Στις 11:00 σήμερα ξεκινά στην Κωνσταντινούπολη ο 61ος γύρος διερευνητικών επαφών Ελλάδας, Τουρκίας, στη σκιά προκλήσεων, διπλωματικού Μαραθωνίου για την διασφάλιση συμμαχιών που θα συμβάλλουν καθοριστικά στην διαμόρφωση του πλαισίου διαλόγου και με… παραφωνίες ο αντίκτυπος των οποίων δεν έχει ακόμα προσδιοιστεί.
Μέσα σε αυτό το κλίμα, χωρίς πρακτικά και ενημερώσεις για τα υπό συζήτηση αντικείμενα, όπως είθισται, το Μαξίμου επιχειρεί να προλειάνει το έδαφος, στο πλαίσιο ευρύτερης πολιτικής διαχείρισης του πολιτικού κόστους. Έτσι, σήμερα το πρωί το ΑΠΕ δημοσίευσε κείμενο που -υποτίθεται- ότι περιλαμβάνει τις ελληνικές θέσεις και το οποίο αναδημοσιεύεται σωρηδόν από τα media.
Προσδιορίζοντας την ατζέντα της επικαιρότητας και διαμορφώνοντας την κρατούσα άποψη, η κυβέρνηση και ιδιαίτερα το Μέγαρο Μαξίμου επιχειρεί να ελέγξει τη δυναμική του θέματος και να προλειάνει το έδαφος, ανεξαρτήτως της έκβασης των διερευνητικών επαφών. Ήδη από χθες, το σύνολο σχεδόν των φιλοκυβερνητικών media φιλοξενούσε “ρεπορτάζ” σύμφωνα με το οποίο ο πήχης των διερευνητικών επαφών έμπαινε χαμηλά.
Επιτυχία των διερευνητικών θα είναι η έμπρακτη αποκλιμάκωση της έντασης τόσο σε επιχειρησιακό, όσο και σε πολιτικο-διπλωματικό επίπεδο, δίνοντας χώρο για συζητήσεις και τον προσδιορισμό διαφωνιών καθώς και της μεθόδου επίλυσής τους.
Το μείζον ζήτημα
Κρίσιμο σημείο που επιζητεί λύση είναι το θέμα της γεωγραφικής έκτασης των διερευνητικών. Η Τουρκία επιχειρεί να περιορίσει τις συζητήσεις στο Αιγαίο, και να επιβάλει σε ένα δεύτερο, ύστερο στάδιο τον διάλογο για την Ανατολική Μεσόγειο. Κάτι τέτοιο θα είχε δυσμενείς επιπτώσεις για το Καστελλόριζο, το οποίο θα συζητούνταν αυτόνομα, χωρίς προστατευτικό πλαίσιο, ως χωριστό τμήμα., αποκομμένο από τα υπόλοιπα νησιά του Αιγαίου.
Τι λέει η κυβέρνηση
Σύμφωνα με την επίσημη κυβερνητική γραμμή, που έχει ξεκινήσει να ξεδιπλώνεται από την προηγούμενη Πέμπτη:
- Η Ελλάδα δεν διαπραγματεύεται οποιοδήποτε θέμα αφορά την εθνική κυριαρχία.
- Η θέση της χώρας είναι σύμφωνη με το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας.
- Η απόφαση για την επέκταση των χωρικών υδάτων αποτελεί κυριαρχικό δικαίωμα της χώρας.
- Έχει καταστήσει σαφές πως διατηρεί στο ακέραιο το δικαίωμα επέκτασης των χωρικών της υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια οπουδήποτε και οποτεδήποτε.
Είναι όμως προφανές ότι εάν οι διπλωματικές ομάδες καθίσουν στο τραπέζι επικεντρώνοντας στις άκαμπτες αυτές θέσεις, οι διερευνητικές επαφές θα τελειώσουν πριν ξεκινήσουν.
Τι θα συμβεί την πρώτη ημέρα
Συνήθως, την πρώτη ημέρα των διερευνητικών, οι διαδικασίες είναι λίγο πιο χαλαρές. Οι αντιπροσωπίες γνωρίζονται, ανταλλάσσονται φάκελοι διαπιστευτηρίων, δώρα αναγνώρισης και γίνονται κινήσεις που εδραιώνουν εμπιστοσύνη μεταξύ ατόμων και ομάδων. Πρόκειται για μια team building άσκηση, από το βάθος της οποίας οι επιτελείς θα σχηματίσουν την εικόνα της ειλικρίνειας των προθέσεων της απέναντι πλευράς.
Σε δεύτερη φάση οριστικοποιούνται οι τίτλοι των θεματικών ενοτήτων, προσδιορίζονται οι ομάδες που θα συζητήσουν τα διάφορα αντικείμενα και ανταλλάσσονται υπομνήματα προς διαβούλευση.
Μετά τη γνωριμία των ομάδων, οι επικεφαλής αποσύρονται, οι τεχνικές διαβουλεύσεις ξεκινούν για τον καθορισμό επιμέρους θεμάτων, την υποβολή ενστάσεων σε αντικείμενα και στον οδικό χάρτη. Τα ζητήματα που δεν θα μπορέσουν να επιλύσουν οι διπλωμάτες αναπέμπονται πρώτα στους επικεφαλής των αποστολών και εφόσον αυτοί δεν καταλήξουν σε συμφωνία, τότε είτε εξαιρούνται, είτε καλείται πολιτική παρέμβαση.
Μέχρι αυτή την ώρα δεν είναι σαφής ο βαθμός στον οποίο οι σύμβουλοι ηγετών, Ελένη Σουρανή και Ιμπραχίμ Καλίν έχουν προσδιορίσει την ατζέντα και τους μηχανισμούς επίλυσης προκαταρκτικών διαφορών. Το παράδοξο, πάντως είναι ότι οι ομάδες που καθόρισαν την ατζέντα είναι από διαφορετικές ιεραρχικές δομές από τις ομάδες που θα την επεξεργαστούν.
Στην Ελλάδα, η απόσταση αυτή έχει δημιουργήσει κλίμα δυσαρμονίας και έχει πυροδοτήσει σενάρια τριβών σε τεχνικό και πολιτικό επίπεδο, μεταξύ ΥΠΕΞ και Μαξίμου.
Πρόδηλες αντιθέσεις
Ελλάδα και Τουρκία ξεκινούν από εντελώς διαφορετικές βάσεις. Η Αθήνα διαμηνύει σε όλους τους τόνους ότι βάση του 61ου γύρου των διερευνητικών είναι ο 60ος, ενώ η Άγκυρα θέτει ως βάση το σύνολο των 60 γύρων και χωρίς ιεραρχική προσέγγιση.
Από τη στιγμή που επίσημα πρακτικά δεν υπάρχουν και ουδέποτε έχουν πραγματοποιηθεί ενημερώσεις για το περιεχόμενο και τις αιτίες εμπλοκής, ουδείς -πέραν των χειριστών- μπορεί να γνωρίζει πως μεταφράζονται οι βάσεις αυτές.
Την ορατότητα βοηθούν συνεντεύξεις, βιβλία και τοποθετήσεις παραγόντων μετά την αποχώρησή τους από το προσκήνιο. Έτσι, ο πρώην υφυπουργός Εξωτερικών, καθηγητής Χρήστος Ροζάκης έχει αναφέρει σε συνέντευξή του ότι το πλαίσιο των διερευνητικών επαφών άλλαξε δύο φορές: Πρώτα επί Βενιζέλου, ώστε να γίνει πιο ευέλικτο και μετά ξανά επί Κοτζιά, ο οποίος το επανάφερε στην προτεραία κατάσταση.
Ανατροπές
Ειδικότερα, όπως αναφέρει ο Χρήστος Ροζάκης σε άρθρο του στην Καθημερινή, στις 20 Αυγούστου του 2020, χωρίς να διαψευστεί:
Eπί υπουργίας Ευ. Βενιζέλου υπήρξε μια θεαματική στροφή στην ύλη των συζητήσεων. Ενώ οι συζητήσεις περιστρέφονταν κυρίως στο εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης και του υπερκείμενου εναέριου χώρου, ο υπουργός συνέστησε την εγκατάλειψη αυτής της τακτικής και την αφιέρωση των συζητήσεων στο θέμα της υφαλοκρηπίδας, επικεντρώνοντας στις αρχές με βάση τις οποίες θα επιτελούνταν η οριοθέτηση. Από τη θέση αυτήν η νέα κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ απομακρύνθηκε, επανερχόμενη στην παραδοσιακή άποψη ότι οι διερευνητικές θα πρέπει να αποδώσουν έργο στον χώρο της εξεύρεσης λύσης στα προκριματικά ζητήματα της οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας. Τέλος, μετά αλλεπάλληλες σκληρύνσεις των τουρκικών θέσεων, που υπαναχώρησαν από τις αρχικές διαλλακτικές απόψεις, το 2016 οι διερευνητικές διακόπηκαν, με πρωτοβουλία και ευθύνη της Τουρκίας.
Το timeline των διερευνητικών επαφών
Η διαδικασία των εμπιστευτικών διερευνητικών επαφών συμφωνήθηκε τον Μάρτιο του 2002, στο πλαίσιο της διαδικασίας της ελληνοτουρκικής προσέγγισης που εγκαινιάσθηκε το 1999 και είναι άτυπες συνομιλίες και όχι διαπραγματεύσεις. Υπογραμμίζεται ότι κατά τις συνομιλίες δεν τηρούνται πρακτικά και ουδεμία πλευρά αναλαμβάνει υποχρεώσεις και δεσμεύσεις.
Σκοπός είναι να διερευνηθεί εάν και κατά πόσον υπάρχει κοινός τόπος και συντρέχουν οι προϋποθέσεις για την έναρξη διαπραγματεύσεων που θα μπορούσαν ενδεχομένως να καταλήξουν σε συμφωνία για την υφαλοκρηπίδα και την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη, στη βάση του Διεθνούς Δικαίου.
Σε περίπτωση που διαφανεί ότι δεν καθίσταται δυνατή η εξεύρεση κοινού εδάφους, πάγια θέση της Ελλάδας, η οποία συνάδει απολύτως με το διεθνές δίκαιο και έχει τεθεί και ως κριτήριο στην ενταξιακή πορεία της Τουρκίας, είναι η παραπομπή του ζητήματος στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (ΔΔΧ).
Δεδομένου, όμως, ότι η Τουρκία δεν έχει αναγνωρίσει τη γενική υποχρεωτική δικαιοδοσία του Δικαστηρίου, απαιτείται ειδική συμφωνία (συνυποσχετικό) που θα αποτελέσει τη νομική βάση για τη δικαιοδοσία του ΔΔΧ.
Διακυμάνσεις
Εκτός από την Κωνσταντινούπολη, η τουρκική πλευρά έχει φιλοξενήσει τις διερευνητικές επαφές στην Άγκυρα, στην Αλικαρνασσό (Bodrum), στο Τσεσμέ (Κρήνη) και στη Σμύρνη, ενώ η Ελλάδα εκτός από την Αθήνα, στο Ναύπλιο και στη Θεσσαλονίκη.
Στις περίπου δύο δεκαετίες που έχουν περάσει από την πρώτη συνάντηση, έχουν διεξαχθεί 60 γύροι επαφών, χωρίς ωστόσο η περιοδικότητά τους να είναι δεδομένη.
Υπήρξαν χρονιές κατά τις οποίες έγιναν περισσότεροι από δέκα γύροι επαφών και άλλες που έγινε μόνον ένας, ενώ την τελευταία πενταετία δεν υπήρξε κανένας.
Χαρακτηριστικό είναι πως τα πρώτα χρόνια ήταν εντατικές, έως το τέλος του 2004 είχαν πραγματοποιηθεί 27 γύροι επαφών, στα τέλη του 2010 ανέρχονταν στους 48 και έφτασαν τους 60 την 1η Μαρτίου του 2016.
