Πληθαίνουν πλέον σε καθημερινή βάση οι ενδείξεις εν δυνάμει αποσταθεροποίησης των Βαλκανίων, με συγκυρίες, πρωτοβουλίες και απολήξεις που μοιάζουν να αποτελούν μέρος ευρύτερου σχεδιασμού, με στόχους που αν και εύκολα εικάζονται, δύσκολα αποδεικνύονται και ακόμη δυσκολότερα τίθενται επισήμως. Πληθώρα παιχτών βρίσκονται σε δράση σε πολλές χώρες της ευρύτερης βαλκανικής περιοχής, συνδιαμορφώνοντας ένα ιδιαίτερα ασταθές πεδίο και επηρεάζοντας τη δυναμική επανακαθορισμού των ισορροπιών στην κατεύθυνση της εκπλήρωσης του διακηρυγμένου σκοπού της ευρωατλανικής ολοκλήρωσης.
Η Συμφωνία των Πρεσπών που επιλύει χρόνια προβλήματα στις σχέσεις Ελλάδας και Βόρειας Μακεδονίας αποτέλεσε ένα πρώτο και στιβαρό βήμα, η επιτυχία του ωστόσο μένει να καθοριστεί προοπτικά, καθώς για την ολοκλήρωση του παζλ που θα επιτρέψει σε όλους να καρπωθούν οφέλη απαιτείται η σωστή και έγκαιρη τοποθέτηση και άλλων κομματιών, διαδικασία όμως στην οποία καταγράφονται διαρκείς έξωθεν παρεμβάσεις.
Σειρά ζητημάτων με κεντρικό το ενεργειακό και την ενίσχυση της διαλειτουργικότητας της περιοχής, άπτονται της δυνατότητας των χωρών να επιλύσουν ειρηνικά προβλήματα και να επουλώνουν ανοιχτές και πολλές φορές χαίνουσες πληγές, ζητούμενο, που υποσκάπτεται και εκ των έσω εξαιτίας της μακρόχρονης οικονομικής καχεξίας που σε συνδυασμό με την επανειλημμένη διάψευση του ευρωπαϊκού ονείρου, έχει επιτρέψει την αναζωογόνηση εθνικισμών που τελούσαν σε υπολανθάνουσα κατάσταση.
“Βαλκανική Άνοιξη” in the making
Έτσι, τη στιγμή που η Ευρώπη κλειδωνίζεται από εσωτερικές έριδες και την άνοδο του εθνολαϊκισμού, στην πίσω αυλή της, τα Βαλκάνια, βρίσκονται σε εξέλιξη διεργασίες που στοχεύουν στην αποσταθεροποίησης των δημοκρατικά εκλεγμένων κυβερνήσεων, μέσω της άσκησης κοινωνικής πίεσης. Ήδη μεγάλο μέρος της αντιπολίτευσης σε Αλβανία, Μαυροβούνιο και Σερβία έχει αναλάβει ενεργό ρόλο, καπελώνοντας κινήματα και διεκδικώντας την παραίτηση κυβερνήσεων, οι οποίες εργάζονται στην κατεύθυνση της εισόδου σε ευρωπαϊκή τροχιά.
Η κινητικότητα που αναπτύσσεται εντός των συγκεκριμένων χωρών, αλλά και σε επίπεδο συνεννόησης, συντονισμού και διαλειτουργικότητας των ομάδων αυτών, αποτελούν ενδείξεις ενιαίου σχεδιασμού. Η αίσθηση αυτή επιτείνεται από τις πρωτοβουλίες που έχουν ήδη αρχίσει να αποκτούν δυναμική στα social media, όπως το hashtag “βαλκανική άνοιξη” στο twitter καθώς και η ευθυγράμμιση ως προς το μείζον ζήτημα και το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. Ένα ακόμη στοιχείο των αντιδράσεων που καταδεικνύει τον συσχετισμό τους είναι το γεγονός ότι σε όλες τις περιπτώσεις αυτές ξεκίνησαν από ανεξάρτητες ομάδες, το φοιτητικό κίνημα στην Αλβανία, οι διανοούμενοι υπέρμαχοι της Δημοκρατίας και της ελευθερίας του Τύπου στη Σερβία και “αγανακτισμένοι” της Σερβίας.
Στην Αλβανία, που έλαβε πρόσκληση έναρξης ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την ΕΕ και βρίσκεται σε διαπραγματεύσεις με την Ελλάδα για την επίλυση ζητημάτων σχετικά με εκκρεμότητες από τον δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ή και νωρίτερα, οι βουλευτές της μείζονος αντιπολίτευσης, του Δημοκρατικού Κόμματος, παραιτήθηκαν μαζικά από τις θέσεις τους, καλώντας και τα υπόλοιπα κόμματα να πράξουν το ίδιο, οδηγώντας τη χώρα σε πρόωρες εκλογές, αν και ο σοσιαλιστής πρωθυπουργός Έντι Ράμα, έχει επανεκλεγεί προσφάτως με ευρεία πλειοψηφία.
Τόσο η Ευρωπαϊκή Ένωση, όσο και οι ΗΠΑ έχουν καταγγείλει τις κινήσεις των βουλευτών της αλβανικής αντιπολίτευσης ως προβοκατόρικες, ενώ τις έχουν χαρακτηρίσει ανοιχτά κοινοβουλευτική εκτροπή. Η Ρωσία, όμως, έχει παραμείνει αμέτοχη, δημοσίως, ενισχύοντας την αίσθηση και ενδεχομένως την πεποίθηση, ότι θα μπορούσε να βρίσκεται στην αντίπερα όχθη.
Πριν η Αλβανία φτάσει σε αυτό το σημείο, το φοιτητικό κίνημα είχε κατέβει στους δρόμους διαμαρτυρόμενο για την επιβολή διδάκτρων στα δημόσια πανεπιστήμια, με πορείες που ήταν εν γένει ειρηνικές. Όταν η πίεση από τους φοιτητές άρχισε να ατονεί, τη σκυτάλη πήρε η αντιπολίτευση, επαναφέροντας το θέμα της κυβερνητικής διαφθοράς.
Στο Μαυροβούνιο, που έχει μόλις γίνει μέλος του NATO, κινείται σε ευρωπαϊκή τροχιά και βρίσκεται σε διαπραγματεύσεις με το Κόσοβο για τη διευθέτηση συνοριακών ζητημάτων, ώστε να προχωρήσουν οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις αμφότερων των χωρών, το κίνημα κατά της διαφθοράς, είχε εξ αρχής στόχο την παραίτηση του από ιδρύσεως του κράτους, προέδρου, Μίλο Τζουγκάνοιτς. Οι κινητοποιήσεις βασίστηκαν πάνω σε ανεξάρτητη ομάδα ακτιβιστών, διανοουμένων και δημοσιογράφων, ωστόσο, και εκεί τη σκυτάλη πήρε γρήγορα η φιλορωσική αντιπολίτευση που είχε συμμετοχή και στο αποτυχημένο πραξικόπημα, που στόχευε στην ανακοπή της ατλαντικής προοπτικής.
Στη Σερβία, οι κινητοποιήσεις ήταν επίσης ανεξάρτητες, με την αντιπολίτευση να αναλαμβάνει σταδιακά ρόλο, αρχικά ως συνδιοργανωτής και εν συνεχεία ως μέσο άσκησης πολιτικής πίεσης, για να βρεθεί εν τέλει να ηγείται και να κλιμακώνει τις αντιδράσεις. Οι διαδηλώσεις στο Βελιγράδι και σε πολλές μεγάλες πόλεις της Σερβίας συνεχίζονται για σχεδόν τέσσερις μήνες, δεν υποχώρησαν ούτε τα Χριστούγεννα, αλλά δεδομένης της εγγύτητας του προέδρου Αλεξάνταρ Βούτσιτς με τον Βλάντιμιρ Πούτιν και της προσέγγισης της αντιπολίτευσης με τον γαλλογερμανικό άξονα, η υποκίνηση των αντιδράσεων από τη Ρωσία, τουλάχιστον στο μέτρο που εμπλέκεται η αντιπολίτευση, θεωρείται δύσκολη.
Ωστόσο, αντίστοιχα κινήματα δοκιμάστηκαν στη Ρουμανία, τη Βοσνία και στη Βόρεια Μακεδονία, με περιορισμένα αποτελέσματα αν και είχαν υψηλό πολιτικό κόστος.
Διαφορετικές είναι περιπτώσεις Ελλάδας και Βόρειας Μακεδονίας, όπου η Συμφωνία των Πρεσπών αποτέλεσε την πλατφόρμα των κινητοποιήσεων από ανεξάρτητες εθνικιστικές και φιλορωσικές ομάδες, οι οποίες στα Σκόπια υποστηρίχθηκαν από την αντιπολίτευση, ενώ στην Αθήνα βρήκαν μόνο άτυπη αποδοχή, αλλά αποστερήθηκαν την ενεργή στήριξη πολιτικών θεσμών και της εκκλησίας, που κράτησαν αποστάσεις.
