Επιπλοκές και επιπτώσεις εκτός του πυρήνα της ΕΕ σε Βρυξέλλες και Λουξεμβούργο διαγράφονται για την υπόθεση διαφθοράς και υπέρβασης αρμοδιοτήτων της Frontex, η οποία κατηγορείται για επαναπροωθήσεις μεταναστών στσα εξωτερικά σύνορα και παραβάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αν και η έκθεση της OLAF για το θέμα δεν έχει δημοσιοποιηθεί, οι αποκαλύψεις του γερμανικού περιοριδικού Der Spiegel προκάλεσαν το πάγωμα της έγκρισης του προϋπολογισμού από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και την παραίτηση του επικεφαλής της Frontex την προηγούμενη εβδομάδα.
- Το ζήτημα των επαναπροωθήσεων
- Ο έλεγχος από την OLAF
- Η παραίτηση Λεζερί
- Ο ρόλος του Ευρωκοινοβουλίου
- Οι επιπτώσεις
Μπροστά σε προκλήσεις και νέα δεδομένα βρίσκεται η Frontex καθώς η συνεργασία της με τις ελληνικές και άλλες αρχές σε ζητήματα ανάκρουσης του μεταναστευτικού και προσφυγικού κύματος έγινε σε σαθρές βάσεις, εκτός μείζονος πολιτικήε ατζέντας και -σύμφωνα με την OLAF- κατά παράβαση κανόνων του διεθνούς δικαίου και του ευρωπαϊκού κεκτημένου.
Πολιτικά, η εμπλοκή της OLAF, παρά την ύπαρξη της Frontex Scrutiny Group είναι ενδεικτική του καθεστώτος αναξιοπιστίας στο οποίο έχουν περιέλθει τόσο η Frontex όσο και η εππτεύουσα αρχή.
Η ανάθεση του ελέγχου στην OLAF, η διαρροή της απόρρητης έκθεσης στο Spiegel και η αναπαραγωγή του θέματος από τη DW, αποτελούν επίσης ηχηρά μηνύματα. Η σκληρή στάση των Ολλανδών στο Ευρωκοινοβούλιο, έχει επίσης ξεχωριστή της σημειολογική αξία, ενώ πολιτικά ανάγκασε τον επικεφαλής του ΕΛΚ, Μάνφρεντ Βέμπερ να κάνει λόγο για ατομικές ευθύνες, αναγνωρίζοντας εμμέσως πλην σαφώς το ζήτημα.
Defund Frontex
Η τοποθέτηση Βέμπερ όμως, αφήνει έκθετη την ελληνική κυβέρνηση, η οποία -στο πλαίσιο της δυναμικής που δημιουργείται- θα μπορούσε να αποτελέσει τον ιδανικό αποδιοπομπαίο τράγο, συμβάλλοντας στη διάσωση των προσχημάτων στην ΕΕ και στην εξομάλυνση των σχέσεων ΕΕ – Τουρκίας.
Χωρίς εγκεκριμένο προϋπολογισμό, χωρίς φυσική ηγεσία, με αντίρροπες δυνάμεις στο εσωτερικό, εξωτερικό έλεγχο σε εξέλιξη και όντας στο μικροσκόπιο των πολιτικών η λειτουργικότητα της Frontex υπονομεύεται δραστικά. Οι επιχειρησιακές δυνατότηες αποδομούνται και ο ρόλος περιορίζεται de facto σε παθητικό, με έμφαση στην καταγραφή και όχι την πρόληψη.
Αναδιάρθρωση εν λειτουργία
Η δυναμική των γεγονότων οδηγεί σε αναδιάρθρωση εν λειτουργία της Frontex, που συνεπάγεται ότι πολλά στοιχεία που αφορούν το επίδικο αντικείμενο και τον ρόλο των ελληνικών αρχών, θα μπορούσαν να καταλήξουν στα χέρια των ελεγκτικών αρχών, καθώς αξιωματούχοι της Frontex θα προσπαθήσουν να “σώσουν οτιδήποτε αν σώζεται”.
Auditor’s note
Έτσι ενισχύεται το σενάριο που θέλει την Ελλάδα να επωμίζεται αυτόνομα το φταίξιμο. Υπ αυτό το πρίσμα, ενδεχόμενη παραπομπή της Ελλάδας στο Ευρωπαϊκό ΔΙκαστήριο και περαιτέρω πάγωμα ευρωπαϊκών πόρων, καθώς συνδέονται με το κράτος Δικαίου είναι κίνδυνοι που δεν μπορούν να αγνοηθούν. Ιδιαίτερα σε αυτή τη φάση που η Ελλάδα βρίσκεται σε συμπληγάδες κρίσεων, κάθε τέτοιος κίνδυνος λαμβάνει εκθετικές διαστάσεις.
Το ζήτημα των επαναπροωθήσεων και ο ρόλος της Ελλάδας έχει τεθεί πολλές φορές από τη Γερμανία σε πολιτικό επίπεδο και στα media. Η εελληνική κυβέρνηση επέμεινε να υποβαθμίζει το ζήτημα. Όταν οι εταίροι κατάλαβαν ότι η Αθηνα θα επιμείνει στην ατζέντα της, τότε η Ολλανδική Πρεσβεία κάλεσε στη συνέντευξη τύπου Μητσοτάκη – Ρούτε την Ολλανδή ακτιβίστρια δημοσιογράφο, η οποία διέσυρε τον Έλληνα πρωθυπουργό. Παράλληλα, με το τελευταίο κύμα αποκαλύψεων για τη Frontex δημοσιεύθηκε και ο δείκτης ελευθερίας του Τύπου στην Ελλάδα. Αμφότερα ευρήματα υπονοβαθμίζονται πάλι από την ελληνική κυβέρνηση.
Στο μεταξύ, η Κομισιόν μπλόκαρε τη χρηματοδότηση του Λιμενικού με ευρωπαϊκά κονδύλια εξαιτίας καταγγελιών για επαναπροωθήσεις.
Μιλώντας στην Deutsche Welle και απαντώντας στο ερώτημα, εάν έχουν προκύψει στοιχεία για παράνομες επαναπροωθήσεις, η Λένα Ντυπόν αναφέρει:
«Στην τελευταία έκθεσή μας, που δημοσιεύθηκε πέρσι, δεν διαπιστώνουμε παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όμως τονίζουμε ότι χρειάζονται βελτιώσεις στη λειτουργία της Frontex. Τους τελευταίους μήνες υπάρχει μεγαλύτερη δυναμική στο ζήτημα αυτό. Έγιναν αλλαγές στο μάνατζμεντ του οργανισμού, ενώ τον τελευταίο καιρό εγκαταστάθηκαν τρεις αναπληρωτές εκτελεστικοί διευθυντές».
Τα στοιχεία
Μέχρι στιγμής η μόνη θεσμοθετημένη μορφή ελέγχου της Frontex στα πλαίσια του Ευρωκοινοβουλίου είναι η ομάδα Frontex Scrutiny Group, η οποία λειτουργεί στα πλαίσια της Επιτροπής Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Πολιτικών Υποθέσεων (LIBE) με επικεφαλής τη γερμανίδα ευρωβουλευτή των Χριστιανοδημοκρατών Λένα Ντυπόν.
«Δεν διαπιστώνουμε παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων»
Ωστόσο, η OLAF που διεξάγει επίσης εκτενή έρευνα στις πρακτικές της OLAF, τον τρόπο και το εύρος συνεργασίας με τις εθνικές αρχές και τις πρακτικές που εφάρμοσε, φαίνεται ότι καταλήγει σε διαφορετικά συμπεράσματα.
Εμπλοκή
Πλέον, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δηλώνει ευθαρσώς ότι δεν θα συνεργαστεί για τον διορισμό νέου επικεφαλής της Frontex, ενώ κρατά παγωμένη και τη χρηματοδότηση της.
Συνδυαστικά, οι αποφάσεις του ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου δυσχαιρένουν τη λειτουργία της Frontex και στέλνουν μήνυμα αλλαγής τακτικών, πρακτικών και φιλοσοφίας. Τί γίνεται όμως αν υπάρξει νέα προσφυγική κρίση; Πως θα διαχειριστεί η Ελλάδα τις -παραδοσιακά- αυξημένες ροές του καλοκαιριού;
Απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα δεν υπάρχουν. Είναι όμως σαφές ότι υπό τις παρούσες συνθήκες η Frontex δεν θα είναι σε θέση να προσφέρει αποτελεσματική βοήθεια στις εθνικές αρχές στα εξωτερικά σύνορα. Η παραίτηση του Φαμπρίς Λεζερί αναμένεται να προκαλέσει ντόμινο καρατομήσεων υψηλόβαθμων αξιωματούχων στην Frontex. Ο αντικτυπος του ελέγχου της OLAF αναμένται να επηρεάσει τον τρόπο λειτουργίας της Ευρωπαϊκής Συνοριοφυλακής.
Λιγότερο καθησυχαστικοί εμφανίζονται ωστόσο άλλοι ευρωβουλευτές, οι οποίοι επίσης συμμετέχουν στην ομάδα Frontex Scrutiny Group. Για παράδειγμα η ολλανδέζα ευρωβουλευτής των Πρασίνων, Τίνεκε Στρικ, δηλώνει μέσω Twitter ότι
«δεν πρόκειται να υπάρξει ουσιαστική αλλαγή στη λειτουργία του οργανισμού, εάν τα κράτη-μέλη δεν σταματήσουν τις συστηματικές επαναπροωθήσεις» και ότι «το Ευρωκοινοβούλιο απαιτεί να αποκτήσει άμεση πρόσβαση στην έκθεση της OLAF, προκειμένου να διασφαλιστεί η λογοδοσία της Frontex. Δεν πρόκειται να συνεργαστούμε στον ορισμό νέου επικεφαλής (της Frontex), εάν προηγουμένως δεν έχουμε διαβάσει την έκθεση της OLAF». Σημειώνεται ότι όταν ξεκίνησε η έρευνα τον Ιανουάριο του 2021, η Frontex διαβεβαίωνε ότι «θα συνεργαστεί απολύτως με την OLAF».
Οι επαναπροωθήσεις και οι αποκαλύψεις
Το γερμανικό περιοδικό Der Spiegel να υποστηρίζει ότι
«η Frontex είχε εμπλακεί σε παράνομες επαναπροωθήσεις τουλάχιστον 957 προσφύγων ανάμεσα στον Μάρτιο του 2020 και τον Σεπτέμβριο του 2021» και ότι τα περιστατικά «καταγράφονται σε εσωτερική τράπεζα δεδομένων, αλλά υπό τον παραπλανητικό τίτλο ‘prevention of departure’ (‘πρόληψη αναχώρησης’)». Προηγουμένως είχε γίνει γνωστό ότι και η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Καταπολέμησης της Απάτης (OLAF) είχε συντάξει έκθεση, η οποία δεν έχει ακόμη δημοσιοποιηθεί και κάνει λόγο για «παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ».
Παραίτηση Λεζερί
Την περασμένη εβδομάδα ο επικεφαλής της Frontex Φαμπρίς Λεζερί υπέβαλε την παραίτησή του. Ίσως διαισθανόταν ότι σε διαφορετική περίπτωση το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δεν θα ενέκρινε την εκτέλεση του προϋπολογισμού της Frontex για τη χρήση του έτους 2020. Αλλά ούτε η παραίτηση Λεζερί στάθηκε αρκετή για να εξευμενίσει τους ευρωβουλευτές, οι οποίοι την Τετάρτη αποφάσισαν, κατά πλειοψηφία, να αναβάλουν την έγκριση για το φθινόπωρο, απαιτώντας μέχρι τότε περισσότερες πληροφορίες για την έκθεση της OLAF, στην οποία μέχρι στιγμής δεν έχουν πρόσβαση.
Πυρά και από Βέμπερ
Πλήρη διαφάνεια και πρόσβαση στα στοιχεία της OLAF ζητεί και ο Μάνφρεντ Βέμπερ, επικεφαλής της Κ.Ο. του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος (ΕΛΚ), της μεγαλύτερης πολιτικής ομάδας του Ευρωκοινοβουλίου. Απαντώντας σε ερώτηση της Deutsche Welle για την παραίτησης Λεζερί (η οποία είχε τεθεί λίγο πριν την απόφαση της Ευρωβουλής να αναβάλει την έγκριση προϋπολογισμού για την Frontex), o γερμανός πολιτικός επισημαίνει:
«Αν υπάρχει πρόβλημα με συγκεκριμένα πρόσωπα, λαμβάνονται οι απαραίτητες αποφάσεις, υπάρχουν και παραιτήσεις. Αυτό που θέλω να υπογραμμίσω είναι ότι το ΕΛΚ υποστηρίζει πλήρως το έργο των αξιωματικών της Frontex επί τόπου. Κάνουν μία εξαιρετική δουλειά, μία σημαντική δουλειά για την ΕΕ. Το μήνυμά μου λοιπόν είναι: Αν υπάρχουν ευθύνες σε μεμονωμένα πρόσωπα, να αποδοθούν, με διαφάνεια. Αλλά παράλληλα στηρίζουμε το έργο της Frontex επί τόπου και θέλουμε να προστατεύονται τα σύνορά μας».
Κόντρα στην ΕΕ
Η διατύπωση αυτή δεν είναι τυχαία. Σύμφωνα με πληροφορίες της Deutsche Welle υπάρχει πλέον μία διαμάχη και στο εσωτερικό της ΕΕ για τον τρόπο, με τον οποίο η Frontex μπορεί και πρέπει να ανταποκρίνεται στην αποστολή της. Θα είναι περισσότερο μία διωκτική αρχή, που εστιάζει στην προστασία των συνόρων; Θα λειτουργεί περισσότερο ως υπηρεσία προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων; Θεωρητικά θα πρέπει να κάνει και τα δύο. Αλλά όπως επισημαίνει με διπλωματικό τρόπο η ευρωβουλευτής Λένα Ντυπόν
«το μεγάλο νομικό ερώτημα είναι πώς θα συμβιβάσουμε την αρχή της μη επαναπροώθησης με την αποτελεσματική προστασία των συνόρων. Εδώ χρειάζονται απαντήσεις, που δεν έχουν δοθεί ακόμη από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και από τα κράτη-μέλη…»
