Τις τελευταίες ώρες βοούν τα media σε Ελλάδα και πΓΔΜ για τα σημεία που αναφέρονται στη ρηματική διακοίνωση που εστάλη στην Ελλάδα, για να ενημερώσει για την ολοκλήρωση της διαδικασίας κύρωσης της Συμφωνίας των Πρεσπών. Ωστόσο, παρά τον πολύ θόρυβο και τις αναφορές, ελάχιστοι γνωρίζουν και ακόμα λιγότεροι αντιλαμβάνονται την έννοια “ρηματική διακοίνωση”, όπως αυτή προσδιορίζεται στο διεθνές δίκαιο και χρησιμοποιείται από κυβερνήσεις και υπηρεσίες.
Εν πολλοίς, όπως θα διαπιστώσετε και στο σχετικό εδάφιο που παρατίθεται, η ρηματική διακοίνωση δεν είναι κάτι περισσότερο από την επεξηγηματική ερμηνεία αναφορών και δηλώσεων, όπως αυτή γίνεται αντιληπτή από την αρμόδια υπηρεσία που την υπογράφει.
Νομικά, ωστόσο, το καθεστώς που τη διέπει είναι ασαφές και θολό, καθώς δεν έχει ουσιαστική αξία, αλλά αποτελεί απόδειξη της αντίληψης των πραγμάτων και των συμφωνιών από τη μια πλευρά, αυτή που την εκδίδει. Όπερ σημαίνει, ότι αν η άλλη πλευρά εκδώσει μια αντιφάσκουσα -με την αρχική- ρηματική διακοίνωση, δεν συνιστά, καν, διάσταση απόψεων.
Παρ’ όλα αυτά, δεν είναι κενό γράμμα, ούτε άνευ σημασίας, αλλά βοηθά στην καλύτερη προσέγγιση των ζητημάτων από τις δύο πλευρές, χωρίς όμως να συνιστά επίσημη διαπραγμάτευση αλλά ανεπίσημη και σχεδόν παρασκηνιακή συζήτηση, επί συγκεκριμένων και μεμονωμένων ζητημάτων που χρίζουν περαιτέρω ερμηνείας.
Γενικά ο όρος διακοίνωση χαρακτηρίζει την οποιαδήποτε προφορική ή γραπτή γνωστοποίηση ή κοινοποίηση.
Στις διεθνείς όμως διπλωματικές σχέσεις με τον όρο διακοίνωση (διεθνής όρος: note ή nota) χαρακτηρίζεται κυρίως το έγγραφο που ανταλλάσσεται μεταξύ του Υπουργείου Εξωτερικών μίας Χώρας και των “εν τη Χώρα” διπλωματικών αντιπροσώπων (π.χ. Πρεσβευτών κ.λπ.) άλλων Χωρών.
Διάκριση
Οι διακοινώσεις διακρίνονται σε υπογεγραμμένες (nota) και σε ρηματικές (verbe nota). Σύμφωνα δε με τα παλαιότερα έθιμα και οι απαντήσεις επ΄ αυτών διακρίνονταν αντίστοιχα σε υπογεγραμμένες επί υπογεγραμμένων και σε ρηματικές επί ρηματικών.
- Η Υπογεγραμμένη διακοίνωση συντάσσεται σε πρώτο πρόσωπο (π.χ. Έχω ή Έχουμε την τιμή κ.λπ.) και φέρει την υπογραφή του Προϊσταμένου της Αρχής από την οποία και εκδίδεται.
- Η Ρηματική διακοίνωση συντάσσεται στο τρίτο πρόσωπο (π.χ. Το Υπουργείο Εξωτερικών έχει την τιμήν κ.λπ.) και στο τέλος φέρει την σφραγίδα της Υπηρεσίας που την εκδίδει χωρίς υπογραφή. Συνήθως στο τέλος των ρηματικών διακοινώσεων προστίθενται φράσεις διεθνούς αβρότητας, όπως διαβεβαιώσεις υπολήψεων κ.λπ.
Και οι δύο παραπάνω τύποι φέρουν την ημερομηνία έκδοσης στο πάνω μέρος της πρώτης σελίδας υπό τον τίτλο της Αρχής που την εκδίδει.
Κατά τα παλαιότερα επίσης διπλωματικά έθιμα οι υπογεγραμμένες διακοινώσεις (υπογεγραμμένες επιστολές) αφορούσαν ιδιαίτερα σοβαρά ζητήματα ενώ αντίθετα με τις ρηματικές διακοινώσεις περισσότερο διεκπεραιώνονταν θέματα τρέχουσας φύσης. Στους νεότερους όμως χρόνους χρησιμοποιήθηκαν, περισσότερο από ολοκληρωτικές ιδίως χώρες, ρηματικές διακοινώσεις σε σημαντικότατα ζητήματα.
Αυτός ο τρόπος εφαρμογής θεωρήθηκε γενικά στο διπλωματικό χώρο ως προσπάθεια ή εκδήλωση περιφρόνησης των χωρών εκείνων προς τις οποίες απευθύνονταν αυτές οι διακοινώσεις εκ μέρους της Αρχής που τις εξέδιδε.
Συνήθεις χρήσεις
Συνηθέστερες περιπτώσεις έκδοσης διακοινώσεων, ενδεικτικά, γίνονται όταν μία Χώρα:
- α) Αιτείται ή παρέχει κάποιες εξηγήσεις.
- β) Καθορίζει συγκεκριμένες προθέσεις ή την ακολουθητέα στάση του σε περίοδο ανωμαλιών ή σε διεθνείς περιπλοκές.
- γ) Διαμαρτύρεται έναντι έτερης Χώρας γι΄ αθέμιτες πράξεις οργάνων της (π.χ. παραβιάσεις κ.ά).
- δ) Διακόπτει διπλωματικές σχέσεις.
- ε) Κηρύσσει πόλεμο ή δηλώνει ουδετερότητα.
Σημείωση
Διακοίνωση που περιλαμβάνει χρονική προθεσμία απάντησης χαρακτηρίζεται περισσότερο ως τελεσίγραφο. Σπουδαία τέτοια διακοίνωση ήταν και η λεγόμενη Διακοίνωση των Τεσσάρων Χριστιανικών Κρατών με την εκπνοή της οποίας και κηρύχθηκε επίσημα ο Α’ Βαλκανικός Πόλεμος. Παράδειγμα ρηματικής διακοίνωσης ήταν εκείνη της Υψηλής Πύλης προς την Ελλάδα με την οποία και κηρύχθηκε μονομερώς ο “Ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897“.
Σημειώνεται ότι η Διακοίνωση με χαρακτήρα διαμαρτυρίας, ή αίτησης αποδοχής κάποιου όρου ή διακρατικής θέσης τακτικά φέρεται με τη γενικότερη ονομασία διάβημα.
Κριτική
Το σύνολο της θεματολογίας που συσχετίζεται με τη σύνταξη, την αποστολή και τελικά την ανταλλαγή διακοινώσεων [1], είτε ρηματικών [2], είτε υπογεγραμμένων, μεταξύ των δρώντων του διεθνούς συστήματος και των εσωτερικών τους θεσμών, εξουσιών και υπηρεσιών, θυμίζει ένα οικουμενικό, τυπολογικό, φιλοφρονητικό, κοινωνικό δίκτυο. Η διαφορά έγκειται στο ότι έχει μορφή που λαμβάνει μία επίσημη χροιά / ιδιότητα. Τα έγγραφα αυτά, ως συνοδευτικά προσκλητηρίων, συγχαρητηρίων ή ευχαριστηρίων επιστολών, όπως επίσης και οι υπογεγραμμένες και ρηματικές διακοινώσεις, όταν πραγματοποιούνται στο πλαίσιο που περιγράφηκε προηγουμένως της “Κοινωνικής δικτύωσης”, καταντούν απλά να υπηρετούν μία άνευ ουσίας, σκοπού και πολιτικής επιδίωξης τυπολογία και γραφειοκρατία διεθνούς διάστασης. Αντιθέτως, όταν τα προαναφερθέντα διακοινώνονται βάσει στρατηγικού σχεδίου ή τακτικών, όπως π.χ. τα Ανακοινωθέντα και διαγγέλματα του 1940[3], υλοποίησης της εξωτερικής πολιτικής ενός κράτους, τα έγγραφα αυτά τροχιοδρομούν την μετουσίωση των λόγων επίκλησης σε έργα πρακτικής διεθνών σχέσεων.[4]
