Εντονότερες γίνονται καθημερινά και καθώς ανεβαίνει το πολιτικό θερμόμετρο, οι ενδείξεις εργαλειοποίησης των fake news και της βιομηχανίας της διαδικτυακής προπαγάνδας στην Ελλάδα καταδεικνύοντας ακραίες συνθήκες πολιτικού διαλόγου και αναδεικνύοντας κινδύνους που δεν είναι πάντα ορατοί δια γυμνού οφθαλμού.
Γράφουν Νίκος Αρβανίτης – Γιώργος Ξ. Πρωτόπαπας
Εθνικά θέματα, πολιτικές αντιπαραθέσεις και προσωπικές βεντέτες λαμβάνουν γρήγορα ανεξέλεγκτες διαστάσεις, ξεκινώντας από τη δημοσίευση ψευδών ή παραχαραγμένων ειδήσεων, οι οποίες αναπαράγονται σωρηδόν από τα social media, στα οποία όμως πάλι αναπτύσσουν δράση bots και trolls, μηχανισμοί δηλαδή προπαγάνδας.
Το query «Fake News» κατέγραψε στο ελληνικό διαδίκτυο σύμφωνα με το σύγχρονο εργαλείο PaloPro για Web & Social Listening και Analytics 3.868 συνολικές αναφορές για τη χρονική περίοδο 1 – 10 Μαρτίου 2019. Ο μεγαλύτερος όγκος των αναφορών προέρχεται από Twitter, όπου και καθορίζει και τις τάσεις του διαδικτύου για το υπό εξέταση query. Παράλληλα, τα συναισθήματα των αναφορών δείχνουν ότι προηγούνται με 7.7% τα ουδέτερα έναντι των αρνητικών και εμφανίζεται και ένας ελάχιστος αριθμός θετικών συναισθημάτων.
Θεματολογία
Η θεματολογία για την υπό εξέταση περίοδο επικεντρώθηκε σύμφωνα με τα Main Topics του PaloPro στις ακόλουθες αναφορές:
- Η Τουρκία τιμώμενη χώρα το 2021 στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης.
- Ο ισχυρισμός της υπουργού Προστασίας του Πολίτη Όλγας Γεροβασίλη ότι θα συλλαμβάνεται όποιος αντιδρά στο διαδίκτυο εναντίον της κυβέρνησης.
- H δήλωση του Αμερικανού πρέσβη, Τζέφρι Πάιατ ,πως έχει αποδείξεις για ανάμειξη της Ρωσίας στις ελληνικές εκλογές. (πραγματική δήλωση: “δεν μπορώ να πω ότι έχω αποδείξεις”)
- Η απαγόρευση του εμβατηρίου «Μακεδονία Ξακουστή» από τις Ένοπλες Δυνάμεις.
Όπως έχει παραδεχθεί ο hacker Αντρέ Σεπουλβέντα, ο ίδιος είχε παρέμβει σε τουλάχιστον δέκα εκλογικές αναμετρήσεις με αντίστοιχες ή παρόμοιες μεθόδους, επηρεάζοντας το αποτέλεσμα.
Προσφάτως αποκαλύφθηκε μάλιστα και το σκάνδαλο της Cambridge Analytica, η οποία πιστοποιήθηκε ότι έπαιξε ρόλο στη διαφημιστική στόχευση των χρηστών μέσω social media, με δεδομένα που είχε υποκλέψει από το Facebook.
Επίσης, το BBC, είχε αποκαλύψει ολόκληρη φάρμα παραγωγής ψευδών ειδήσεων μέσα από προκάτ sites, που είχε στηθεί στην τότε πΓΔΜ, νυν Βόρεια Μακεδονία, με στόχο να επηρεάσει το αποτέλεσμα των εκλογών στις ΗΠΑ.
Συμπεράσματα
Η ανάλυση περιεχόμενου (ποιοτικά δεδομένα) του PaloPro δείχνει ότι ένας μεγάλος αριθμός των Social Media είναι επιρρεπής στην υιοθέτηση των Fake News. Αναλυτικότερα:
- Η ανάλυση περιεχομένου δείχνει ότι τα Fake News εντάσσονται μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο ενός επικοινωνιακού «πολέμου» που εμπεριέχει προπαγάνδα και παραπληροφόρηση.
- Το σύνολο της διαδικτυακής κοινής γνώμης, σύμφωνα με την ανάλυση περιεχομένου, αρέσκεται να υιοθετεί ειδήσεις που ρέπουν προς τη συνωμοσιολογία και εμπεριέχουν αστικούς μύθους.
- Ένας αριθμός χρηστών Social Media δείχνει ότι δεν ενημερώνεται για την τρέχουσα ειδησεογραφία από main stream ψηφιακά ΜΜΕ με αποτέλεσμα να μην έχει κριτήριο για το αν μια είδηση εντάσσεται στα Fake News.
- Η αυτοενημέρωση χρηστών Social Media εγκυμονεί, σύμφωνα με την ανάλυση περιεχομένου, κίνδυνο διασποράς παραπληροφόρησης που μπορεί να εξελιχθεί και σε μαζική παραπληροφόρηση.
- To σύνολο των χρηστών του διαδικτύου υιοθετεί σε μεγάλο βαθμό Fakes News που σχετίζεται με τα εθνικά θέματα καθώς αγγίζουν ευαίσθητες χορδές των πατριωτικών συναισθημάτων τους.
- Πολλά Fake News προέρχονται, σύμφωνα με την ανάλυση περιεχομένου, από ιστοσελίδες και blogs που επικεντρώνονται σε εθνικά θέματα
- Η υιοθέτηση Fakes News από πολιτικούς και κόμματα με στόχο την αύξηση της δημοτικότητας και την ενίσχυση της πολιτικής στρατηγικής αντίστοιχα, έχει αποδειχθεί ότι μπορεί να έχει αντίστροφα αποτελέσματα, όταν η αποκαλύπτεται ότι επρόκειτο για fake news.
- Χρήστες Social Media δημιουργούν με τα Fake News λανθασμένες εντυπώσεις που επηρεάζουν και τις τάσεις διαδικτύου δημιουργώντας δεδομένα που δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα.
- Κάποιοι χρήστες των Social Media υιοθετούν και αναπαράγουν Fake News για καθαρά αντιπολιτευτικούς λόγους, είτε γιατί το διάβασαν σε ψηφιακό ΜΜΕ ή blog που πρόσκεινται στην ιδεολογία τους, είτε γιατί το ανακοίνωσε στέλεχος του κόμματος που υποστηρίζουν.
- Τα Fake News χρησιμοποιούνται σύμφωνα με την ανάλυση περιεχομένου και στο διαδικτυακό μάρκετινγκ με κουπόνια προσφορών ή δώρων που δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα.
- Κάποιοι χρήστες των Social Media εντάσσουν τα Fake News στο ευρύτερο χώρο της κυβερνοασφάλειας και στην αντιπαλότητα Ευρωπαϊκής Ένωσης και Ρωσίας στο θέμα επηρεασμού εκλογικών αποτελεσμάτων.
- Η αναπαραγωγή των Fake News από τα Social Media προκαλεί σύμφωνα με την ανάλυση περιεχομένου και έντονο debate μεταξύ χρηστών που τα υιοθετούν και όσων αντιδρούν στη δημοσιοποίησή τους.
- Η ανάλυση περιεχομένου δείχνει την ύπαρξη ομάδων στα Social Media, είτε ιστοσελίδων ή blogs που βγάζουν σκοπίμως Fake News για να αποπροσανατολίσουν τη διαδικτυακή κοινή γνώμη.
- H ανάλυση περιεχομένου δείχνει οτι ελάχιστοι χρήστες των Social Media εμφανίζονται να μην πέφτουν στην παγίδα των Fake News.
- Κάποιοι χρήστες των Social Media εκτιμούν ότι η μαζική παραπληροφόρηση υποδηλώνει και μια μεγάλη πολιτική κρίση.
- Η ανάλυση περιεχομένου δείχνει ότι μεγάλος αριθμός χρηστών Social Media που αναπαράγουν Fakes News εμφανίζονται με ψεύτικο προφίλ.
ANEX
- Προπαγάνδα: Πληροφορία ή είδηση που δεν είναι αντικειμενική και που χρησιμοποιείται κυρίως για να επηρεάσει ένα κοινό, παρουσιάζοντας συχνά επιλεκτικά γεγονότα ή χρησιμοποιώντας φορτισμένη γλώσσα για να προκαλέσει μια συναισθηματική και όχι ορθολογική αντίδραση.
- Fake News: Είδος «κίτρινης δημοσιογραφίας» ή προπαγάνδας που στοχεύει σε σκόπιμη παραπληροφόρηση και που διαδίδεται μέσω πλατφόρμων κοινωνικής δικτύωσης και παραδοσιακών ΜΜΕ. Ο σκοπός τους είναι να παραπλανήσουν, χρησιμοποιώντας συναισθηματική υπερβολή ή και τρανταχτούς τίτλους για αύξηση αναγνωσιμότητας.
- Hoax: Φάρσα που εσκεμμένα παράγεται και διαδίδεται για να αποκρύψει την αλήθεια.
- Bots: Ένα διαδικτυακό ρομπότ (internet bot) είναι ένα πρόγραμμα που εκτελεί αυτοματοποιημένες εργασίες μέσω του διαδικτύου. Ονομάζεται επίσης και web bot, web robot, WWW robot ή απλά bot.
Τα bots χρησιμοποιούνται πολύ συχνά από χάκερ για τον συντονισμό και την διεξαγωγή διαδικτυακών επιθέσεων σε servers ή για άλλους σκοπούς. Ένας χάκερ συνήθως έχει στην διάθεσή του πολλά bots, τα οποία σχηματίζουν ένα δίκτυο από bots (botnet) και επιτίθενται ταυτόχρονα σε έναν server του διαδικτύου.
Γενικά μπορεί κανείς να διαχωρίσει τις κακόβουλες χρήσεις των bots σε διάφορες κατηγορίες:
- Spambots: Ψάχνουν κάθε σελίδα του διαδικτύου για διευθύνσεις email, ούτως ώστε αυτές στην συνέχεια να χρησιμοποιηθούν για spamming.
- Bots που κατεβάζουν ολόκληρα sites και χρησιμοποιούν όλο το διαθέσιμο bandwidth του web server με αποτέλεσμα να μην μπορούν να εξυπηρετηθούν άλλοι χρήστες (επιθέσεις άρνησης υπηρεσιών, αγγλ. DoS – Denial of Service).
- Bots που χρησιμοποιούνται από διάφορους ιούς υπολογιστών, δούρειους ίππους και σκουλήκια.
- Οι υπολογιστές zombie χρησιμοποιούνται πολλές φορές για την δημιουργία bots και την διεξαγωγή διαδικτυακής επίθεσης σε έναν server.
Μερικά bots επικοινωνούν με άλλους χρήστες του διαδικτύου μέσω Instant Messaging (IM), Internet Relay Chat (IRC) ή κάποια άλλη διαδικτυακή εφαρμογή επικοινωνίας. Τέτοια bots έχουν σχεδιαστεί ούτως ώστε να δέχονται ερωτήσεις και να απαντούν κατάλληλα, να μεταδίδουν μετεωρολογικά δεδομένα και προγνώσεις καιρού, να μεταδίδουν τα τελικά αποτελέσματα αγώνων διαφόρων αθλημάτων, να μετατρέπουν από το ένα νόμισμα στο άλλο κοκ. Διάφορα παραδείγματα τέτοιων bots είναι ο SmarterChild στον MSN Messenger, ο Jabberwacky στον Yahoo! Messenger και ο FriendBot.
Μέσα στο 2016 έκαναν την εμφάνισή τους τα chat bots (αλλιώς γνωστά ως conversational bots) τα οποία είναι προγράμματα υπολογιστών που μιμούνται τις ανθρώπινες συνομιλίες χρησιμοποιώντας τεχνητή νοημοσύνη. Τα πιο διαδεδομένα bots είναι αυτά του Facebook Messenger στο περιβάλλον του οποίου βρίσκονται ενεργοί κάθε μήνα περισσότεροι από 1 δισεκατομμύριο χρήστες[1] και έχουν δημιουργηθεί περισσότερα από 33.000 chat bots.
Στα κανάλια IRC χρησιμοποιούνται συχνά διάφορα bots που παρακολουθούν την συζήτηση και επεμβαίνουν προσθέτοντας το δικό τους σχόλιο μόλις εντοπίσουν ότι αναφέρθηκε κάτι. Για παράδειγμα ένα τέτοιο bot μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τον διαχειριστή ενός καναλιού IRC για να κάνει παρατηρήσεις σε όσους χρησιμοποιούν χυδαία γλώσσα.
- Στη γλώσσα του Διαδικτύου η λέξη τρολ (troll) περιγράφει κάποιον χρήστη του Ίντερνετ με πονηρά προκλητικές, σκόπιμα ανόητες ή επιτηδευμένα εκτός θέματος θέσεις και απόψεις σε μία online ανοιχτή κοινότητα, όπως ένα φόρουμ συζήτησης, mailing list, chat room ή μπλογκ, με πρωταρχική πρόθεση να προκαλέσει και να ερεθίσει άλλους χρήστες[1] ή με κάθε τρόπο να επιφέρει διαταραχή σε μια διαδικτυακή συζήτηση για οποιοδήποτε θέμα και να πετύχει μια αλυσίδα αντιδράσεων από άλλους χρήστες[2]. Η συμπεριφορά αυτή που λέγεται τρολάρισμα (trolling) πολλές φορές συνοδεύεται από αμφιλεγόμενη διαμάχη των υπολοίπων περί του σκοπού του.
- Τρολ είναι αυτός που έχει σκοπό να κάνει κακό σε μια διαδικτυακή κοινότητα, προκαλώντας αναταραχή.
- Το τρολάρισμα είναι αποτέλεσμα συμπεριφοράς, όχι απαραίτητα με κακό σκοπό από τους φανερά εμπλεκόμενους, μια κατάσταση στην οποία μπορεί να έρθει η αλληλεπίδραση των χρηστών. Το τρολάρισμα κάνει την εμφάνισή του υπό διάφορες συνθήκες, όπως:
-
- Λόγω ενός πονηρού τρολ, στα καμώματα του οποίου ανταποκρίνονται, ανυποψίαστα, αδαείς χρήστες.
- Λόγω κάποιου αδαούς που παρασύρεται, ακούσια, σε συμπεριφορά αγανάκτησης.
-
- Ένα ιδιαίτερα επίμονο και ενοχλητικό τρολ μπορεί να αποτρέψει άλλους χρήστες από το να συμμετάσχουν σ’ έναν κοινό διάλογο, ενώ μπορεί να προκαλέσει ακόμα και τη διάλυση μιας διαδικτυακής κοινότητας. Αν ένα τρολ αγνοηθεί από την υπόλοιπη κοινότητα (πρόκειται συνήθως για το πιο αποτελεσματικό μέτρο), συνήθως αρχίζει να παράγει όλο και πιο ενοχλητικά και προσβλητικά μηνύματα με μόνο στόχο να προκαλέσει αντίδραση. Αν αυτή δεν έρθει, τότε το τρολ συνήθως εγκαταλείπει την κοινότητα.
- Η συμμετοχή ή απάντηση σε συζήτηση που συμμετέχει το τρολ, σατιρικά περιγράφεται ως “τάισμα” του τρολ, γι’ αυτό και υπάρχει η συνήθης παραίνεση «μην ταΐζετε τα τρολ» (Αγγλ. “Don’t feed the trolls”) ώστε να μην προκληθούν αντιδράσεις που θα ικανοποιήσουν το τρολ, ή περαιτέρω δυσάρεστες τροπές.
- Εκτός από την αδιαφορία, σε πολλές περιπτώσεις υπάρχουν χρήσιμα τεχνικά μέσα για την καταπολέμηση ενός χρήστη – τρολ, όπως η άμεση αφαίρεση των μηνυμάτων του, η τεχνική με κατάλληλα φίλτρα προστασίας ώστε αυτά να καθίστανται αυτομάτως αόρατα, ή η φραγή του, αν υπάρχει αυτή η δυνατότητα ώστε να μην έχει τη δυνατότητα να γράψει απολύτως τίποτα. Σε chat rooms οι διαχειριστές (“operators” ή “moderators”) έχουν τη δυνατότητα να απομακρύνουν το τρολ από ένα “δωμάτιο” συζήτησης (kick) ή και να του απαγορεύσουν την επανείσοδο (ban). Δραστικότερη είναι η μέθοδος κατά την οποία το τρολ τίθεται αμέσως εκτός chat room με την απλή είσοδό του σε αυτό με συγκεκριμένο ψευδώνυμο ή από συγκεκριμένη IP (akick). Τέλος, αν η περίπτωση του τρολ είναι πολύ «βαριά», δεν του επιτρέπεται καν η σύνδεση με το διακομιστή (K-lined).
_______________
*Ο Νίκος Αρβανίτης είναι Intelligence and Strategy Analyst του Crisis Monitor και Content Director της Palo Services. Είναι Διεθνολόγος – Δημοσιογράφος διαπιστευμένος διπλωματικός συντάκτης στο Βελιγράδι από το 1994 και αναγνωρισμένος αναλυτής της περιοχής των Βαλκανίων στον τομέα των Διεθνών Σχέσεων. Συνεργάζεται με διεθνή ειδησεογραφικά, βαλκανικά και ελληνικά μέσα (υπήρξε και διευθυντής του σερβικού Ekonomist). Είναι κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου Εγκληματολογίας και Ποινικών Επιστημών του πανεπιστημίου του Βελιγραδίου. Μέχρι σήμερα έχουν εκδοθεί 12 βιβλία του σε σερβική, αγγλική και ελληνική γλώσσα.
*Ο Γιώργος Πρωτόπαπας είναι Strategic and Media Analyst του Crisis Monitor και Sr. Data Analyst της Palo Services. Είναι Διεθνολόγος – Δημοσιογράφος. Άρχισε τη δημοσιογραφία στην εφημερίδα «Επενδυτής» (2000 -2014). Αρθρογραφεί από το 2012 στο περιοδικό Άμυνα & Διπλωματία και συνεργάζεται με διάφορα διεθνή και ελληνικά ψηφιακά μέσα. Είναι κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου Διεθνών Σχέσεων του πανεπιστήμιου Kent. Με τη ιδιότητα του διεθνολόγου έχει μιλήσει και σε διεθνή συνέδρια στο εξωτερικό. Έχει παρακολουθήσει πιστοποιημένα courses και seminars για Digital Media, Social Media Strategies, Digital Marketing & Advertising.
Οι δυο είναι συγγραφείς του βιβλίου «In social MEDIA RES» που με βάση το λογισμικό Palo Pro αποκωδικοποιεί το περιεχόμενο των Social Media και των ψηφιακών μέσων για σημαντικά θέματα της επικαιρότητας.
*Auditor’s note: Η αξιολογική θέση που διατυπώνει επί των ποιοτικών και ποσοτικών δεδομένων και της αναλυτικής προσέγγισης. τρίτος αξιολογητής που προέρχεται από το Crisis Labs, ο οποίος περιλαμβάνει στην ανάλυση και άλλα στοιχεία που προκύπτουν, ακόμα και εκτός πεδίου της συγκεκριμένης έρευνας.
