Η σύγκρουση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ είναι μια εδαφική και εθνική σύγκρουση μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν για την αμφισβητούμενη περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, η οποία ελέγχεται από την δημοκρατία του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, αλλά είναι διεθνώς αναγνωρισμένη ως μέρος του Αζερμπαϊτζάν.
Η σύγκρουση έχει τις ρίζες της στις αρχές του 20ου αιώνα, αν και η παρούσα σύγκρουση άρχισε το 1988 και κλιμακώθηκε σε πλήρους κλίμακας πόλεμο στις αρχές του 1990. Παρά την υπογραφή επίσημης κατάπαυσης πυρός το 1994, στην περιοχή συνεχίζουν να υπάρχουν σποραδικές συγκρούσεις και συνοριακές εντάσεις.
Για την ώρα, το Ναγκόρνο Καραμπάχ είναι ανεξαρτητοποιημένο, de fact, διεθνώς όμως δεν αναγνωρίζεται. Επίσης, υπάρχει ψήφισμα του ΟΗΕ, από τις 14 Μαρτίου του 2008 που ζητά την αποχώρηση των αρμένικων δυνάμεων, από τα κατεχόμενα -όπως τα χαρακτηρίζει- εδάφη του Αζερμπαϊτζάν, εννοώντας το Ναγκόρνο Καραμπάχ.
Έτσι, αιτιολογείται η ουδέτερη επίσημη στάση Ελλάδας και Κύπρου που αν και οι κοινωνίες είναι αδελφοπιημένες με τους Αρμένιους, λόγω της γενοκτονίας και των εθνοκαθάρσεων που έχουν δεχθεί από την Τουρκία, εν τούτοις δεν μπορούν να αντιταχθούν στο διεθνές δίκαιο. Ενδεχόμενη αμφισβήτηση του ψηφίσματος του ΟΗΕ από την Αθήνα ή τη Λευκωσία θα άνοιγε το δρόμο για αμφισβήτηση της αντίστοιχης απόφασης για την κατοχή της Κύπρου από την Τουρκία. Συνεπώς, ανεξαρτήτως των αισθημάτων, η εξωτερική πολιτική βασίζεται σε κανόνες και κοινές παραδοχές. Η αμφισβήτηση μιας εξ αυτών, ανοίγει το δρόμο για υπαναχώρηση έναντι του συνόλου. Όταν μάλιστα η αναθεωρητική δυναμική ισχυροποιείται παγκοσμίως, ακόμα και ένα “στραβοπάτημα” θα μπορούσε να αποτελέσει αφορμή.
Πόλεμος του Ναγκόρνο-Καραμπάχ
Ο πόλεμος του Ναγκόρνο-Καραμπάχ κράτησε από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 μέχρι τον Μάιο του 1994 στο περίκλειστο έδαφος του Ναγκόρνο-Καραμπάχ μεταξύ των Αρμένιων, υποστηριζόμενοι από τη Δημοκρατία της Αρμενίας, και τη Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν. Καθώς προχωρούσε ο πόλεμος, η Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν, και οι δύο πρώην σοβιετικές δημοκρατίες, είχαν εμπλακεί σε έναν παρατεταμένο, αδήλωτο πολέμου στα ορεινά ύψη του Καραμπάχ, ενώ το Αζερμπαϊτζάν προσπαθούσε να περιορίσει την αποσχιστική κίνηση στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Το κοινοβούλιο του περίκλειστου εδάφους είχε ψηφίσει υπέρ της ένωσης του εαυτού της με την Αρμενία, και ένα δημοψήφισμα το οποίο μποϊκόταρε ο Αζερικός πληθυσμός του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, πραγματοποιήθηκε, σύμφωνα με ότι οι περισσότεροι από τους ψηφοφόρους ψήφισαν υπέρ της ανεξαρτησίας. Η ζήτηση για την ενοποίηση με την Αρμενία, η οποία ξεκίνησε εκ νέου το 1988, ξεκίνησε σε σχετικά ειρηνικό τρόπο. Ωστόσο, τους επόμενους μήνες, καθώς η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης πλησίαζε, σταδιακά εξελίχθηκε σε όλο και πιο βίαιες συγκρούσεις μεταξύ εθνοτικών Αρμενίων και των εθνοτικών Αζέρων, με αποτέλεσμα στις αξιώσεις της εθνοκάθαρσης και από τις δύο πλευρές.[11][12]
Διαδημοκρατικές συγκρούσεις μεταξύ των δύο ξέσπασαν λίγο μετά το ψήφισμα του κοινοβουλίου της Αυτόνομης Περιφέρειας του Ναγκόρνο-Καραμπάχ στο Αζερμπαϊτζάν για την ενοποίηση της περιοχής με την Αρμενία στις 20 Φεβρουαρίου του 1988. Η δήλωση απόσχισης από το Αζερμπαϊτζάν ήταν το τελικό αποτέλεσμα μιας εδαφικής σύγκρουσης σχετικά με το έδαφος.[13] Καθώς το Αζερμπαϊτζάν διακήρυξε την ανεξαρτησία του από τη Σοβιετική Ένωση και απομάκρυνε τις εξουσίες της κυβέρνησης του εγκλωβισμού, η αρμενική πλειοψηφία ψήφισε υπέρ της αποχώρησης από το Αζερμπαϊτζάν και στη διαδικασία κήρυξε τη μη αναγνωρισμένη Δημοκρατία του Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
Οι μεγάλης κλίμακας μάχες ξέσπασαν στα τέλη του χειμώνα του 1992. Η διεθνής διαμεσολάβηση από διάφορες ομάδες, συμπεριλαμβανομένου του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ), δεν επέφερε ένα τελικό ψήφισμα με το οποίο θα μπορούσαν να συνεργαστούν και οι δύο πλευρές. Την άνοιξη του 1993, αρμενικές δυνάμεις κατέλαβαν περιοχές εκτός του ίδιου του θύλακα, απειλώντας τη συμμετοχή άλλων χωρών στην περιοχή.[14] Μέχρι το τέλος του πολέμου το 1994, οι Αρμένιοι είχαν τον πλήρη έλεγχο του εδάφους (με εξαίρεση την περιφέρεια Σαουμιάν) εκτός από τις γύρω περιοχές του Αζερμπαϊτζάν, κυρίως τον διάδρομο Λάτσιν, ένα ορεινό πέρασμα που συνδέει το Ναγκόρνο-Καραμπάχ με την ηπειρωτική Αρμενία. Μια παράνομη κατάπαυση της Ρωσίας υπογράφηκε τον Μάιο του 1994, αλλά οι τακτικές ειρηνευτικές συνομιλίες μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν με τη μεσολάβηση της Ομάδας Μινσκ του ΟΑΣΕ δεν κατάφεραν να οδηγήσουν σε ειρηνευτική συνθήκη. Αυτό έχει αφήσει την περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ σε κατάσταση νομικής έλλειψης, ενώ η δημοκρατία του Ναγκόρνο-Καραμπάχ παραμένει de facto ανεξάρτητη, αλλά διεθνώς μη αναγνωρισμένη, ενώ οι αρμενικές δυνάμεις ελέγχουν σήμερα 9% περίπου του εδάφους του Αζερμπαϊτζάν έξω από τον έδαφος. Ως αποτέλεσμα της σύγκρουσης, έχουν εκτοπιστεί 230.000 Αρμένιοι από το Αζερμπαϊτζάν και 800.000 Αζέροι από την Αρμενία.[15]
Μια εκεχειρία υπογράφηκε το Μάιο του 1994 μαζί με ειρηνευτικές συνομιλίες, με τη μεσολάβηση της Ομάδας Μινσκ του ΟΑΣΕ, είχαν πραγματοποιηθεί έκτοτε από την Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν. Ωστόσο, πραγματοποιήθηκαν κάποιες συγκρούσεις μετά την εκεχειρία.[16]
Αψιμαχίες στο Μαρντάκερτ (2008)
Οι αψιμαχίες στο Μαρντάκερτ ξεκίνησαν στις 4 Μαρτίου 2008, μετά τις διαμαρτυρίες στις Αρμενικές εκλογές. Πρόκειται για την πιο βαριά σύγκρουση μεταξύ εθνοτικών Αρμενίων και των Αζερικών δυνάμεων πάνω από την επίμαχη περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ[17][18] από την κατάπαυση του πυρός το 1994, μετά από τον πόλεμο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
Οι Αρμενικές πηγές κατηγόρησαν το Αζερμπαϊτζάν στο ότι προσπαθούσε να επωφεληθεί από τις συνεχιζόμενες ταραχές στην Αρμενία, ενώ οι Αζερικές πηγές κατηγόρησαν την Αρμενία, υποστηρίζοντας ότι η αρμενική κυβέρνηση προσπαθεί να αποσπάσει την προσοχή από τις εσωτερικές εντάσεις στην Αρμενία. Στις 14 Μαρτίου, η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών με την ονομαστική ψηφοφορία 39 υπέρ και 7 κατά ενέκρινε το ψήφισμα 62/243, απαιτώντας την άμεση αποχώρηση όλων των Αρμενικών δυνάμεων από τα κατεχόμενα εδάφη του Αζερμπαϊτζάν.[19]
Συνέχεια πολέμου (2011-2013)
Στις 10 Μαρτίου του 2011, ένα δεκάχρονο Αζερικό παιδί σκοτώθηκε από Αρμένιο σκοπευτή.[20] Στα τέλη Απριλίου του 2011, συγκρούσεις συνόρων άφησαν τρεις στρατιώτες του ΝΚΡ νεκρούς,[21] ενώ στις 5 Οκτωβρίου της ίδιας χρονιάς σκοτώθηκαν 2 Αζέροι και ένας Αρμένιος στρατιώτης.[22] Το 2012 ακολούθησαν συγκρούσεις συνόρων μεταξύ των στρατών της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν που κράτησαν από τα τέλη Απριλίου μέχρι τις αρχές Ιουνίου και άφησε πέντε Αζέρους και τέσσερις Αρμένιους στρατιώτες νεκρούς. Κατά όλη τη χρονιά, πέθαναν συνολικά 19 Αζέροι και 14 Αρμένιοι στρατιώτες.[23]
Το 2013, πέθαναν 12 Αζέροι και 7 Αρμένιοι στρατιώτες σε συγκρούσεις συνόρων.[23]
Κατάρριψη ελικοπτέρου (2014)
Στις 12 Νοεμβρίου 2014 οι Αζερικές Ένοπλες Δυνάμεις κατέρριψαν ένα ελικόπτερο Mil Mi-24 του ΝΚΡ πάνω από τη περιοχή Αγκντάμ του Καραμπάχ. Τρεις στρατιώτες σκοτώθηκαν στο περιστατικό. Το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας της Αρμενίας δήλωσε ότι το αεροσκάφος δεν ήταν οπλισμένο και αποκάλεσε την κατάρριψη μια “άνευ προηγουμένου πρόκληση”. Οι Αρχές του Αζερμπαϊτζάν ισχυρίστηκαν ότι το ελικόπτερο είχε επιχειρήσει να επιτεθεί στις θέσεις του Αζερικού στρατού.[24] Οι Αρμενικές αρχές δήλωσαν ότι το Αζερμπαϊτζάν θα αντιμετωπίσει σοβαρές συνέπειες.[25]
Επίσης το 2014, έξι Αρμένιοι πολίτες έχασαν τη ζωή τους, ενώ μέχρι το τέλος του έτους ο αριθμός των Αζέρων που σκοτώθηκαν αυξήθηκε σε 39 (37 στρατιώτες και 2 άμαχοι).[16]
Συγκρούσεις το 2016
Κατά τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο του 2016, τέσσερις Αρμενίοι και τέσσερις Αζέροι στρατιώτες σκοτώθηκαν σε μια καταπολέμηση στα σύνορα του Ναγκόρνο-Καραμπάχ.[26] Το πρώτο θύμα του 2016 ο Aramayis Voskanian, στρατηγός του ΝΚΡ, ο οποίος σκοτώθηκε από πυρά ελεύθερων σκοπευτών του Αζερμπαϊτζάν ενώ υπηρετούσε στην ανατολική κατεύθυνση της γραμμής επαφής.[27][28] Στα μέσα Φεβρουαρίου, ο Hakob Hambartsumyan, ένας Αρμένιος βοσκός από το Vazgenashen, σκοτώθηκε από έναν Αζέρο ελεύθερο σκοπευτή.[29] Τον Μάρτιο, δύο Αζέροι και ένας Αρμένιος στρατιώτης σκοτώθηκαν σε συγκρούσεις κατά μήκος των συνόρων μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και της Αρμενίας.[30][31]
Μεταξύ τις 1 και 5 Απριλίου του 2016 σκληρές μάχες κατά μήκος της πρώτης γραμμής του Ναγκόρνο-Καραμπάχ άφησαν 88 Αρμενίους και 31 έως 92 Αζέρους στρατιώτες νεκρούς. Ένας Αρμενίος και τρεις Αζέροι στρατιώτες επίσης έλειπαν. Επιπλέον, σκοτώθηκαν 10 πολίτες (έξι Αζέροι και τέσσερις Αρμένιοι).[32][33] Κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων, ένα Αζερικό στρατιωτικό ελικόπτερο, 13 μη επανδρωμένα τηλεκατευθυνόμενα αεροσκάφη καταρρίφθηκαν ενώ καταστράφηκε και μια Αζερική δεξαμενή.[34][35]
Μεταξύ 8 και 17 Μαΐου του 2016, σποραδικές μάχες άφησαν 14 Αρμενίους και τρεις Αζέρους στρατιώτες νεκρούς, καθώς και ένας άμαχος Αζέρος.[36][37] Ένας Αρμένιος στρατιώτης σκοτώθηκε στις 11 Οκτωβρίου 2016 σε μια αψιμαχία στη γραμμή επαφής.[38] Στις 15 Νοεμβρίου ένας στρατιώτης του Αζερμπαϊτζάν επίσης σκοτώθηκε στη γραμμή επαφής.[39] Στις 27 Νοεμβρίου, οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν ανέφεραν την κατάρριψη ενός μη επανδρωμένου αεροσκάφους των Αρμενίων που είχε διασχίσει τη γραμμή επαφής.[40]
