Η ώρα των αποφάσεων για την Ελλάδα και την Τουρκία έφτασε. Η στρατιωτική αποκλιμάκωση των τελευταίων εβδομάδων μετουσιώνεται σταδιακά σε υπόστρωμα για πολιτική προσέγγιση, με στόχο την έναρξη διερευνητικών επαφών, μεταξύ Αθήνας και Άγκυρας, ενώ την ίδια στιγμή η Λευκωσία παραμένει holdout.
Το κλίμα έναρξης διαλόγου επιβεβαίωσε με συνέντευξή του την Κυριακή, ο εξ απορρήτων και εκπρόσωπος του Ταγίπ Ερντογάν, Ιμπραχίμ Καλίν. Σήμερα, το ζήτημα της προόδου στην αποκλιμάκωση και της έναρξης διερευνητικών επαφών, θα συζητηθεί εκτενώς στο Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων της ΕΕ, ενόψει της Συνόδου Κορυφής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις 24-25 Σεπτεβρίου.
Στο πλαίσιο διαλόγου που δημιουργείται, όμως, διασπώνται μέχρι πρότινος ενιαία ζητήματα, αποδυναμώνοντας το ενιαίο μέτωπο απέναντι στην Τουρκία. Όπερ σημαίνει ότι, οι σχέσεις Ελλάδας και Κύπρου με την Τουρκία βρίσκονται σε διαφορετική φάση.
Επίσης, τα τελευταία 24ωρα διαφοροποιείται και το κλίμα στην ΕΕ απέναντι στην Τουρκία, γεγονός που συμβάλλει στην περαιτέρω απομόνωση της Κύπρου.
Η διαλλακτικότητα που αρχικά καταγράφηκε στη Σύνοδο των MED7 στη Γαλλία, επιβεβαιώνεται με το χθεσινό μήνυμα του Γάλλου προέδρου, Εμάνουελ Μακρόν, στα… τουρκικά, απαντώντας έτσι στη συνέντευξη του Ιμπραχίμ Καλίν.
Μια ιδιαίτερα σημαντική λεπτομέρεια, είναι ότι ο Ταγίπ Ερντογάν, δεν χρεώνεται ο ίδιος τις υπαναχωρήσεις, όπως συμβαίνει στην Ελλάδα, αλλά χρησιμοποιεί είτε τον Ιμπραχίμ Καλίν, είτε τον Μεβλούτ Τσαβούσογλου, διατηρώντας έτσι τη δυνατότητα να αλλάξει γραμμή ο ίδιος και διαφυλάσσοντας παράλληλα την εικόνα του στο εσωτερικό.
Η Αθήνα ποντάρει σε ένα ιδιαίτερα δύσκολο, αλλά όχι ανέφικτο σενάριο, υπό το οποίο η τουρκική οικονομία θα συνεχίσει να αποδυναμώνεται, ο διεθνής παράγοντας δεν θα απεγκλωβίσει την Άγκυρα και ο Ταγίπ Ερντογάν θα υποχρεωθεί είτε σε έναν γρήγορο συμβιβασμό, είτε σε προσφυγή στο ΔΝΤ. Το σενάριο αυτό έχει βέβαια πολλές παραμέτρους και ακόμα περισσότερες αβεβαιότητες. Ωστόσο, αποτελεί μια από τις κυρίαρχες υποθέσεις εργασίας στο Μαξίμου και το υπουργειο Εξωτερικών.
Ξεκινούν οι διερευνητικές
Σύμφωνα με κυβερνητικές πηγές που επικαλείται ο έγκυρος διπλωματικός συντάκτης Βασίλης Νέδος, στην “Καθημερινή”, την Παρασκευή, υπήρξε τριμερής τηλεδιάσκεψη της Ελένης Σουρανή με τον Ιμπραήμ Καλίν και τον διπλωματικό σύμβουλο της Γερμανίδας καγκελαρίου Γιαν Χέκερ. Η αποκάλυψη αυτή, από την Αθήνα, στόχο έχει την ενεργητική διαχείριση του πολιτικού κόστους, που θα μπορούσε να προκύψει από μια νέα διαρροή…
Στο δημοσίευμα της “Καθημερινής” μάλιστα, αναφέρεται ότι
Είναι απολύτως σαφές ότι, μετά τις ανακοινώσεις, οι συζητήσεις στο τραπέζι των διερευνητικών επαφών θα είναι αμιγώς ελληνοτουρκικές, όπως άλλωστε και πριν από το 2016. Επικεφαλής της ελληνικής ομάδας θα είναι ο πρέσβης ε.τ. Παύλος Αποστολίδης, με εκ των ένδον γνώση όλων όσα έχουν διαδραματιστεί στις διερευνητικές την περίοδο 2002-2016.
Η δυναμική, όπως προκύπτει από το ρεπορτάζ του Βασίλη Νέδου, είναι αναπόδραστη, ενώ στην Αθήνα φαίνεται να προβληματίζονται για την καθυστέρηση της Τουρκίας να ορίσει επικεφαλής του τεχνικού κλιμακίου. Στο άρθρο αναφέρεται:
Από την τουρκική πλευρά δεν έχει διευκρινιστεί ακόμη αν επικεφαλής θα είναι ο μόνιμος υφυπουργός Εξωτερικών Σετζντέτ Ονάλ ή ο γενικός διευθυντής αεροναυτιλιακών υποθέσεων Τσαγατάι Ερτσιγές. Με οποιαδήποτε ιδιότητα, ο κ. Ερτσιγές μάλλον θα είναι στην τουρκική ομάδα των διερευνητικών επαφών, καθώς έχει εμπειρία επί αυτής της τυπολογίας των διαπραγματεύσεων, πριν από το 2016, μάλιστα υπό τον νυν μόνιμο αντιπρόσωπο της Τουρκίας στον ΟΗΕ, Φεριντούν Σινιρλίογλου.
Ο ρόλος της Γερμανίας
Επίσης, αναφορά γίνεται και στον ρόλο του Βερολίνου, ολοκληρώνοντας έτσι την εικόνα:
Αν και το Βερολίνο δεν διαθέτει θέση στο τραπέζι των διερευνητικών επαφών, έχει γίνει απολύτως σαφές ότι διατηρεί ενεργό ρόλο σε περίπτωση που απαιτηθεί. Ο κ. Καλίν, εκπρόσωπος του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και στενός συνεργάτης του στο Ακ Σαράι, προέβλεψε την περασμένη Πέμπτη ότι δεν θα απαιτηθούν «εβδομάδες ή μήνες» για την επίλυση των ελληνοτουρκικών διαφορών, υπενθυμίζοντας ότι η σχετικά απλούστερη διαφωνία Σοβιετικής Ενωσης – Νορβηγίας για τον καθορισμό θαλασσίων συνόρων λύθηκε μετά 40 χρόνια. Αν και ο κ. Καλίν μίλησε για ορίζοντα μετά το τέλος της γερμανικής προεδρίας, κατέστησε σαφές ότι το Βερολίνο θα μπορεί να διαδραματίσει ρόλο στις ελληνοτουρκικές συνομιλίες και με το νέο έτος.
Το Timeline του… διαλόγου
Κομβική, για την αποκλιμάκωση, ήταν η παρέμβαση του Αλέξη Παπαχελά. Ο διευθυντής της “Καθημερινής”, σε ανύποπτο χρόνο και ενώ τα media προέβαλλαν σκηνικό κλιμακούμενης έντασης, μίλησε για αποκλιμάκωση με πιέσεις από ΗΠΑ και Γερμανία, και στήριξη της Ουάσιγκτον στην πρωτοβουλία του Βερολίνου. Τότε, ο Αλέξης Παπαχελάς, επέκρινε τη διγλωσσία της Αθήνας, ζήτησε ενεργοποίηση της Δημόσιας διπλωματίας. Παράλληλα, ξεκαθάρισε ότι η Αθήνα δεν σκοπεύει να πραγματοποιήσει τις εξαγγελίες για επέκταση των χωρικών υδάτων στα 12 μίλια στο Αιγαίο, ενώ και ο Ταγίπ Ερντογάν δεν θα προβεί σε νέες προκλήσεις απέναντι στην Ελλάδα.
Η Αθήνα έχει ήδη δηλώσει σε όλους τους τόνους ότι δεν επιθυμεί την επιβολή κυρώσεων στην Τουρκία, σε αυτή τη φάση, καθώς το Oruc Reis αποχώρησε από την ελληνική υφαλοκρηπίδα (ή τα διαφιλονικούμενα ύδατα). Η Κύπρος, όμως, πιέζει αφόρητα για κυρώσεις, καθώς το Barbaros και το Yavuz παραμένουν και επιχειρούν στην κυπριακή ΑΟΖ.
Η θέση της Ελλάδας να έχει διατυπωθεί δις από τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη, τόσο με το άρθρο του στον διεθνή Τύπο, όσο και κατά τη συνέντευξή του στη ΔΕΘ, αλλά και στο πλαίσιο της Συνόδου των MED7. Στην Ελλάδα, όμως, έγινε σαφής και οργανωμένη προσπάθεια να υποτιμηθεί το άρθρο του Κυριάκου Μητσοτάκη στα διεθνή Media.
Διάλογος σε slow motion
Η Αθήνα έθεσε ως προϋπόθεση την αποχώρηση του Oruc Reis και την αποκλιμάκωση για την έναρξη διαλόγου. Όπερ και εγένετω.
Η Άγκυρα, από την άλλη πλευρά, φέρεται να είχε θέσει ως προαπαιτούμενο την αναγνώριση από την Αθήνα του εύρους διαλόγου.
Από Ελληνικής πλευράς, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, αρχικά τροποποίησε την πάγια ρητορική αναφορά στη μια διαφορά με την Τουρκία, από το απόλυτα σαφές ζήτημα της υφαλοκρηπίδας, στην έκφραση “οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών”. Η αναφορά όμως αυτή δεν κάλυψε την Άγκυρα, η οποία με έμπρακτο τρόπο αμφισβήτησε τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας, σε συγκεκριμένη περιοχή. Έτσι, ο Κυριάκος Μητσοτάκης με δύο νέες παρεμβάσεις του αναγκάστηκε να υπαναχωρήσει και εκεί, αναγνωρίζοντας περιοχή της ελληνικής υφαλοκρηπίδας ως “περιοχή που δεν έχει ακόμα οριοθετηθεί“.
Ειδικότερα, στο άρθρο του, που δημοσιεύθηκε σε πολλά ξένα έντυπα και αναπαράχθηκε στην Ελλάδα, ο Κυριάκος Μητσοτάκης μεταξύ άλλων αναφέρει, αναφερόμενος στην περιοχή που βρισκόταν το Oruc Reis:
(…)τόσο η Ελλάδα όσο και η Τουρκία διεκδικούν δικαιώματα και η οποία δεν έχει ακόμη οριοθετηθεί.
Ταυτόχρονα, στο ίδιο άρθρο, ο Έλληνας πρωθυπουργός αναφέρεται και στην έγγραφη συμφωνία του Βερολίνου.
Έτσι, από μια αρχικά μυστική συνάντηση, που αποκάλυψε ο Μεβλούτ Τσαβούσογλου, η συνάντηση του Βερολίνου εξελίσσεται σε ορόσημο για την έναρξη διερευνητικών επαφών. Η ελληνική κυβέρνηση, αρχικά παραδέχθηκε την ύπαρξή της, κάνοντας λόγο για ανεπίσημη επαφή και διαδικαστικό χαρακτήρα. Εν τέλει όμως κατέληξε να αναγνωρίζει τη γραπτή συμφωνία, την οποία, ο πρωθυπουργός, επιχείρησε να “αναβαπτίσει” εσωτερικά, χαρακτηρίζοντάς την κείμενο πρακτικών, στο πλαίσιο της συνέντευξης Τύπου που παραχώρησε στη ΔΕΘ.
Εν συνεχεία, η Ελλάδα απέσυρε, χωρίς τυμπανοκρουσίες, τον στόλο από την περιοχή ανατολικά του 28ου Μεσημβρινού, αφού πρώτα είχε αποχωρήσει το Oruc Reis, όχι όμως και ο τουρκικός στόλος.
Κύπρος…Ρωσία και απομόνωση
Την ίδια στιγμή, όμως, τουρκικά πολεμικά πλοία, ερευνητικά σκάφη και γεωτρύπανα επιχειρούν στην κυπριακή ΑΟΖ.
Το σκηνικό αυτό, όμως, οδηγεί στον de facto διαχωρισμό των ελληνοτουρκικών, από τις ενέργειες της Τουρκίας απέναντι στην Κύπρο και άρα αποδυναμώνουν το μέτωπο κατά της τουρκικής προκλητικότητας στην ανατολική Μεσόγειο.
Η Λευκωσία, σε μια προσπάθεια να ισχυροποιήσει το χαρτί της, άνοιξε εκ νέου δίαυλο επικοινωνίας με τη Ρωσία. Έτσι, μετά από τηλεφωνική επικοινωνία του προέδρου, Νίκου Αναστασιάδη με τον Ρώσο ομόλογό του Βλάντιμιρ Πούτιν, την Κύπρο επισκέφθηκε ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών. Ο Σεργκέι Λαβρόφ συναντήθηκε στη Λευκωσία, τόσο με τον υπουργό Εξωτερικών, Νίκο Χριστοδουλίδη, όσο και με τον πρόεδρο της Δημοκρατίας, Νίκο Αναστασιάδη.
Η Κύπρος, εν συνεχεία, έθεσε βέτο στην επιβολή κυρώσεων στη Λευκορωσία, αντιδρώντας έτσι στην παρελκυστική τακτική της ΕΕ και της Αθήνας για την επιβολή κυρώσεων στην Τουρκία.
Το πολιτικό σκηνικό
Το Crisis Monitor έχει εξ αρχής επισημάνει την -σε γενικές γραμμές- σύμπλευση ΝΔ και ΣΥΡΙΖΑ ως προς τους βασικούς άξονες διαλόγου με την Τουρκία. Ωστόσο, αμφότερα τα κόμματα αντιμετωπίζουν εσωτερικά ζητήματα, που με βάση τις τρέχουσες πολιτικές ισορροπίες είναι… κρίσιμα. Δεν αποκλείεται, οι διερευνητικές να οδηγήσουν σε άμεση συμφωνία και καταγραφή της διαφωνίας. Αυτό, συνεπάγεται προσφυγή στη Χάγη. Αυτό το σενάριο, όμως, μπορεί να προκαλέσει πολιτικό σεισμό στην Ελλάδα.
Όλα θα κριθούν στη δημοσιότητα που θα δοθεί και τη στάση του ΚΙΝ.ΑΛ, που θα αποτελέσει πυξίδα για τον ΣΥΡΙΖΑ και την ισορροπία Μητσοτάκη-Σαμαρά στο εσωτερικό της ΝΔ.
Η Νέα Δημοκρατία, όπως φάνηκε από την αντίδραση του Μαξίμου στις δηλώσεις του συμβούλου Εθνικής Ασφαλείας, Αλέξανδρου Διακόπουλου, δεν ήταν ακόμη έτοιμη να δεχθεί τη δυναμική της κατάστασης. Αυτό το κλίμα επιβεβαιώθηκε ακόμα δύο φορές στη συνέχεια με τις επαφές στο NATO και με την υποβάθμιση των επαφών σε επίπεδο διπλωματικών συμβούλων του Κυριάκου Μητσοτάκη και του Ταγίπ Ερντογάν, καθώς και με την προσπάθεια αλλοίωσης του χαρακτήρα και των μηνυμάτων του άρθρου του Κυριάκου Μητσοτάκη στο διεθνή Τύπο.
Πλέον, είναι προφανές, ότι τα μηνύματα που έστειλε ο διεθνής Τύπος τις πρώτες ημέρες μετά την εκλογή της Νέας Δημοκρατίας στην εξουσία, προς τον Κυριάκο Μητσοτάκη, για εσωκομματικό “ξεκαθάρισμα”, είχαν συγκεκριμένες αναφορές και εντάσσονταν σε πιο μακρόπνοους σχεδιασμούς, που τότε δεν ήταν ακόμα αντιληπτοί.
Ταλανίζεται ο Τσίπρας
Η κατάσταση, δεν είναι καλύτερη στον ΣΥΡΙΖΑ, όπου ο Αλέξης Τσίπρας ανέβαλλε το συνέδριο για τη διεύρυνση, μεν, αλλά φαίνεται να την επιδιώκει ενεργά. Το διεθνές κλίμα, σε αυτή τη φάση, δεν ευνοεί την υιοθέτηση αντιδραστικής ατζέντας στα εθνικά από τον Αλέξη Τσίπρα. Πολιτικά, ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ εκτιμά ότι ο Κυριάκος Μητσοτάκης θα φθαρεί περισσότερο εφόσον οδηγηθεί σε συμφωνία ή σε μακροσκελή διάλογο με την Τουρκία.
Όπως όμως έχει καταγραφεί, όμως, από τις τοποθετήσεις της Θεοδώρας Τζάκρη, οι “κεντροαριστεροί” που κινούνται προς ή έχουν ήδη ενταχθεί στον ΣΥΡΙΖΑ, δεν φαίνονται διατεθειμένοι να απεμπολήσουν τη ρητορική και στάση του “παλαιού ΠΑΣΟΚ”, επιμένοντας σε σκληρές θέσεις απέναντι στην Τουρκία.
Οι θέσεις μάλιστα των “πασοκογενών” κινούνται εγγύτερα στις απόψεις του Νίκου Κοτζιά. Η παράμετρος του Νίκου Κοτζιά, οι σκληρές και εν πολλοίς άκαμπτες, θέσεις του για την Τουρκία και τη στρατηγική που πρέπει η Ελλάδα να ακολουθήσει στην περιοχή της MENA, πλαγιοκοπούν τον Αλέξη Τσίπρα.
Πιο “βολικοί” οι 53++
Αντιθέτως, το σκέλος των 53+ και οι “ούμπερ αριστεροί” εμφανίζονται θετικά διακείμενοι όχι μόνο στην έναρξη διαλόγου με την Τουρκία, αλλά και στην ποδηγέτηση της Κύπρου σε μια διευθέτηση με βάση το γερμανικό μοντέλο και με βάση τα ενεργειακά. Αυτό καταδεικνύουν τα άρθρα του καθηγητή Σωτήρη Βαλντέν και η υποδοχή της οποίας τυγχάνουν.
Έτσι, ο Αλέξης Τσίπρας φαίνεται εγκλωβισμένος σε μια ιδιαίτερα οριακή ισορροπία, η οποία εφόσον δεν αναδιαταχθεί ενδέχεται να του κοστίσει πολιτικά. Με δεδομένο, μάλιστα, ότι οι προεδρικοί είχαν θέσει στο στόχαστρο τους 53+ και εξωθούσαν σε αποχώρηση το πρώην ΚΚΕ Εσωτερικού, η δυναμική συμπόρευσης που επιβάλλεται από το διεθνή παράγοντα, θα μπορούσε να οδηγήσει σε αναθεώρηση ακόμα και του στρατηγικού σχεδιασμού του Αλέξη Τσίπρα.
Ελιγμοί διαφυγής
Σε πρώτη φάση, πάντως, ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ, ανέβαλε το συνέδριο και τοποθέτησε γραμματέα χωρίς προσωπικές πολιτικές αναφορές και της απολύτου επιρροής του, έτσι ώστε να περιορίσει την αυτονομία του κόμματος και να ελέγξει τις φωνές στο εσωτερικό. Επίσης, έστειλε μήνυμα στους “πασοκογενείς” υποβαθμίζοντας τον Ευκλείδη Τσακαλώτο και αναβαθμίζοντας στελέχη του προεδρικού κύκλου, που κινούνται πιο κοντά στη Σοσιαλδημοκρατία.
Ο αμερικανικός παράγοντας
Σε εξέλιξη βρίσκεται και η αμερικανική πρωτοβουλία, η οποία όμως έχει διαφορετικό χαρακτήρα και αρκετά βραχύβιο ορίζοντα.
Από την Ουάσιγκτον, μάλιστα, επισημαίνεται ότι η επίσκεψη του κ. Πομπέο στην Αθήνα, όπου θα συναντηθεί με τον πρωθυπουργό, αλλά και με τον ομόλογό του Νίκο Δένδια, γίνεται κατά κύριο λόγο στο πλαίσιο του Στρατηγικού Διαλόγου Ελλάδας-ΗΠΑ.
Σε αυτό το πλαίσιο, συζήτησης, στο πλαίσιο του Στρατηγικού Διαλόγου, θα είναι η ανανέωση της Συμφωνίας Αμοιβαίας Αμυντικής Συνεργασίας (MDCA) Ελλάδας και ΗΠΑ, κάτι που περιλαμβάνει πολύ περισσότερα από τη βάση της Σούδας, την οποία ο Αμερικανός υπουργός αναμένεται να επισκεφθεί.
Εξοπλιστικά
Δεδομένου ότι η Αθήνα, μέσω του πρωθυπουργού, έχει επισήμως προαναγγείλει πολυετές εξοπλιστικό πρόγραμμα, θεωρείται δεδομένο ότι στον κ. Πομπέο και την αμερικανική αντιπροσωπεία θα τεθούν και ορισμένα ελληνικά αιτήματα όχι μόνο για τη συνεργασία στον εξοπλιστικό τομέα, αλλά και τη βοήθεια στη βελτίωση κάποιων υποδομών των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων.
Ο Αμερικανός ΥΠΕΞ, όμως, είχε προσφάτως επισκεφθεί τη Λευκωσία, επιστρέφοντας από την Ντόχα προς τις ΗΠΑ. Το detour αυτό, αποδίδεται στην επίσκεψη του Σεργκέι Λαβρόφ και στη στάση της Κύπρου στην ΕΕ, που μπλόκαρε τις κυρώσεις για τη Λευκορωσία.
Σε αυτή τη φάση, όμως, η ενεργοποίηση του Μάικ Πομπέο, εν μέσω προεκλογικής περιόδου στις ΗΠΑ, αποτελεί απόδειξη της προσπάθειας του Ντόναλντ Τραμπ να βελτιώσει το προφίλ του διεθνώς.
