Με βασικό γεωπολιτικό κίνδυνο για το 2022, την αντιπαράθεση ΗΠΑ – Ρωσίας με επίκεντρο την Ουκρανία, να πραγματώνεται και τον Πούτιν να επιλέγει το χεριότερο σενάριο, η δυναμική των εξελίξεων σε μια σειρά από διεγνωσμένα και εύφλεκτα γεωπολιτικά και γεωοικονομικά μέτωπα τίθεται υπό επανεκτίμηση. Καθώς η αναμέτρηση της Δύσης με τη Ρωσία οδηγείται στα άκρα, οι επιπλοκές που θα μπορούσε να έχει σε παγκόσμια κλίμα εξετάζονται προσεκτικά.
Η Black Rock ήδη από τον Φεβρουάριο είχε επανεκτιμήσει τη δυναμική των καταστάσεων θέτοντας στην κορυφή του Top10 των γεωπολιτικών κινδύνων, με υψηλή πιθανότητα πραγφμάτωσης, τη σύγκρουση στην Ουκρανία. Οι εξελίξεις στο γεωπολιτικό σκηνικό ήταν ραγδαίες. Η ανάλυση επισημαίνει τον ανταγωνισμό των μεγάλων δυνάμεων ως βασικό παράγοντα διαμόρφωση του risk profile, καθώς και τις αποκλήσεις μεταξύ ανεπτυγμένων και αναδυόμενων οικονομιών.
Με τις σχέσεις ΗΠΑ – Ρωσίας να καθορίζουν τα risk dynamics του 2022, το γενικότερο risk profile των επομένων μηνών διαφοροποιείται ουσιωδώς, καθώς η κρισιμότητα της Omikron και κατ επέκταση του Covid-19 υποχωρεί, ενώ νέες γεωοπολιτικές προκλήσεις σφυρηλατούν το γεωπολιτικό και γεωοικονομικό σκηνικό παγκοσμίως.
Η Black Rock στην έκθεσή της σκιαγραφεί τις νέες τάσεις και προκλήσεις στο ρίσκο, καθώς παράλληλα επισημαίνει τη διαφορά αντίληψης μεταξύ της αντικεθμενικής κρισιμότητας και της υπολογιζόμενης από την αγορά για την κλιματική αλλαγή και τη Βόρεια Κορέα.
Στο report του Φεβρουαρίου, η Black Rock, είχε αναβαθμίσει σε top γεωπολιτικό κίνδυλο τη σύγκρουση Ρωσίας-ΝΑΤΟ, παρατηρώντας τη στρατιωτική συσσώρευση της Ρωσίας κοντά στην Ουκρανία ως την πιο σοβαρή πρόκληση ασφαλείας. Τελικά, επιβεβαιώθηκε.
Παράλληλα, η Black Rock έθεσε εκτός λίστας την αναζωπύρωση του COVID-19, καθώς το κύμα της Omicron αρχίζει να υποχωρεί στις ανεπτυγμένες χώρες και πλέον υιοθετούνται πολιτικές ενδημικότητας, ήτοι συμπόρευσης με την πανδημία.
Οι προβλέψεις
Οι αναλυτές της Black Rock επισημαίνουν το νέο γεωπολιτικό τοπίο, υποστηρίζοντας ότι το 2022 θα κυριαρχήσει
- ο ανταγωνισμός μεγάλων δυνάμεων,
- εγχώριες πολιτικές τάσεις και αντιπαραθέσεις
- απόκλιση μεταξύ ανεπτυγμένων και αναδυόμενων αγορών και
- δυναμική που σχετίζεται με την ανώμαλη ενεργειακή μετάβαση.
Ο δείκτης γεωπολιτικού κινδύνου έχει εκτοξευθεί στο υψηλότερο επίπεδο εδώ και περισσότερο από ένα χρόνο εν μέσω αυξημένης προσοχής της αγοράς στον γεωπολιτικό ανταγωνισμό. Αυτό οδηγείται από αύξηση την προσοχή της αγοράς σε κινδύνους που σχετίζονται με συγκρούσεις σε όλους τους τομείς, κυρίως, στη σύγκρουση Ρωσίας-ΝΑΤΟ.
Οι αναλυτές σημειώνουν δύο τομείς όπου η προσοχή της αγοράς και οι απόψεις τους διαφέρουν:
- Η Παγκόσμια πολιτική για την κλιματική αλλαγή και
- η σύγκρουση στη Βόρεια Κορέα.
Στο report σημειώνεται μάλιστα ότι οι αγορές υποεκτιμούν τους πιθανούς κινδύνους.
Οι δείκτες γεωπολιτικού κινδύνου της BlackRock (BGRI) παρακολουθούν την προσοχή της αγοράς σε κάθε κίνδυνο, βασιζόμενοι σε αναφορές σε αναφορές στις εκθέσεις των χρηματιστηριακών και οικονομικές ειδήσεις. Επίσης, εσνωματώνουν τις τελευταίες εξελίξεις στην επεξεργασία φυσικής γλώσσας και στπο
machine learning.
Αυτή η αξιολόγηση της προσοχής της αγοράς βοηθά στον προσδιορισμό του χρόνου των εξελίξεων, πότε δηλαδή οι γεωπολιτικοί κίνδυνοι αρχίζουν να εμφανίζονται στις οθόνες των ραντάρ των επενδυτών – και πότε ο αντίκτυπός τους φθίνει.
Το top10 των κινδύνων
Σϋμφωνα με την έκθεση της Black Rock ι 10 κίνδυνοι με βάση την πιθανότητα πραγμα΄τωσής τους είναι οι:
- Αντιπαράθεση ΗΠΑ – Ρωσίας
- Παγκόσμια τεχνολογική αποσύνδεση
Η πανδημία COVID-19 έχει εκθέσει την αλυσίδα εφοδιασμού ευπάθειες και αυξημένη εξάρτηση από την τεχνολογία. Ο στρατηγικός ανταγωνισμός μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας οδηγεί παγκόσμιο κατακερματισμό, στον οποίο επικεντρώνονται και οι δύο χώρες ενίσχυση της αυτοδυναμίας, μείωση των τρωτών σημείων και διαχείριση της αποσύνδεσης των τομέων τεχνολογίας τους - Μεγάλες Κυβεροεπιθέσεις
Οι εντάσεις με τη Ρωσία έχουν αυξήσει σημαντικά την απειλή στον κυβερνοχώρο για τη Δύση. Έχει καταστεί σαφές ότι τα κρίσιμα δίκτυα της κυβέρνησης και του ιδιωτικού τομέα σε όλο τον κόσμο είναι ευάλωτα σε hacking και κατασκοπεία, αν και οι αντιδράσεις της χρηματοπιστωτικής αγοράς έχουν μειωθεί. Οι επιθέσεις αυξάνονται σε εύρος, κλίμακα και πολυπλοκότητα. Κρίσιμος
Η υποδομή παραμένει εξαιρετικά ευάλωτη. - Στρατηγικός Ανταγωνισμός ΗΠΑ – Κίνας
Η σταθερότητα στις σχέσεις μεταξύ των ΗΠΑ, της Κίνας και της Ταϊβάν τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες εξασθενεί καθώς οι θέσεις αλλάζουν από όλες τις πλευρές. Η Ταϊβάν έχει γίνει σημείο ανάφλεξης στη σχέση. Η Κίνα έχει λάβει μέτρα, συμπεριλαμβανομένης της αποστολής αριθμών ρεκόρ αεροσκαφών κοντά στο νησί και της επανάληψης της δέσμευσης του Πεκίνου για την επίτευξη «πλήρους ενοποίησης» με την Ταϊβάν. Οι ΗΠΑ έχουν ζητήσει την αυξημένη συμμετοχή της Ταϊβάν στις δραστηριότητες του ΟΗΕ και ενέκριναν την πιθανή πώληση στην Ταϊβάν στρατιωτικού εξοπλισμού 100 εκατομμυρίων δολαρίων. Οι αναλυτές δεν βλέπουν επικείμενη στρατιωτική αντιπαράθεση, αλλά εκτιμούν ότι ο κίνδυνος θα συνεχίσει να αυξάνεται προοδευτικά. - Μεγάλες τρομοκρατικές επιθέσεις
Η κατάληψη της εξουσίας στο Αφγανστάν από τους Ταλιμπάν και η απελευθέρωση κρατουμένων στο Αφγανιστάν ενδέχεται να αυξήσουν τον κίνδυνο διεθνούς τρομοκρατίας, παρά τη βελτίωση της αντιτρομοκρατικής ικανότητας των ΗΠΑ. Η εξέγερση στο Καπιτώλιο των ΗΠΑ υπογραμμίζει τον σημαντικό και αυξανόμενο κίνδυνο της εγχώριας τρομοκρατίας, την οποία η κυβέρνηση Μπάιντεν αποκάλεσε την πιο σοβαρή και επίμονη τρομοκρατική απειλή για τις Η.Π.Α.
- Πολιτικές κρίσεις στις αναδυόμενες αγορές
Ο COVID-19 έχει οδηγήσει σε σημαντικές αποκλίσεις μεταξύ των ανεπτυγμένων οικονομιών και των αναδυόμενων αγορών. Αυτό ενισχύθηκε από την άνιση οικονομική ανάκαμψη, τον ταχύ πληθωρισμό, την αυξανόμενη φτώχεια και τις πιεσμένες δημοσιονομικές συνθήκες. Πολλές αναδυόμενες αγορές αναγκάστηκαν να αυστηροποιήσουν τη νομισματική πολιτική πολύ νωρίτερα από τις ανεπτυγμένες αγορές με στόχο τη συγκράτηση του πληθωρισμού. Η κοινωνική αναταραχή, που είναι ήδη αισθητή σε διάφορες εύθραυστες χώρες, θα παραμείνει κίνδυνος και το 2022. Η Nack Rock εκφράζει ανησυχίες για πιθανό κύμα κρατικών χρεοκοπιών τα προσεχή χρόνια.
- Ένταση στον Περσικό Κόλπο
Σε εξέλιξη βρίσκονται συζητήσεις για την επανένταξη των ΗΠΑ στην πυρηνική συμφωνία του Ιράν (JCPOA). Υπήρξαν θετικά μηνύματα πρόσφατα, αλλά η πλήρης αναβίωση της πυρηνικής συμφωνίας του 2015 παραμένει αβέβαιη. Η δυναμική αυτή θα μπορούσε να ενισχυθεί από τη δυναμική της σύγκρουσης των ΗΠΑ και της ΕΕ με τη Ρωσία, εφόσον όμως η Τεχεράνη δεν δεσμευτεί σε άλλο γεωπολιτικό μπλοκ. Οι αποφάσεις και από τις δύο πλευρές για το αν θα επιστρέψουν στη συμφωνία αναμένονται βραχυπρόθεσμα. Το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν προχωρά και η ιρανική κυβέρνηση παραμένει δύσπιστη για τα οφέλη της συμφωνίας. Ο κίνδυνος στρατιωτικής δράσης στην περιοχή θα αυξηθεί καθώς το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν συνεχίζεται αμείωτο. Εκτός του Ιράν, υπήρξε μια γενική αποκλιμάκωση των εντάσεων μεταξύ των παραγωγών πετρελαίου του Κόλπου, οι οποίοι επωφελούνται από τις υψηλότερες τιμές του πετρελαίου. Οι πρόσφατες επιθέσεις στο Άμπου Ντάμπι από αντάρτες Χούτι στην Υεμένη θα μπορούσαν να διαταράξουν αυτήν την εύθραυστη ισορροπία.
- Η αντιπαράθεση στη Βόρεια Κορέα
Μετά την επανεξέταση της πολιτικής της έναντι της Βόρειας Κορέας, η κυβέρνηση Μπάιντεν επιδιώκει άμεση διπλωματία με την Πιονγκγιάνγκ, συνεργαζόμενη με τους συμμάχους των ΗΠΑ. Η Βόρεια Κορέα απέρριψε τις συνομιλίες και κλιμάκωσε τις προκλήσεις – έχοντας πραγματοποιήσει περισσότερες δοκιμές πυραύλων τον Ιανουάριο από ό,τι έκανε όλο τον περασμένο χρόνο. Πρόσφατες μελέτες έχουν επισημάνει ότι η ικανότητα παραγωγής πυρηνικώνν της Βόρειας Κορέας είναι πολύ μεγαλύτερη από ό,τι είχε αναφερθεί προηγουμένως, σηματοδοτώντας μια ολοένα και πιο σοβαρή κατάσταση. Η Black Rock δεν βλέπει άμεσο κίνδυνο περιφερειακής ένοπλης σύγκρουσης. Ωστόσο, εκτιμά ότι οι εντάσεις θα αυξηθούν το 2022. ΟΙ αναλυτές δεν αποκλείουν δοκιμές πυραύλων μεγάλου βεληνεκούς και πιθανώς πυρηνική δοκιμή. Θεωρούμε ότι αυτός ο κίνδυνος υποτιμάται από τις αγορές.
- Ευρωπαϊκή Κατάτμηση
Ο κίνδυνος κατακερματισμού της Ευρώπης είναι χαμηλός. Η ισχυρή στήριξη της νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής έχει ενισχύσει την ευρωπαϊκή πολιτική ενότητα, αν και η ομαλοποίηση της πολιτικής από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα θα μπορούσε να πιέσει περαιτέρω τα περιφερειακά ομόλογα και να μειώσει το δημοσιονομικό χώρο της περιφέρειας. Μια συζήτηση για την υπεροχή των νόμων της ΕΕ έναντι των πολωνικών νόμων φαίνεται πιθανό να επιλυθεί και υπάρχει σημαντική προοπτική ο Ούγγρος πρωθυπουργός Βίκτορ Όρμπαν να χάσει την εξουσία αυτή την άνοιξη.
Με βάση τις τρέχουσες δημοσκοπήσεις, οι γαλλικές εκλογές τον Απρίλιο θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε επανεκλογή του Εμάνουελ Μακρόν ή να στηρίξει την κεντροδεξιά αντίπαλό του Valerie Pécresse. Οποιοδήποτε από τα δύο σενάρια είναι απίθανο να οδηγήσει σε υψηλότερο κίνδυνο κατακερματισμού. Η κλιμάκωση στην Ουκρανία θα μπορούσε να έχει δευτερογενή αποτελέσματα στην Ευρώπη: Σε πρώτη φάση φαίνεται ότι ενισχύει την ευρωπαϊκή συννοχή. - Αδιέξοδο στην Πολιτική για το Κλίμα
Ο κλιματικός κίνδυνος έχει μετακινηθεί στο επίκεντρο της χάραξης πολιτικής σε όλο τον κόσμο και οι διαπραγματεύσεις μετατοπίζονται πλέον στην εφαρμογή. Στη σύνοδο κορυφής της COP26 στη Γλασκώβη αναλήφθηκαν νέες δεσμεύσεις για τη σταδιακή κατάργηση του άνθρακα και την προστασία των δασών, καθώς και για τομεακούς οδικούς χάρτες για το μηδέν για βασικές παγκόσμιες βιομηχανίες όπως ο χάλυβας και η αεροπορία. Ωστόσο, το χάσμα μεταξύ υποσχέσεων και υλοποίησης είναι μεγάλο. Η Ευρώπη εφαρμόζει το σχέδιο Fit for 55, αλλά η πρωτοβουλία των ΗΠΑ Build Back Better αντιμετωπίζει ένα αβέβαιο μέλλον στο Κογκρέσο.
Επιπλέον, οι ανησυχίες για την ενεργειακή ασφάλεια εν μέσω της κρίσης Ρωσίας-Ουκρανίας θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο τις κλιματικές εκτιμήσεις βραχυπρόθεσμα ή και μεσοπρόθεσμα, καθώς η ΕΕ αναζητά ενεργειακή αυτονομία και ασφάλεια εσπευσμένα και χωρίς σχέδιο.
Auditor’s note: Η επόμενη ημέρα
Οι αναλυτές δεν αναφέρονται στον ρόλο της ΕΕ στο νέο γεωπολιτικό τοπίο, διαβλέπουν όμως ανταγωνισμό μεγάλων δυνάμεων, κάτι που εφόσον προεκταθεί σημαίνει υπαναχώρηση από το πολυπολικό μοντέλο με γεωοικονομικές νόρμες και επιστροφή στο γεωπολιτικό με ρήτρες σκληρής ισχύος.
Με τη σειρά του, αυτό εξειδικεύεται στον ανταγωνισμό ΗΠΑ – Ρωσίας για τα όρια του NATO και τις σφαίρες επιρροής στα ευρασιατικά Βαλκάνια και αντιστοίχως των ΗΠΑ με την Κίνα για τη Νότια Σινική Θάλασσα. Οι συγκρούσεις αυτές, όπως αποδεικνύεται έχουν τάση να εκτραχύνονται, με τον Πούτιν να δείχνει έτοιμος για στρατηγικές εκτός σύγχρονου playbook. Μέχρι τώρα, οι μεγάλες δυνάμεις αντιπαρατίθεντο στο πεδίο μόνο μέσω τρίτων, όπως στους πολέμους στη Λιβύη, τη Συρία και την Αρμενία. Τόσο οι ΗΠΑ, όσο και η Ρωσία απέφευγαν να “λερώσουν τα χέρια τους”, σε πρώτη φάση και επεφύλασσαν για τους εαυτούς τους ρόλο ειρηνοποιού και fixer. Η απόφαση του Βλάντιμιρ Πούτιν να εισβάλει στην Ουκρανία, δείχνει ότι είναι διατεθειμένος να “λερώσει τα χέρια του”, ρίσκο που θα ήταν εξαιρετικά δύσκολο να αναλάβουν οι ΗΠΑ και το οποίο φαντάζει αδιανόητο για την Ευρώπη.
Η αμφισβήτηση της αρχιτεκτονικής ασφάλειας που είχε διαμορφωθεί μετά τον Β’ ΠΠ και μετά τον ψυχρό πόλεμο, που είχε ως μείζονα σταθερά και προσδιοριστικό άξονα την άρνηση των μεγάλων δυνάμεων να αντιπαρατεθούν απευθείας και σε ναρκοπέδια στη γειτονιά τους, είναι γεγονός. Παράλληλα, όμως, η Ευρώπη χάνει το status του μεταναγενησιακού οικονομικού κέντρου και εξελίσσεται σε ένα μπαρουτοκαπνισμένο τοπίο. Το ευρωπαϊκό έδαφος παρέμενε “άκαπνο” μετά τον Β’ ΠΠ και είχε εξελιχθεί σε εργαστήριο σύνθεσης του νέο καπιταλιστικού μοντέλου, το οποίο θα ήταν απαλλαγμένο από το σύνδρομο της σκληρής ισχύος και της ανάγκης στρατιωτικής επιβολής.
Σε ένα τέτοιο τοπίο, η νίκη στο πολεμικό μέτωπο για τον Βλάντιμιρ Πούτιν είναι ζωτικής σημασίας, ενώ η αντιμετώπιση των σφοδρών των οικονομικών κυρώσεων αποτελεί σκάκι για την επόμενη.
Υπ αυτό το πρίσμα, η απόφαση της Γερμανίας να ρίξει τον πακτωλό των 100 δισ. στην αμυντική της βιομηχανία και η αποδοχή στρατιωτικοποίησης της αντιπαράθεσης ΕΕ – Ρωσίας μέσω της αποστολής όπλων, συνάδουν στην εμπέδωση του δόγματος Πούτιν. Όπερ σημαίνει ότι η ΕΕ σύρεται για να αντιπαρατεθεί ως στρατιωτική δύναμη με Ρωσία, ενώ ακόμη δεν είναι πολιτικά έτοιμη, εγκαταλείποντας το συγκριτικό της πλεονέκτημα που είναι η… οικονομική ισχύς.
Μια σειρά όμως από γεωοικονομικά μέτωπα παραμένουν ανοιχτά. Η ενεργειακή κρίση ως αποτέλεσμα της ελλιπούς πολιτικής για το κλίμα και της αδυναμίας συντονισμού επιδεινώνεται από τις γεωπολιτικές εντάσεις. Οι ελλίψεις καυσίμφων, προστίθενται και επιδεινώνουν το “έμφραγμα” στην εφοδιαστική αλυσίδα, υπονομεύοντας την αναπτυξιακή δυναμική.
Ο συνδυασμός των ξελίξεων αυτών αυξάνει το κοινωνιό στρες και προκαλεί κλυδωνισμούς στην ήδη -σε πολλές περιοχές- εύθραυστη κοινωνική συνοχή. Η επικάλυψη των κρίσεων αυτών με το μεταναστευτικό εξαιτάις της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία, αναμένεται να εντείνει το αίσθημα ανεπάρκεας σε πολλές κοινωννίεςκοινωνίες, κυρίως στην Ευρώπη.
