετιών πολιτικών που έχουν σχεδιαστεί για να προωθήσουν τη χρήση τεχνητών λιπασμάτων αντί για πιο ανθεκτικές μεθόδους καλλιέργειας που εφάρμοζαν για γενιές, σύμφωνα με τον Million Belay από τη Συμμαχία για την Επισιτιστική Κυριαρχία στην Αφρική.
Ακόμη και σε χώρες όπως το Μαρόκο και η Αίγυπτος, αμφότεροι κορυφαίοι παραγωγοί χημικών λιπασμάτων, οι υψηλές τιμές έχουν επιβαρύνει τους φτωχότερους αγρότες.
