Η Τουρκία πήρε από τη Σύνοδο Κορυφής ό,τι ήθελε, η Ελλάδα εγκατέλειψε την Κύπρο, η Ευρώπη ξέχασε τη λέξη “κυρώσεις” και ο Ταγίπ Ερντογάν δεν δεσμεύτηκε για τίποτα. Η ΕΕ φαίνεται, για ακόμη μια φορά, να διατηρεί την ενότητά της, με σημαντικές όμως εκπτώσεις όμως και νέο πλήγμα στη συνοχή της.
Κατά τη διάρκεια των παρασκηνιακών διαβουλεύσεων πριν και παράλληλα με την εξέλιξη της Συνόδου Κορυφής, οι Ευρωπαίοι εστίασαν και επέμειναν στην επιτυχή διαδικασία αποκλιμάκωσης Ελλάδας-Τουρκίας μέσω NATO. Οι εταίροι υποστήριξαν -την τουρκική άποψη- ότι η σκλήρυνση στάσης της ΕΕ θα οδηγήσει την Τουρκία στα “κάγκελα” υπονομεύοντας τη συμφωνία για μηχανισμό αποκλιμάκωσης.
Οι Ευρωπαίοι πέτυχαν στην ουσία να μην δώσουν τίποτα τώρα και να θέσουν τις ράγες για περιφερειακό διάλογο και για περιορισμό των εντάσεων. Οι υψηλοί τόνοι, όμως, από την Ελλάδα και η σκληρή στάση της Λευκωσίας είχαν καλλιεργήσει κλίμα και προσδοκίες στο εσωτερικό,, οι οποίες διαψεύστηκαν. Ο Μύθος της απομονωμένης Τουρκίας κατέπεσε, όπως και το κοινό μέτωπο Αθήνας-Λευκωσίας.
Η Κύπρος έχασε. Η Αθήνα φαίνεται ότι αντάλλαξε τη στήριξη στη Λευκωσία για μια θέση στο τραπέζι με τα μεγάλα παιδιά και το ρόλο του αξιόπιστου διαμεσολαβητή, ευελπιστώντας να χτίσει πολιτικό κεφάλαιο που της δώσει μεγαλύτερη ευελιξία σε άλλα θέματα.
Η Ευρώπη πήρε τη συναίνεση της Κύπρου για κυρώσεις κατά της Λευκορωσίας, χωρίς να επιβάλλει κυρώσεις στην Τουρκία, θέτοντας στην κατάψυξη την απόφαση του Συμβουλίου τον Οκτώβριο του 2019. Η πολιτική του κατευνασμού επικράτησε έναντι της επίδειξης ισχύος.
Αξίζει να σημειωθεί ότι προκειμένου να αποφευχθεί η “κακή δημοσιότητα” ούτε ο Κυριάκος Μητσοτάκης, ούτε ο Νίκος Αναστασιάδης παραχώρησαν συνέντευξη Τύπου.
Το Crisis Monitor είχε εγκαίρως επισημάνει το πλαίσιο μέσα στο οποίο θα κινηθεί ο συμβιβασμός, τους επικοινωνιακούς χειρισμούς και τα πολιτικά περιθώρια.
Τηρουμένων των αναλογιών, η κατάσταση που διαμορφώθηκε θα μπορούσε να συνοψιστεί σε μια ρήση που αποδίδεται στον Ουίνστον Τσώρτσιλ όταν ασκούσε, ως αξιωματική αντιπολίτευση κριτική στην κυβέρνηση, για την πολιτική του κατευνασμού απέναντι στον Χίτλερ:
“Είχατε να επιλέξετε μεταξύ της πολέμου και της ατίμωσης. Διαλέξατε την ατίμωση, θα πάρετε και πόλεμο”
Η αποκλιμάκωση… οδηγός
Η Σύνοδος Κορυφής δεν βασίστηκε στις τουρκικές προκλήσεις, τις οποίες “ξέχασε”, αλλά εστίασε στη διαδικασία επαναπροσέγγισης με την Ελλάδα, μέσω του NATO και στην επανέναρξη των διερευνητικών επαφών. Έτσι, αποδεικνύεται ότι η πολιτική της Αθήνας ήταν αυτή που στην ουσία επέτρεψε στην ΕΕ να υιοθετήσει αντί για κυρώσεις “θετική στάση” για την προαγωγή του διαλόγου.
Στην παράγραφο 16, μάλιστα, γίνεται σαφής αναφορά στον μηχανισμό αποσυμπίεσης και την επανέναρξη διερευνητικών επαφών Ελλάδας-Τουρκίας:
Η ΕΕ εκφράζει ικανοποίηση για τα πρόσφατα βήματα οικοδόμησης εμπιστοσύνης από την Ελλάδα και την Τουρκία καθώς και για την εξαγγελία ότι θα επαναλάβουν τις απευθείας διερευνητικές συνομιλίες τους
Η συμφωνία επί ενός κειμένου που απέχει παρασάγγας από τις αρχικές θέσεις της Κύπρου. Έτσι προκύπτει ότι μετά την αποκλιμάκωση με την Ελλάδα η υιοθέτηση κυρώσεων δεν ήταν ποτέ στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Αντιθέτως, η Άγκυρα πέτυχε να μην υπάρχει στο κείμενο ούτε η λέξη κυρώσεις. Η Ελλάδα, μάλιστα, όπως προέκυψε από τις δηλώσεις του κυβερνητικού εκπροσώπου, Στέλιου Πέτσα, στην ΕΡΤ1, ενώ η Σύνοδος Κορυφής βρισκόταν σε εξέλιξη, είχε αποδεχθεί τις “light” διατυπώσεις και ζητούσε μόνο τη σύνδεση της θετικής ατζέντας με τη συμπεριφορά της Τουρκίας.
Αλληλεγγύη χωρίς κόστος
Το κείμενο συμπερασμάτων βρίθει ανέξοδης αλληλεγγύης προς την Ελλάδα και την Κύπρο. Οι Ευρωπαίοι, μάλιστα, καλούν την Τουρκία να αποδεχθεί την πρόσκληση της Κύπρου για διαπραγματεύσεις με στόχο την οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών. Η ΕΕ παραγνωρίζει, όμως, το γεγονός ότι η Τουρκία δεν αναγνωρίζει την Κύπρο ως κράτος και δεν την αποδέχεται ως συνομιλητή.
Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο υπογραμμίζει ότι η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης θα πρέπει να επιλυθεί μέσω διαλόγου και διαπραγμάτευσης καλή τη πίστει, με πλήρη σεβασμό του διεθνούς δικαίου, και καλεί την Τουρκία να αποδεχθεί την πρόσκληση της Κύπρου να συμμετάσχει σε διάλογο για τη διευθέτηση όλων των θαλάσσιων διαφορών μεταξύ Τουρκίας και Κύπρου.
Συγκεκαλυμμένες απειλές
Οι Ευρωπαίοι ηγέτες προσπάθησαν να σώσουν τα προσχήματα, απειλώντας την Τουρκία με “όλα τα μέσα και τις επιλογές που έχει στη διάθεσή της” (σσ η ΕΕ), σε περίπτωση ανανεωμένων μονομερών ενεργειών ή προκλήσεων κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου. Πρόκειται για την επίμαχη παράγραφο 20 στην οποία δεν αναφέρεται -παρά τις πιέσεις- η λέξη “κυρώσεις“.
Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο υπογραμμίζει ότι η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης θα πρέπει να επιλυθεί μέσω διαλόγου και διαπραγμάτευσης καλή τη πίστει, με πλήρη σεβασμό του διεθνούς δικαίου, και καλεί την Τουρκία να αποδεχθεί την πρόσκληση της Κύπρου να συμμετάσχει σε διάλογο για τη διευθέτηση όλων των θαλάσσιων διαφορών μεταξύ Τουρκίας και Κύπρου.
Καρότο χωρίς μαστίγιο
Στην παράγραφο 19, όμως, η ΕΕ, δεσμεύεται να ανοίξει εκ νέου τον διάλογο για τον εκσυγχρονισμό της συμφωνίας για την τελωνειακή ένωση και την επικαιροποίηση της συμφωνίας για τη μετανάστευση, με μόνο προαπαιτούμενο να μην κάνει νέες προκλήσεις η Τουρκία.
Υπό τον όρο ότι θα συνεχιστούν οι εποικοδομητικές προσπάθειες να τερματιστούν οι παράνομες ενέργειες έναντι της Ελλάδας και της Κύπρου, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο συμφωνεί να δρομολογήσει θετικό πολιτικό θεματολόγιο ΕΕ-Τουρκίας με ιδιαίτερη έμφαση στον εκσυγχρονισμό της τελωνειακής ένωσης και τη διευκόλυνση του εμπορίου, τις διαπροσωπικές επαφές, τους διαλόγους υψηλού επιπέδου, τη συνεχή συνεργασία σε ζητήματα μετανάστευσης, σύμφωνα με τη δήλωση ΕΕ-Τουρκίας του 2016.
Τα Συμπεράσματα της Συνόδου Κορυφής για την Τουρκία
II. Εξωτερικές σχέσεις
Ανατολική Μεσόγειος15. Στρατηγικό συμφέρον της ΕΕ είναι ένα σταθερό και ασφαλές περιβάλλον στην Ανατολική Μεσόγειο και η ανάπτυξη μιας συνεργατικής και αμοιβαίως επωφελούς σχέσης με την Τουρκία. Στο πλαίσιο αυτό, η επιδίωξη διαλόγου με καλή πίστη και η αποχή από μονομερείς ενέργειες που αντιβαίνουν στα συμφέροντα της ΕΕ και παραβιάζουν το διεθνές δίκαιο και τα κυριαρχικά δικαιώματα των κρατών μελών της ΕΕ αποτελεί απόλυτη προϋπόθεση. Όλες οι διαφορές πρέπει να επιλύονται μέσω ειρηνικού διαλόγου και σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο. Στο πλαίσιο αυτό, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο επιβεβαιώνει την πλήρη αλληλεγγύη του προς την Ελλάδα και την Κύπρο, των οποίων η κυριαρχία και τα κυριαρχικά δικαιώματα πρέπει να γίνονται σεβαστά.
16. Η ΕΕ εκφράζει ικανοποίηση για τα πρόσφατα βήματα οικοδόμησης εμπιστοσύνης από την Ελλάδα και την Τουρκία καθώς και για την εξαγγελία ότι θα επαναλάβουν τις απευθείας διερευνητικές συνομιλίες τους με στόχο την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης των δύο χωρών. Οι προσπάθειες αυτές πρέπει να συνεχιστούν και να διευρυνθούν.
17. Παράλληλα, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο καταδικάζει έντονα τις παραβιάσεις των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Κυπριακής Δημοκρατίας οι οποίες πρέπει να τερματιστούν. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο καλεί την Τουρκία να απόσχει στο μέλλον από παρόμοιες ενέργειες κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο υπογραμμίζει ότι η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης θα πρέπει να επιλυθεί μέσω διαλόγου και διαπραγμάτευσης καλή τη πίστει, με πλήρη σεβασμό του διεθνούς δικαίου, και καλεί την Τουρκία να αποδεχθεί την πρόσκληση της Κύπρου να συμμετάσχει σε διάλογο για τη διευθέτηση όλων των θαλάσσιων διαφορών μεταξύ Τουρκίας και Κύπρου.
18. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο υποστηρίζει την ταχεία επανέναρξη των διαπραγματεύσεων υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, και παραμένει πλήρως δεσμευμένο σε συνολική διευθέτηση του κυπριακού προβλήματος στο πλαίσιο του ΟΗΕ και σύμφωνα με τις σχετικές αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, συμπεριλαμβανομένων των αποφάσεων 550 και 789 ΣΑΗΕ, και σύμφωνα με τις αρχές στις οποίες έχει θεμελιωθεί η ΕΕ. Το ίδιο αναμένει και από την Τουρκία. Η ΕΕ είναι πρόθυμη να συμβάλει ενεργά στην υποστήριξη των διαπραγματεύσεων, μεταξύ άλλων διορίζοντας, αμέσως μετά την επανέναρξή τους, εκπρόσωπο στην αποστολή καλών υπηρεσιών του ΟΗΕ.
19. Υπό τον όρο ότι θα συνεχιστούν οι εποικοδομητικές προσπάθειες να τερματιστούν οι παράνομες ενέργειες έναντι της Ελλάδας και της Κύπρου, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο συμφωνεί να δρομολογήσει θετικό πολιτικό θεματολόγιο ΕΕ-Τουρκίας με ιδιαίτερη έμφαση στον εκσυγχρονισμό της τελωνειακής ένωσης και τη διευκόλυνση του εμπορίου, τις διαπροσωπικές επαφές, τους διαλόγους υψηλού επιπέδου, τη συνεχή συνεργασία σε ζητήματα μετανάστευσης, σύμφωνα με τη δήλωση ΕΕ-Τουρκίας του 2016. Προς τούτο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο καλεί τον Πρόεδρό του, σε συνεργασία με την Πρόεδρο της Επιτροπής και με την υποστήριξη του Ύπατου Εκπροσώπου, να καταρτίσει πρόταση για την αναζωογόνηση του θεματολογίου ΕΕ-Τουρκίας.
20. Υπενθυμίζοντας και επιβεβαιώνοντας μεταξύ άλλων τα προηγούμενα συμπεράσματά του για την Τουρκία του Οκτωβρίου 2019, σε περίπτωση ανανεωμένων μονομερών ενεργειών ή προκλήσεων κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου, η ΕΕ θα χρησιμοποιήσει όλα τα μέσα και τις επιλογές που έχει στη διάθεσή της, μεταξύ άλλων σύμφωνα με το άρθρο 29 της ΣΕΕ και το άρθρο 215 της ΣΛΕΕ, προκειμένου να υπερασπιστεί τα συμφέροντά της και τα συμφέροντα των κρατών μελών της.
Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θα συνεχίσει να παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις και θα επανέλθει αναλόγως και θα λάβει αποφάσεις κατά περίπτωση το αργότερο κατά τη σύνοδό του τού Δεκεμβρίου.21. Τέλος, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ζητεί τη σύγκληση πολυμερούς διάσκεψης για την Ανατολική Μεσόγειο και καλεί τον Ύπατο Εκπρόσωπο να συμμετάσχει στις συνομιλίες για τη διοργάνωσή της. Οι λεπτομέρειες, όπως η συμμετοχή, το πεδίο και το χρονοδιάγραμμα, θα πρέπει να συμφωνηθούν από όλα τα εμπλεκόμενα μέρη. Η διάσκεψη θα μπορούσε να περιλαμβάνει ζητήματα για τα οποία απαιτούνται πολυμερείς λύσεις, μεταξύ άλλων η θαλάσσια οριοθέτηση, η ασφάλεια, η ενέργεια, η μετανάστευση και η οικονομική συνεργασία.
