Προσπάθεια να ελέγξει τη ροή των εξελίξεων, τον αντίκτυπο των γεγονότων και να προσδιορίσει την επόμενη ημέρα, καταβάλλει πλέον η ελληνική κυβέρνηση, γνωρίζοντας ότι οι εξελίξεις στη Λιβύη, τη Συρία και την ευρύτερη περιοχή που Μέσης Ανατολής-Βόρειας Αφρικής, έχουν μόλις ξεκινήσει και η έκβαση της αντιπαράθεσης δεν αποτελεί άθροισμα στιγμιαίων εικόνων αλλά αποτέλεσμα της δυνατότητας αντοχής σε διαρκές stress και της διαμόρφωσης και συντήρησης ικανού εύρους και βάθους συμμαχιών.
Η ένταση της Ελλάδας με την Τουρκία δεν είναι ούτε η μόνη, ούτε η μεγαλύτερη πηγή έντασης την Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή, γεγονός που συχνά αγνοείται ή υποτιμάται, απλοποιώντας την κατάσταση. Με τις ΗΠΑ να οδηγούνται σε εκλογές, το Ισραήλ και την Ιταλία σε πολιτική δίνη, οι εστίες έντασης δεν είναι εύκολο να προσδιοριστούν, ούτε να οριοθετηθούν. Κάθε πολιτική εξέλιξη στο εσωτερικό των χωρών έχει άμεσο και ευρύ αντίκτυπο στις διεθνείς θέσεις τους και τούμπαλιν. Αυτό έγινε ξεκάθαρο από τη στάση της Ιταλίας στον East Med και της Γαλλίας στη Λιβύη και την Ανατολική Μεσόγειο. Για τους δικούς τους λόγους Μακρόν και Κόντε υιοθέτησαν εμμέσως αντικρουόμενες θέσεις, αφήνοντας στην πιο πολιτικά ισχυρή Μέρκελ τον άμεσο χειρισμό του Ταγίπ Ερντογάν.
Στην Ελλάδα, μετά τις πρώτες αρρυθμίες που οδήγησαν σε διπλωματικές αστοχίες (όπως η απέλαση του πρέσβη της Λιβύης), η κυβέρνηση φαίνεται ότι επιτυγχάνει να σταθεροποιηθεί και να οργανώσει διπλωματικά μια νέα γραμμή πολιτικής άμυνας απέναντι στην Τουρκία, επιχειρώντας να ενεργοποιήσει ένα πλαίσιο χαλιναγώγησης της τουρκικής προκλητικότητας.
Έτσι, παρά τις στρατηγικές παλινδρομήσεις της Ιταλίας και τις προστριβές με τη Γερμανία, η Αθήνα επενδύει στη Γαλλία, τη Σαουδική Αραβία και τον αμερικανικό παράγοντα, όπως αυτός εκφράζεται από τις δομές του Πενταγώνου και του State Department. Στόχος της ελληνικής κυβέρνησης είναι η άσκηση πιέσεων στην Τουρκία μέσω σταθερών δομών στις οποίες βασίζεται ή προσφεύγει η Άγκυρα, όπως ο Οργανισμός Ισλαμικής Συνεργασίας και η Αραβική Ένωση και η Μεσογειακή Ένωση Med7, οι δεσμοί της οποίας είχαν ατονήσει.
Βέβαια, για την ενεργοποίηση των περιφερειακών δομών αυτών απαιτούνται κινήσεις εμπέδωσης εμπιστοσύνης με κομβικούς παίκτες της περιοχής και στο κατάλληλο επίπεδο.
Αν και τα θεμέλια είχαν τεθεί, τα αναθεωρητικά μηνύματα που εξέπεμψε η κυβερνητική αλλαγή στην Ελλάδα και οι ρηγματώσεις που φάνηκε να προκαλεί η μετάβαση σε νέα Κομισιόν στην ΕΕ, η πολιτική αστάθεια σε Ιταλία, Ισπανία, Αυστρία και οι πιέσεις που άσκησε η Άγκυρα μέσω του προσφυγικού, διμερών επαφών και μονομερών κινήσεων. Την κατάσταση επιδείνωσε έτι περαιτέρω η απροθυμία του Λευκού Οίκου να χαλιναγωγήσει τον Ταγίπ Ερντογάν. Έτσι, δημιουργήθηκε εκτεταμένη αίσθηση ανατροπής συσχετισμών την οποία η Άγκυρα προσπάθησε να εκμεταλλευτεί ως θρυαλλίδα για την πυροδότηση αναθεωρητικής δυναμικής έναντι του -αμερικανικής εμπνεύσεως- γεωοικονομικού status quo που επιχειρείται να εμπεδωθεί μέσω του East Med Act και της λύσης Τραμπ για το Μεσανατολικό.
Πολιτικό…διπλωματικό “bounce back”
Για να ανακτήσει το χαμένο έδαφος εξαιτίας της κυβερνητικής μετάβασης, της τουρκικής επιθετικότητας, της ευρωπαϊκής αναβλητικότητας και της διάστασης απόψεων μεταξύ Λευκού Οίκου Κογκρέσου και State Department, η Αθήνα αναγκάστηκε να κάνει κάποιες “σκληρές” στροφές που προκάλεσαν αναταράξεις. Σε αυτές εντάσσονται:
- Η αμφισβήτηση της Συμφωνίας των Πρεσπών και της προσέγγισης με την Αλβανία, κινήσεις που υπονόμευσαν τη μεταρρυθμιστική ορμή στις χώρες αυτές και διευκόλυναν την προσπάθεια της Γαλλίας να “παγώσει” την ενταξιακή τους πορεία, προκαλώντας αντιπαράθεση με τη Γερμανία και την ευρωπαϊκή γραφειοκρατία
- η αναγνώριση του Γκουαϊδό, τα αποτελέσματα της οποίας είναι από αμφίβολα έως αρνητικά,
- η απομάκρυνση από τον άξονα της ΕΕ απέναντι στο Ιράν, (όπως προέκυψε από τις σκληρές δηλώσεις Μητσοτάκη)
- από τη Γερμανία στο ζήτημα της Σαουδικής Αραβίας (μέσω της αποστολής των Patriot, όταν η σημερινή κυβέρνηση ως αντιπολίτευση είχε παίξει το γερμανικό χαρτί υπονομεύοντας την πώληση βλημάτων που είχε δρομολογήσει για τον ίδιο λόγο τότε υπουργός Εθνικής Άμυνας, Πάνος Καμμένος). Αξίζει να σημειωθεί ότι οι σχέσεις Βερολίνου-Ριάντ είναι ιδιαίτερα τεταμένες, καθώς ο διάδοχος του θρόνου κινείται επιθετικά και δεν αποδέχεται δομημένες ισορροπίες, με αποτέλεσμα η Γερμανία να ανακαλέσει τον πρεσβευτή της για διαβουλεύσεις, χωρίς να τον έχει ακόμη επαναφέρει.
- Αποστάσεις από την Ιταλία στη Λιβύη: Εξαιτίας των Μνημονίων Σάρατζ-Ερντογάν, η Ελλάδα συντάχθηκε απροκάλυπτα με τον Χαφτάρ, κίνηση που υπονομεύει τη συμφωνία ανάσχεσης των προσφυγικών ροών που έχει η Ρώμη με την GNA.
Οι παίχτες και η Ελλάδα
Παράλληλα, η ελληνική κυβέρνηση προωθεί ενεργά τη σύσφιξη των αμυντικών σχέσεων με τη Γαλλία, καθώς η προμήθεια φρεγατών τύπου Belh@rra φαίνεται ότι έχει κλειδώσει, με αποτέλεσμα αυτή η κυβέρνηση του Εμμάνουελ Μακρόν να εκφράζει στήριξη σε Αθήνα και Λευκωσία τόσο πολιτικά, με δηλώσεις κορυφαίων υπουργών και αξιωματούχων, σε διμερές επίπεδο και στο πλαίσιο της ΕΕ, καθώς και στρατιωτικά, μέσω της αποστολής στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, του αεροπλανοφόρου Charles De Gaule και του πλοίου αμφίβιων επιχειρήσεων Dixmude, στο πλαίσιο επιχειρήσεων επίδειξης κυριαρχίας. Ιδιαίτερα για την έλευση του αεροπλανοφόρου έχει από καιρό εκφράσει ενόχληση η Άγκυρα, καθώς το Παρίσι έχει εκφράσει σαφή θέση υπέρ της προάσπισης των συμφερόντων και της κυριαρχίας Ελλάδας και Κύπρου.
Επίσης, η Ελλάδα επιμένει, όπως όλα δείχνουν στην προσέγγιση με την Αίγυπτο, υπό την ομπρέλα των ΗΠΑ και αναδεικνύει σε στρατηγική προτεραιότητα τη σύσφιξη σχέσεων με το Ισραήλ, στρατηγική που έχει όμως και προβλήματα, όπως η καταγγελία του East Med από την Παλαιστίνη και τον Λίβανο, η λείανση των οποίων απαιτεί την ενεργοποίηση εναλλακτικών διαύλων επικοινωνίας.
Από την αμυντική συνεργασία με τη Σαουδική Αραβία, μέσω του δανεισμού του συστήματος αεράμυνας περιοχής Patriot Pac-3 (είναι ηπιότερη -αν και πιο αισθητή- από την πώληση βλημάτων που αποτελούν παροχή υλικού που μπορεί να χρησιμοποιηθούν κατά ανθρώπων στον πόλεμο της Υεμένης), η Αθήνα προσδοκά στήριξη στον Αραβικό Σύνδεσμο που συμμετέχει στις διαβουλεύσεις για την επόμενη ημέρα στη Λιβύη, καθώς και οικονομικά οφέλη, ιδιαίτερα στην προμήθεια πετρελαίου, δεδομένης της επιδείνωσης σχέσεων και του προγενέστερου αμερικανικού εμπάργκο στο Ιράν.
Τα συμφέροντα της Μόσχας
Σε όλα αυτά δεν μπορεί να παραβλέπεται βέβαια ο ρόλος της Ρωσίας, καθώς η προσέγγιση Μόσχας-Άγκυρας πολιτικά και ενεργειακά και η από διαφορετικές αφετηρίες σύμπτωση συμφερόντων στη Μεσόγειο, δεν συνεισφέρει στην ελληνική θέση για χάραξη, ανακήρυξη και εδραίωση ΑΟΖ υπό την ομπρέλα των ΗΠΑ και των περιφερειακών συμμαχιών.
Η Ρωσία σε καμία περίπτωση δεν θέλει την αυτόνομη εδραίωση του East Med, στόχος του οποίου είναι ο περιορισμός του δικού της ερείσματος σε Βαλκάνια, Νότια και Κεντρική Ευρώπη, ενώ κάτι τέτοιο θα καθιστούσε τις ΗΠΑ ρυθμιστή της περιοχής MENA, την οποία διεκδικεί τόσο στη Μέση Ανατολή (Συρία, Ιράν) όσο και στη Βόρεια Αφρική (Λιβύη) η Μόσχα.
Επικίνδυνοι ελιγμοί… στο δρόμο για τη Χάγη
Από ελληνικής πλευράς έχει ανοίξει -εκ νέου- το ζήτημα προσφυγής στη Χάγη για διευθέτηση των διαφορών με την Τουρκία, τις οποίες η Αθήνα περιορίζει στα ζητήματα υφαλοκρηπίδας, η Άγκυρα όμως -κατά τη γνώριμη μαξιμαλιστική τακτική της- επεκτείνει σε σειρά μετώπων. Το ζήτημα της προσφυγής στο διαιτητικό δικαστήριο της Χάγης, όμως, έχει πολλές ακόμα παραμέτρους και ενδεχόμενα προβλήματα απ΄όσα μπορούν να γίνουν αντιληπτά δια γυμνού οφθαλμού.
Για την προσφυγή δύο χωρών στο διαιτητικό δικαστήριο απαιτείται συνυποσχετικού, που προϋποθέτει συμφωνία επί της νομικής βάσης, η οποία για την ώρα δεν υπάρχει, καθώς η Αθήνα επικαλείται τη Σύμβαση του Δικαίου της Θάλασσας και η Άγκυρα το Διεθνές Δίκαιο.
Επίσης, η Αθήνα, δια στόματος του πρωθυπουργού, Κυριάκου Μητσοτάκη έχει σπεύσει να δεσμευτεί, απέναντι στις ΗΠΑ, κατά τη συνάντηση που είχε με τον Ντόναλντ Τραμπ, ότι θα αποφύγει ενέργειες που προκαλούν εντάσεις και που εκλαμβάνονται ως προκλητικές και αποσταθεροποιητικές, στοχεύοντας στην επίλυση των διαφορών στη Χάγη. Η δήλωση αυτή, όμως, κρύβει ασάφειες που όχι μόνο αυξάνουν την αβεβαιότητα, αλλά θα μπορούσαν να θεωρηθούν κατευναστικές, ενώ παράλληλα περιορίζουν τα περιθώρια δράσης της Ελλάδας, στη στιγμή που η Τουρκία ξεδιπλώνει καθημερινά νέες προκλήσεις.
Όπερ σημαίνει ότι η Ελλάδα θέλει μεν να περιορίσει το θέμα της προσφυγής στη Χάγη στην ΑΟΖ, την οποία όμως δεν έχει ακόμη ανακηρύξει. Επίσης, αν η Αθήνα ανακηρύξει ΑΟΖ με βάση τους τρέχοντες χάρτες, αυτό συνιστά τον προσδιορισμό με της με βάση τα χωρικά ύδατα 6 ναυτικών μιλίων,που διαθέτει και όχι 12 που της δίνεται το δικαίωμα από τη Σύμβαση του Δικαίου της Θάλασσας, περιορίζοντας έτσι την υφαλοκρηπίδα.
Πρόκειται δηλαδή για απριόρι υποχώρηση, την οποία η Αθήνα έχει υπονοήσει, μέσω δηλώσεων και κινήσεων ότι θα μπορούσε να κάνει, απριόρι και ως κίνηση οικοδόμησης εμπιστοσύνης για την προσφυγή στη Χάγη.
Η ΑΟΖ, ο Βενιζέλος και ο ρόλος της Παλαιστίνης
Η ΑΟΖ σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο, ειναι 188 νμ από το πέρας της αιγιαλίτιδας και ως σύνολο 200 νμ από τις ακτές (αν η αιγιαλίτιδα ειναι 12νμ). Αν έχουμε 6 νμ , τότε η ανακηρυχθείσα ΑΟΖ θα είναι στα 194 νμ από τις ελληνικές ακτές ή στα 188 νμ από το πέρας των εθνικών χωρικών υδάτων.
Όμως, ο east med θεωρείται και από την Παλαιστίνη -μεταξύ άλλων- παράτυπος, αν όχι παράνομος, αφού θα διαπερνάει αμφισβητούμενα, κατά την Παλαιστίνη, χωρικά ύδατα του Ισραήλ (το οποιο δεν έχει κυρώσει τη Διεθνή Σύμβαση του Δικαίου της Θάλασσα). Επίσης η γεωγραφική απεικόνιση της AOZ θα βασίζεται στη γεωγραφική απεικόνιση των ακτών της Ελλάδας και όχι σε ευθείες γραμμές-βάσεις όπως θα ήταν δυνατό εξ αρχής να οριοθετηθεί ως πρώτο βήμα, με μεταγενέστερο την οριοθέτηση της Αιγιαλίτιδας σύμφωνα με τη Σύμβαση, δηλαδή τα 12 νμ.
Συνεπώς, δεν μπορεί να γίνει πλήρως κατανοητό, αν ενδεχόμενη προσφυγή της Ελλάδας στη Χάγη θα μπορούσε να παράξει θετικά αποτελέσματα, θέμα άλλωστε που αποτέλεσε και τον βασικό προβληματισμό πίσω τις τελευταίες “Επιφυλάξεις Βενιζέλου” που διατύπωσε προς τον ΟΗΕ το 2011, για τη μη δικαιοδοσία του Δικαστηρίου σε θέματα κυριαρχίας και Άμυνας.
Από την άλλη πλευρά, η μη θεσμική αντίδραση με τα μέσα του Διεθνούς Δικαίου, προφανώς συνεισφέρει στο μοναδικό σκοπό του Ερντογάν να αναζητά την de facto ακύρωση της Συνθήκης της Λωζανης.
