Μπροστά σε νέα προσφυγική κρίση βρίσκεται ήδη ο κόσμος, καθώς οι αμερικανικοί χειρισμοί στο Αφγανιστάν αποσταθεροποίησαν τη χώρα. Οι Ταλιμπάν επελαύνουν στην Καμπούλ, πριν ολοκληρωθεί η αποχώρηση των συμμαχικών δυνάμεων, υποχρεώνοντας την κυβέρνηση της χώρας να δραπετεύει με ελικόπτερο. Χαοτικές είναι οι εικόνες στο διεθνές αεροδρόμιο της Καμπούλ και στα συνοριακά περάσματα.
Ήδη πάνω από τα τέσσερα εκατομμύρια πρόσφυγες έχουν περάσει στο Πακιστάν και εκατοντάδες χιλιάδες ακολουθούν. Η Ρωσία δημιούργησε ήδη φυλάκιο στα σύνορα Τατζικιστάν – Αφγανιστάν, σε μια προσπάθεια να ελέγξει τις ροές και να αποκτήσει ρόλο στις εξελίξεις. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι και η κυβέρνηση της Καμπούλ που έφυγε όταν οι Ταλιμπάν προσέγγισαν την πρωτεύουσα, μετέβη στην πρώην σοβιετική δημοκρατία.
Τα νέα αυτά δεδομένα εγείρουν ανησυχία στους κόλπους της ΕΕ και επαναφέρουν το προσφυγικό ως μείζον ζήτημα στην ατζέντα. Η Ευρώπη έχει ήδη ανοιχτό δίαυλο με την Τουρκία, τόσο στο πλαίσιο της κοινής διακήρυξης του 2016, όσο και με την ιδιότητα της Τουρκίας ως επικεφαλής των δυνάμεων του NATO στο Αφγανιστάν και υπεύθυνης για το αεροδρόμιο της Καμπούλ.
Η Κοινή Διακύρυξη ΕΕ – Τουρκίας του 2016 αφορούσε κυρίως τους Σύρους πρόσφυγες και διευρύνθηκε στη συνέχεια με ad hoc προσθήκες και τον χαρακτηρισμό της Τουρκίας ασφαλούς χώρας. Η νέα κατάσταση όμως θα ήταν πρακτικά αδύνατο να ενταχθεί στο ίδιο πλαίσιο, ενώ η Άγκυρα θεωρείται βέβαιο ότι θα επιδιώξει νέες διαπραγματεύσεις για τη διαχείριση του ραγδαία αναπτυσσόμενου αυτού προβλήματος.
Προετοιμάζονται ψυχολογικά οι Γερμανοί
Υπ αυτό το πρίσμα το δημοσίευμα της Welt με τίτλο «Η θριαμβευτική επέλαση των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν τορπιλίζει τη συμφωνία της ΕΕ με την Τουρκία» αποτεεί μια πρώτη αποτύπωση της προσπάθειας να πολειανθεί το έδαφος, ώστε να καλλιεργηθεί κοινωνική η αντίληψη και ανοχή για ό,τι έπεται. Η εφημερίδα μάλιστα σημειώνει ότι:
«Η προσφυγική συμφωνία μεταξύ ΕΕ και Τουρκίας ήταν εύθραυστη εδώ και πολύ καιρό, αλλά τώρα που πολλοί εγκαταλείπουν το Αφγανιστάν, η διαμάχη για τους πρόσφυγες αποκτά νέα διάσταση».
Η επέλαση των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν δημιουργεί ένα νέο πλαίσιο διαπραγμάτευσης μεταξύ ΕΕ και Τουρκίας όσον αφορά το προσφυγικό στο οποίο καλείται να παίξει σημαντικό ρόλο και η Ελλάδα, ως το σύνορο της Ανατολικής Μεσογείου.
Ο ρόλος της Τουρκίας
Η Τουρκία είναι από τις χώρες με τους μεγαλύτερους πληθυσμούς προσφύγων. Προηγείται η Ιορδανία, αλλά αυτό είναι μεταβλητό. Ως εκ τούτου, παρά τη λειτουργία της θρησκείας ως μείζονα συνεκτικού κρίκου, σε περιόδους παρατεταμένων οικονομικών κρίσεων, όπως αυτή που διανύει από το 2016 η Τουρκία, οι πρόσφυγες αποδεικνύονται εύκολη λεία και εξιλαστήρια θύματα.
Τα fake news και η δυναμική που αποκτούν στα social media έχουν αποδειχθεό πολλάκις θρυαλλίδα κοινωνικών αναταραχών. Η ρητορική πολιτικών συμβάλλει επίσης στην πυροδότηση εντάσεων, με αποκορύφωμα την επίθεση σε Σύρους πρόσφυγες που προσπαθούν να κάνουν νέα αρχή στην Τουρκία.
Το σκηνικό αυτό αναμένεται να επιδεινωθεί πριν βελτιωθεί, αναγόμενο εκ των πραγμάτων σε κορυφαίο πολιιτκό ζήτημα και εντός της Τουρκίας. Ήδη, υπολογίζται ότι κάθε μέρα φτάνουν στην ανατολική Τουρκία 500 έως 2000 Αφγανοί. Τα στοιχεία αυτά προβλέπεται ότι θα επιδεινωθούν άρδην προσεχώς.
Auditor’s note
Τον αντίκτυπο των νέων αυτών ισορροπιών αναμένεται να βιώσει η Ελλάδα, τόσο υπό την πίεση του προσφυγικού, όσο και στις διμερείς και πολυεπίπεδες σχέσεις με την Τουρκία. Τα ενθικά θέματα, το κυπριακό και οι ευρωτουρκικές σχέσεις αναμένονται να βρεθούν στο επίκεντρο της ατζέντας που θα προωθήσει η Άγκυρα, επωφελούμενη από τη de facto αναβάθμιση του ρόλου της.
Το προσφυγικό… μοχλός πίεσης
Η Άγκυρα έχει ήδη ξεκαθαρίσει ότι δεν είναι διατεθειμένη να παίξει τον ρόλο αναχώματος. «Η Τουρκία δεν θα είναι ούτε ο συνοριοφύλακας ούτε ο προσφυγικός καταυλισμός της ΕΕ», ανακοίνωσε το υπουργείο Εξωτερικών.
Η στάση αυτή δεν είναι προφανώς τελική, αλλά οριακή. Όπερ σημαίνει ότι τοποθετείται ως βάση έναρξης διαβουλεύσεων με την ΕΕ. Ως εκ τούτου, αν και η Άγκυρα γνωρίζει το ρόλο της, εν τούτοις λειτουργεί με έναν έμφυτο μαξιμαλισμό, επιδιώκοντας ευρύτερα οικονομικά και γεωπολιτικά οφέλη.
Με δεδομένο μάλιστα ότι το σύνολο των εκτιμήσεων για την πορεία και τη χρονική ωρίμανση της κρίσης στο Αφγανιστάν έχουν αποδειχθεί εκτός τόπου κια χρόνου, η Τουρκία βρίσκεται σωστά τοποθετημένη για να επωδεληθεί.
Μέχρι στιγμής το προσφυγικό έχει αποτελέσει συχνά μοχλό πίεσης στα χέρια της Τουρκίας. Η Άγκυρα κατάφερε να εξαιρέσει την Ελλάδα από τις διαπραγματεύσεις για την εφαρμογή της Κοινής Διακήρυξης, βασιζόμενη στο αντιμεταναταστευτικό προφίλ της νέας ελληνικής κυβέρνησης, μετά τις εκλογές του 2019. Στο μεταξύ, τα επεισόδια στον Έβρο και τα pushbacks στο Αιγαίο έχουν συμβάλλει στην εμπέδωση κλίματος αρνητικού για την Ελλάδα διεθνώς, όοον αφορά στη διαχείριση του προσφυγικού.
Τί βλέπουν οι Γερμανοί
Στο δημοσίευμά της η Welt αναδεικνύει τη Σούζαν Φράτσκε, αναλύτρια στο Ινστιτούτο Μετανάστευσης με έδρα την Ουάσινγκτον και τις Βρυξέλλες. Η Φράτσκε εκτιμά πως ακόμη και η εφαρμογή της συμφωνίας στην αρχική της μορφή είναι απίθανο να οδηγήσει την Τουρκία σε περαιτέρω παραχωρήσεις.
«Ενώ το καθεστώς χωρίς βίζα εξακολουθεί να έχει μια ορισμένη προτεραιότητα, υπάρχουν τώρα άλλα θέματα που παρουσιάζουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την Τουρκία αλλά είναι ακόμη πιο δύσκολο για την ΕΕ να τα εφαρμόσει»,
λέει η ειδικός.
Μηνύματα στην Αθήνα
Η Φράτσκε αναφέρεται στις εντάσεις μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας στην ανατολική Μεσόγειο… Η ΕΕ στηρίζει την Ελλάδα στη διαμάχη και κατά πάσα πιθανότητα δεν θα είναι διατεθειμένη να κάνει παραχωρήσεις ούτε στο μέλλον ούτε καν εάν πρόκειται για τη συμφωνία για τους πρόσφυγες, υποστηρίζει η αναλύτρια.
Η θέση αυτή, στην κατακλείδα του κειμένου, το οποίο αναδημοσιεύει η DW είναι όμως κυρίως πολιτική. Η αναλύτρια θέλει να στείλει μήνυμα σταθερότητας έτσι ώστε να μην αναστατωθεί η Αθήνα και να μην υπάρξουν κοινωνικές και πολιτικές αντιδράσεις στη Γερμανία. Στην πραγματικότητα όμως πρόκειται περισσότερο για wishful thinking, καθώς η ΕΕ έχει κατ επανάληψη αποείξει τη διάθεσή της για συμβιβασμούς, οι οποίες πολλές φορές οδήγησαν σε υποβάθμιση του γεωπολιτικού ρόλου της Ελλάδας.
