Να απαντήσει σε επίμονα ερωτήματα, να δείξει ενότητα, να προβάλει αποφασιστικότητα και διαπραγματευτική ικανότητα, ισορροπώντας σε τεντωμένο σχοινί με την Άγκυρα, θα επιχειρήσει σήμερα το Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων της ΕΕ, που συνεδριάζει αυτή την ώρα δια ζώσης στις Βρυξέλλες. Οι υπουργοί Εξωτερικών της ΕΕ, καλούνται πρώτα να συμφωνήσουν στον ελάχιστο κοινό παρονομαστή και να θέσουν τις βάσεις για την οικοδόμηση λειτουργικής σχέσης με τον οπορτουνιστή Ταγίπ Ερντογάν.
Στην Ελλάδα, την Κύπρο και την Τουρκία, το κείμενο συμπερασμάτων, που ενδεχομένως να καταφέρουν να υιοθετήσουν οι υπουργοί Εξωτερικών της ΕΕ, θα αποτελέσει το μέτρο για σύγκρισης της πολιτικής επιρροής των κυβερνήσεων στον μηχανισμό της ΕΕ, προβολή της δυναμικής των διμερών και πολυμερών σχέσεων, ενώ θα έχει αντίκτυπο και στις εσωτερικές πολιτικές ισορροπίες.
Στην πραγματικότητα, όμως, αντικειμενικό στόχος του Συμβουλίου και του Ύπατου Εκπροσώπου της ΕΕ, δεν είναι αυτός. Ο Ζοζέπ Μπορέλ, καλείται τώρα, μετά από μπαράζ επαφών με όλες τις πλευρές και αφού οι κινήσεις της Άγκυρας έχουν σκιαγραφήσει τη στρατηγική της, να δείξει ότι είναι ικανός να διαχειριστεί συλλογικά τις σχέσεις ΕΕ Τουρκίας. Ο επικεφαλής της Ευρωπαϊκής διπλωματίας, σήμερα ζητά εξουσιοδότηση για να ξεκινήσει διαπραγματεύσεις με την Τουρκία για όλα τα ανοιχτά μέτωπα, ήτοι την αναβάθμιση της ΕΕ ως παίχτη στο γεωπολιτικό παιχνίδι. Η διαμόρφωση, όμως, παραμένει αρκετά θολή, καθώς η Άγκυρα απορρίπτει τη Λευκωσία ως αντισυμβαλλόμενο και για την Ελλάδα και την Κύπρο η διεξαγωγή διαπραγματεύσεων ΕΕ-Τουρκίας, χωρίς την άμεση συμμετοχή τους αποτελεί ρίσκο, το οποίο δεν είναι σαφές αν και υπό ποιές προϋποθέσεις οι κυβερνήσεις των δύο χωρών θα μπορούσαν να αναλάβουν.
Οι Ευρωπαίοι ΥΠΕΞ θέλουν να δείξουν αν και σε πιο βαθμό οι χώρες τους και οι ίδιοι είναι έτοιμοι να χειριστούν την Τουρκία ή αν θα επιλέξουν να αφήσουν το θέμα να εξελιχθεί περιφερειακά, με ad hoc παρεμβάσεις από Γερμανία και Γαλλία. Αυτό θα είναι το μείζον ζήτημα της διάσκεψης του ΣΕΥ, το οποίο, βέβαια, θα είναι κρυμμένο στις διατυπώσεις των συμπερασμάτων, εφόσον υιοθετηθούν, σε κοινή βάση.
Η πολυπλοκότητα των ευρω-τουρκικών σχέσεων ήταν πάντα μεγάλη, πλέον όμως έχει διευρυνθεί περαιτέρω, της άμεσης και στρατιωτικής εμπλοκής στη Συρία και στη Λιβύη. Ιδιαίτερα το τουρκολυβικό Μνημόνιο, οι έρευνες και γεωτρήσεις στην ΑΟΖ της Κύπρου και απειλές για αντίστοιχες δράσεις στην Ελλάδα, αυξάνουν δραματικά τον γεωπολιτικό κίνδυνο. Η προσπάθεια διασύνδεσης των νέων μετώπων με παλαιότερα, από την πλευρά της Τουρκίας, στο πλαίσιο του διαπραγματευτικού μαξιμαλισμού της, ασκεί πιέσεις στην Αθήνα και στη Λευκωσία, οι οποίες μεταφέρονται άλλοτε ρεαλιστικά και άλλοτε εκθετικά στην ΕΕ.
Οι Ευρωπαίοι ΥΠΕΞ θα μετρήσουν το ύψος τους απέναντι στην Άγκυρα. Το lobbying, η παραπληροφόρηση και οι σχέσεις Τραμπ-Ερντογάν στο επίκεντρο
Η υπόθεση μετατροπής της Αγιάς Σοφιάς σε τζαμί, που ανακοινώθηκε λίγες ημέρες πριν το ΣΕΥ, εισάγει νέα δεδομένα στην -ήδη δυσεπίλυτη- εξίσωση των σχέσεων ΕΕ-Τουρκίας. Η προβολή του αναθεωρητικού ριζοσπαστισμού της Άγκυρας, απέναντι σε μια Ευρώπη που αναζητά βηματισμό, αποτελεί μια ακόμη πρόκληση, η οποία θα μπορούσε εύκολα να εντάσσεται σε ευρύτερη στρατηγική εκφοβισμού. Η Άγκυρα, τον τελευταίο καιρό έχει κατεβάσει τους τόνους στο προσφυγικό, θέλοντας να στείλει μήνυμα ότι σέβεται τις δεσμεύσεις της, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν θα το εργαλειοποίησει εκ νέου εφόσον η δυναμική και τα μηνύματα που θα διαπιστώσει από ΣΕΥ, δεν την ικανοποιήσουν ή την… “ενοχλήσουν”.
Μέχρι τις 14:00 που είναι προγραμματισμένη η συνέντευξη Τύπου του Ζοζέπ Μπορέλ. οι Ευρωπαίοι υπουργοί Εξωτερικών θα προσπαθήσουν να βρουν κοινή συνισταμένη, να καταλήξουν στο μήνυμα και τον τρόπο εκφοράς του και να προβλέψουν τον αντίκτυπο που αυτό θα έχει στις πρωτεύουσες όλων των εμπλεκομένων πλευρών.
Η στρατηγική Ελλάδας και Κύπρου
Ο Ελληνας υπουργός Εξωτερικών, Νίκος Δένδιας, έστειλε την παραμονή του Συμβουλίου το μήνυμα πως πρέπει να υπάρξει πρωτοβουλία της ΕΕ, της UNESCO και του ΟΗΕ για την Αγία Σοφία και πως η Ελλάδα θα μετατραπεί σε φορέα αντίληψης της παγκόσμιας κοινότητας σε αυτό καθώς και ότι θα ξεκινήσει από τη Δευτέρα μια προσπάθεια προς όλες τις εκκλησίες.
Σε συνέντευξή του στον τηλεοπτικό σταθμό Σκάι, ο κ. Δένδιας είπε πως στο Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων της ΕΕ, θα αναφερθεί στην Αγία Σοφία, τονίζοντας πως η Ελλάδα ζητά από την ΕΕ να έχει έτοιμο κατάλογο ισχυρότατων μέτρων κατά της Τουρκίας σε περίπτωση που η Τουρκία παραβιάσει την κυριαρχία ή τα κυριαρχικά δικαιώματα της χώρας μας και πως θα στηρίξει την Κύπρο στην επιβολή κυρώσεων που αφορούν τα κυπριακά δικαιώματα.
«Θα φύγω τα χαράματα της Δευτέρας από την Αθήνα για τις Βρυξέλλες μαζί με τον υπουργό Εξωτερικών της Κύπρου Νίκο Χριστοδουλίδη. Πριν από τη σύνοδο έχουμε σύσκεψη με τον ύπατο εκπρόσωπο της ΕΕ Ζοζέπ Μπορέλ. Όμως, αυτές οι κυρώσεις δεν θα αφορούν το θέμα της Αγίας Σοφίας. Εκεί η διεθνής κοινότητα πρέπει να πάρει τις δικές της ευθύνες»
ανέφερε ο κ. Δένδιας.
Τουρκικό lobbying
Σήμερα το πρωί, το Politico δημοσίευσε άρθρο του Μεβλούτ Τσαβούσογλου, στο οποίο ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών επαναλαμβάνει τις πάγιες τουρκικές θέσεις, επιρρίπτοντας σε Ελλάδα και Κύπρο τις ευθύνες για τα προβλήματα στις ευρωτουρκικές σχέσεις. Μεταξύ άλλων, ο Τούρκος ΥΠΕΞ, χαρακτηρίζει “σκληρή” τη ρητορική “ορισμένων ευρωπαϊκών χωρών “με υψηλή στρατηγική σχέση” και “μαξιμαλιστικές τις θέσεις τους, αποδίδοντας σε αυτές (σσ Ελλάδα και Κύπρο) τα περιορισμένα περιθώρια συμφωνίας σε μια δημιουργική ατζέντα.
Ο ρόλος των ΗΠΑ
Μέσα στον κυκεώνα των θεμάτων που ανοίγει η προσπάθεια αναδιάταξης του γεωπολιτικού τοπίου στην περιοχή της Μέσης Ανατολής-Βορείου Αφρικής (MENA Region), με την προβολή και εδραίωση του αμερικανικού γεωοικονομικού δόγματος, στο οποίο συμμετέχουν Ελλάδα, Κύπρος, Ισραήλ και Αίγυπτος, η παρεμβολή της Τουρκίας με το Μνημόνιο που υπέγραψε με την κυβέρνηση (ο Νίκος Δένδιας την ονομάζει διοίκηση, αλλά είναι αναγνωρισμένη από τον ΟΗΕ) Σάρατζ, δημιουργεί δυναμική αμφισβήτησης του νέου πλαισίου. Η απραγία του Λευκού απέναντι στις τουρκικές προκλήσεις στην περιοχή και “συνεννόηση” Τραμπ-Ερντογάν, αποτελούν ενδείξεις που ισχυροποιούν την αίσθηση αναθεωρητικής διάθεσης από την πλευρά των ΗΠΑ, αν και το νέο γεωοικονομικό δόγμα αποτελεί προϊόν της ευρύτερης δράσης του γαμπρού του Ντόναλντ Τραμπ, Τζάρεντ Κουσνέρ.
Η Ευρώπη, από την πλευρά της, επιχειρεί να αξιολογήσει τη στάση των ΗΠΑ στην Ανατολική Μεσόγειο, τόσο αυτόνομα, όσο και σε συνάρτηση με την ευρύτερη ενεργειακή αντιπαράθεση για την ενεργειακή αυτονομία της ΕΕ, όπως αυτή αποτυπώνεται στο μέτωπο του Nord Stream 2 και στην προοπτική υλοποίησης του East Med.
Απ΄αυτή τη σκοπιά το σκηνικό παραμένει θολό, ενώ η επέλαση του κορονοϊού, της συνεπακόλουθης κατάρρευσης των τιμών του πετρελαίου και της οικονομικής κρίσης, θέτουν το σύνολο των σχεδιασμών υπό -τουλάχιστον- χρονική αναθεώρηση. Η επιβράδυνση ή και αναβολή σχεδίων για την ενεργειακή εκμετάλλευση στην ευρ’υτερη περιοχή της ΜΕΝΑ, δίνει στην Άγκυρα τον απαιτούμενο χρόνο για να αναπτύξει δικούς της σχεδιασμούς, με στόχο την αναδιάταξη των περιφερειακών ισορροπιών και την επαναχάραξη των ενεργειακών διαδρομών.
Η κατάσταση σήμερα
Στις 9 Μαρτίου 2020, οι Πρόεδροι κ. Charles Michel και κα Ursula von der Leyen συναντήθηκαν στις Βρυξέλλες με τον Πρόεδρο κ. Recep Tayyip Erdoğan. Οι ηγέτες συζήτησαν για τις διμερείς σχέσεις, την εφαρμογή της δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας για τη μετανάστευση, την ασφάλεια και τη σταθερότητα στην περιοχή και την κρίση στη Συρία.
Η συνάντηση αποτελεί συνέχεια της επίσκεψης του Προέδρου κ. Michel στην Άγκυρα στις 4 Μαρτίου 2020.
Στις 18 Ιουνίου 2019 το Συμβούλιο Γενικών Υποθέσεων ενέκρινε συμπεράσματα σχετικά με τη διεύρυνση και τη διαδικασία σταθεροποίησης και σύνδεσης, τα οποία αφορούσαν και την Τουρκία. Στις 20 Ιουνίου 2019 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο προσυπέγραψε τα συμπεράσματα αυτά.
Πορεία των διαπραγματεύσεων
1999 – Καθεστώς χώρας υποψήφιας για ένταξη στην ΕΕ
Η Τουρκία απέκτησε το καθεστώς της υποψήφιας για ένταξη χώρας μετά τη σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στο Ελσίνκι τον Δεκέμβριο του 1999.
Κατά τη σύνοδο της 16ης και 17ης Δεκεμβρίου 2004, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αποφάσισε ότι η Τουρκία πληροί επαρκώς τα κριτήρια για την έναρξη διαπραγματεύσεων προσχώρησης.
Οκτώβριος 2005 – Έναρξη των διαπραγματεύσεων προσχώρησης
Οι διαπραγματεύσεις προσχώρησης δρομολογήθηκαν σε Διακυβερνητική Διάσκεψη (ΔΚΔ) στις 3 Οκτωβρίου 2005. Το Συμβούλιο ενέκρινε επίσης πλαίσιο για τις διαπραγματεύσεις με την Τουρκία στις 3 Οκτωβρίου 2005.
Στις 18 Φεβρουαρίου 2008 το Συμβούλιο ενέκρινε την αναθεωρημένη εταιρική σχέση προσχώρησης με την Τουρκία.
- Συμπεράσματα του Συμβουλίου σχετικά με τις διαπραγματεύσεις προσχώρησης με την Τουρκία – 3 Οκτωβρίου 2005
- Απόφαση του Συμβουλίου όσον αφορά την εταιρική σχέση προσχώρησης με την Τουρκία – 18 Φεβρουαρίου 2008
Σύνοδοι του Συμβουλίου Σύνδεσης
Στις 15 Μαρτίου 2019 πραγματοποιήθηκε στις Βρυξέλλες η 54η σύνοδος του Συμβουλίου Σύνδεσης ΕΕ-Τουρκίας. Κατά τη διάρκειά της, εξετάστηκε η κατάσταση των διμερών σχέσεων ΕΕ-Τουρκίας.
Διεθνείς σύνοδοι κορυφής ΕΕ-Τουρκίας
Στις 29 Νοεμβρίου 2015 οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων της ΕΕ πραγματοποίησαν σύνοδο με την Τουρκία. Η σύνοδος αποτέλεσε σημαντικό βήμα για την ανάπτυξη των σχέσεων ΕΕ-Τουρκίας και τη συμβολή στη διαχείριση της μεταναστευτικής κρίσης.
Η ΕΕ και η Τουρκία συμφώνησαν να δώσουν νέα ώθηση στη διαδικασία προσχώρησης της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο διάλογος υψηλού επιπέδου μεταξύ των δύο μερών ενισχύθηκε με συχνότερες και καλύτερα διαρθρωμένες συναντήσεις.
Στις 7 Μαρτίου 2016 οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων της ΕΕ συμμετείχαν σε σύνοδο με την Τουρκία, προκειμένου να ενισχύσουν τη συνεργασία τους για την αντιμετώπιση της μεταναστευτικής και προσφυγικής κρίσης.
Κατά τη σύνοδο που έγινε μετά το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της 17ης και 18ης Μαρτίου 2016, οι ηγέτες της ΕΕ και η Τουρκία συμφώνησαν να επιταχύνουν την υλοποίηση του χάρτη πορείας για την ελευθέρωση των θεωρήσεων, προκειμένου να αρθούν οι απαιτήσεις θεώρησης για τους τούρκους πολίτες μέχρι το τέλος Ιουνίου 2016 το αργότερο, εφόσον πληρούνται όλοι οι όροι. Επιβεβαίωσαν τη δέσμευσή τους να δώσουν νέα ώθηση στη διαδικασία προσχώρησης, όπως ανέφερε η κοινή δήλωση της 29ης Νοεμβρίου 2015. Συμφώνησαν, ως επόμενο βήμα, να ανοίξουν το κεφάλαιο 33 στη διάρκεια της ολλανδικής Προεδρίας.
Συνεδριάσεις της διάσκεψης προσχώρησης
Η τελευταία συνεδρίαση της διάσκεψης προσχώρησης με την Τουρκία σε υπουργικό επίπεδο πραγματοποιήθηκε στις 30 Ιουνίου 2016. Κατά τη διάσκεψη εγκαινιάστηκαν οι διαπραγματεύσεις ως προς το κεφάλαιο 33 σχετικά με τις χρηματοοικονομικές και δημοσιονομικές διατάξεις.
Έχουν πλέον ανοίξει 16 από τα 35 κεφάλαια, ένα εκ των οποίων έχει κλείσει προσωρινά.
Συζήτηση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για την Τουρκία
Κατά τη σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις 19 Οκτωβρίου 2017, οι ηγέτες της ΕΕ πραγματοποίησαν συζήτηση για τις σχέσεις με την Τουρκία. Ενώ τόνισαν την απόλυτη προσήλωσή τους στη συνεργασία με την Τουρκία στον τομέα της μετανάστευσης, ανέθεσαν ταυτόχρονα στην Επιτροπή να εξετάσει αν θα έπρεπε να γίνουν περικοπές και αναπροσανατολισμός των προενταξιακών πόρων λόγω της κατάστασης στη χώρα.
Συνάντηση των ηγετών στη Βάρνα
Στις 26 Μαρτίου 2018 οι ηγέτες της ΕΕ υποδέχτηκαν τον Πρόεδρο της Τουρκίας, κ. Recep Tayyip Erdoğan, στο Μέγαρο «Evksinograd» στη Βάρνα της Βουλγαρίας. Την ΕΕ εκπροσώπησαν ο κ. Donald Tusk, Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, ο κ. Jean-Claude Juncker, Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, και ο κ. Boyko Borissov, Πρωθυπουργός της Βουλγαρίας.
Οι ηγέτες διεξήγαγαν ευρεία συζήτηση όσον αφορά τις σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας και το μέλλον τους. Πιο συγκεκριμένα, συζήτησαν για τα ακόλουθα θέματα:
- τη συνεργασία για τη διαχείριση των μεταναστευτικών ρευμάτων
- το κοινό συμφέρον για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας
- το κράτος δικαίου στην Τουρκία
- τις πρόσφατες ενέργειες της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο και στο Αιγαίο
- τις τουρκικές ενέργειες στη Συρία
