Συνθήκες δραματικής αύξησης του γεωπολιτικού ρίσκου καταγράφονται παγκοσμίως καθώς παρά την ήττα του Ισλαμικού Κράτους σε Συρία και Ιράκ οι μεγάλες δυνάμεις δεν ενισχύουν μόνο τους αμυντικούς προϋπολογισμούς, αλλά και την παρουσία των δυνάμεών τους εκτός των χωρών τους και των άμεσων σημείων ενδιαφέροντος, ενώ παράλληλα εντείνεται η προκλητική ρητορική των περισσοτέρων ηγετών. Τον προβληματισμό όμως για την επόμενη ημέρα και τις προοπτικές του κλίματος αντιπαράθεσης εντείνει η στενότερη διασύνδεση πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας στις ΗΠΑ, την Κίνα και τη Ρωσία.
Οι ενδείξεις μιας νέας πολυπολικής αντιπαράθεσης για τον επανακαθορισμό σφαιρών επιρροής και η αντιπαράθεση για την ανατροπή του οικονομικο-πολιτικού status quo, που ξεκίνησε με την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ, πληθαίνουν. Αντιστοίχως αυξάνονται οι εστίες έντασης και οι προοπτικές ανάφλεξης περιοχών, δίνοντας αίσθηση “ατυχήματος εν αναμονή”.
Από την Ανατολική Ευρώπη και την Κύπρο που αποτελούν τα σημεία έντονης πολιτικής αντιπαράθεσης αλλά χαμηλού κινδύνου νέας στρατιωτικής εμπλοκής, έως την Αφρική που μαστίζεται από Λιμό, εμφυλίους και την προσπάθεια εγκατάστασης του Ισλαμικού Κράτους και τη Μέση Ανατολή που η μια κρίση διαδέχεται την άλλη τα ανοιχτά μέτωπα πληθαίνουν και οι πολιτικοί που αναλαμβάνουν τη διαχείρισή τους έχουν ακόμα ασαφή ατζέντα.
Η αύξηση της παγκόσμιας γεωπολιτικής έντασης δεν καταγράφεται όμως στα Χρηματιστήρια όπου το ένα ρεκόρ διαδέχεται το άλλο και οι προσδοκίες για ισχυροποίηση της ανάπτυξης κυριαρχούν, καθώς το φθηνό χρήμα που έχουν παράσχει και συνεχίζουν να παράσχουν οι κεντρικές τράπεζες μέσω των χαμηλών επιτοκίων και των προγραμμάτων ποσοτικής χαλάρωσης ευνοεί τις επενδύσεις και εξισορροπεί το λεγόμενο risk premium, που συνεπάγεται ότι το ίδιο το κράτος και οι κεντρικές τράπεζες αναλαμβάνουν το κόστος και κρύβουν το γεωπολιτικό ρίσκο θέλοντας να διατηρήσουν τις οικονομίες προστατευμένες.
Εσχάτως όμως οι ενδείξεις αδυναμίας διατήρησης αυτής της πολιτικής έχουν πληθύνει, γεγονός που επίσης δεν αποτυπώνεται στους δείκτες φόβου καθώς οι μοχλεύσεις είναι ακόμα υψηλές, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι γεωπολιτικοί δεν είναι υπαρκτοί, σηματοδοτεί απλά ότι ενδεχομένως να είναι υποτιμημένοι καθώς το risk premium το αναλαμβάνουν οι κεντρικές τράπεζες δημιουργώντας την αίσθηση ελεγχόμενου κινδύνου.
Σε υψηλά επίπεδα είναι και η τρομοκρατία και ο κίνδυνος τρομοκρατικών επιθέσεων, προκαλώντας προβλήματα στις ελεύθερες μετακινήσεις, όπως συμβαίνει με την μερική αναστολή της Συνθήκης Σένγκεν στην Ευρώπη.
Πρόσθετο ρίσκο γεννάται και από το πρόβλημα στη διαχείριση των προσφυγικών ροών αλλά και την προοπτική δημιουργίας νέων από την Αφρική. Στις αναδυόμενες κρίσεις πλέον περιλαμβάνεται και η διαφαινόμενη αντιπαράθεση για το νερό, λόγω των εντεινόμενων συνεπειών της κλιματικής αλλαγής. Από την άλλη πλευρά οι ΑΠΕ περιορίζουν την εξάρτηση από το πετρέλαιο οδηγώντας σε φθηνότερο ενεργειακό κόστος, το οποίο είναι με τη σειρά του παράγοντας έντασης για τη Μέση Ανατολή, καθώς οι χώρες του κόλπου έχουν υπερβολική εξάρτηση ξκαι πλέον αναπτύσσεται εσωτερικός ανταγωνισμός, όπως στην περίπτωση του Ιράν.
Μόνο τις τελευταίες εβδομάδες η Βόρειος Κορέα εκτόξευσε δυο φορές δοκιμαστικά βαλλιστικό διηπειρωτικό πύραυλο (ICBM), οι αυξάνουν τη στρατιωτική τους παρουσία στη Νότιο Κορέα με στρατιώτες και αεροσκάφη, ενώ παράλληλα τοποθετούν και την αντιπυραυλική ασπίδα THAAD.
Η γειτονική Κίνα πραγματοποίησε τεράστια στρατιωτική παρέλαση, με αφορμή τα 90 χρόνια του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού (PLA), επιδεικνύοντας, σύμφωνα με το κινεζικό πρακτορείο ειδήσεων Xinhua, 600 στρατιωτικά οχήματα. Ο πρόεδρος της χώρας, Σι Ζινπίνγκ στην ομιλία του αφού τοποθετήθηκε υπέρ της ειρήνης, ξεκαθάρισε ότι η χώρα θα αμυνθεί για την προστασία των κυριαρχικών της δικαιωμάτων, ενώ παράλληλα αναφέρθηκε και σε νέα δομή του στρατού με στενότερη διασύνδεση με την πολιτική, όταν ήδη το ΚΚ Κίνας διαθέτει ειδική διαρκή επιτροπή της Πολιτικής Γραμματείας που ασχολείται με την Άμυνα.
Για την Κίνα τα μείζονα ζητήματα είναι:
– Οι συμφωνίες εμπορικών συναλλαγών με ΗΠΑ και ΕΕ
– Η κυριαρχία στη Νότια Σινική Θάλασσα
– Η αναβάθμιση του διεθνούς ρόλου μέσα από την ενίσχυση της στρατιωτικής παρουσίας και από την άσκηση οικονομικής επιρροής
Επίδειξη δύναμης έκανε και η Ρωσία εκμεταλλευόμενη την ημέρα του ναυτικού, ενώ λίγες μέρες νωρίτερα είχε πραγματοποιήσει Airshow όπου επέδειξε και το νέο της μαχητικό.
Έντονη κινητικότητα και προοπτικές ευρείας αντιπαράθεσης διαμορφώνονται και στην Ανατολική Ευρώπη, στα σύνορα των βαλτικών χωρών με τη Ρωσία, όπου από τη μια το NATO και από την άλλη η Μόσχα έχουν εγκαταστήσει τεράστιες δυνάμεις και οπλικά συστήματα, ενώ και οι δυο πλευρές διεξάγουν ήδη επιχειρήσεις προπαγάνδας μέσω του internet σε κομβικές περιοχές. Η περιοχή όμως είναι παράγοντας ρίσκου και για την ΕΕ καθώς:
– Το club Visegrad αντιδρά σε βασικές κατευθύνσεις του ευρωπαϊκού δρόμου και προκαλεί εντάσεις
– Ο Ντόναλντ Τραμπ άδειασε δημοσίως την ουκρανική κυβέρνηση του Πέτρο Ποροσένκο ισχυριζόμενος ότι στήριξαν τη Χίραλι Κλίντον, κίνηση που δίνει χώρο στον Βλάντιμιρ Πούτι, τις βλέψεις του οποίου στην περιοχή επιχειρεί να χαλιναγωγήσει το NATO
– Η ακροδεξιά κυβέρνηση της Πολωνίας έχει ανοίξει μια σειρά από μέτωπα με την ΕΕ και επιχειρεί παράλληλα να ελέγξει τη Δικαιοσύνη, ενώ μόλις προ μερικών ημερών ο πρόεδρος της χώρας αρνήθηκε να υπογράψει το νόμο για την αναδιάρθρωση του Ανώτατου Δικαστηρίου που θα οδηγούσε σε ρήξη με την ΕΕ. Παρ’ όλα αυτά οι Βρυξέλλες αναλαμβάνουν νομική δράση εναντίων της Βαρσοβίας για παρέκκλιση από τους ευρωπαϊκού κανόνες.
– Σε μετωπική με τις Βρυξέλλες βρίσκεται και η κυβέρνηση της Ουγγαρίας, του επίσης ακροδεξιού Βίκτορ Ορμπάν, ο οποίος αν και αναρριχήθηκε στην εξουσία ως αντιρώσος αποδεικνύεται αρχιτέκτονας της επαναπροσέγγισης με τον Βλάντιμιρ Πούτιν
– Σε κομβικό σημείο βρίσκεται και η Αυστρία όπου η κυβέρνηση συνασπισμού κατέρρευσε λόγω της ανάδειξης σε αρχηγού του Συντηρητικού κόμματος ενός ιδιαίτερα δημοφιλούς ακροδεξιού νέου πολιτικού που έχει ανοιχτές διαφωνίες με την ΕΕ σε μια σειρά από θέματα, προεξάρχοντος του προσφυγικού.
Η αντιπαράθεση Ρωσίας και NATO δεν περιορίζεται όμως στην Ανατολική Ευρώπη αλλά εκτείνεται και στα Δυτικά και νότιο δυτικά Βαλκάνια, με επίκεντρο το Μαυροβούνιο, το Κόσοβο και την πΓΔΜ, περιοχές όπου η μια εστία διαδέχεται την άλλη και περιστατικά απώλειας ελέγχου ή ακόμα και τροφοδοτούμενα έχουν καταγραφεί και στο πρόσφατο παρελθόν. Τώρα τα καυτά θέματα περιλαμβάνουν:
– Αντίδραση της Ρωσίας στην ένταξη του Μαυροβουνίου στο NATO
– Προσέγγισης Σερβίας με την ΕΕ, καθώς σε αυτό το δρόμο θα τεθεί και το ζήτημα του NATO
– Σταθεροποίηση του Κοσόβου, το οποίο αν και ελέγχεται στρατιωτικά από το NATO και την KFOR εν τούτοις έχει μετατραπεί σε περιοχή διακίνησης και χρηματοδότησης της τρομοκρατίας
– Επαναδρομολόγηση σε ευρωατλαντική τροχιά της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας, project που έχει επιπλοκές και για την Ελλάδα, ενώ η αντιπαράθεση Ρωσίας-NATO έφερε τη χώρα στα πρόθυρα εθνοτικών συγκρούσεων
Φλεγόμενη παραμένει και η Μέση Ανατολή, καθώς από τη μια ηττάται το Ισλαμικό Κράτος σε Συρία και Ιράκ και ταυτόχρονα ανοίγουν μια σειρά από θέματα που μπορούν να δημιουργήσουν έκρυθμες και ακόμα δεν έχουν διαμορφωθεί κοινές πολιτικές αντιμετώπισής τους από τις μεγάλες δυνάμεις, οι οποίες επιλέγουν στρατηγικές ad-hoc.
– Η αντιπαράθεση για τη διαμόρφωση της επόμενης ημέρας στη Συρία και την αποχώρηση ή όχι του Άσαντ
– Η προοπτική δημιουργίας αυτόνομου κουρδικού κράτους κατά μήκος των νοτιοανατολικών συνόρων της Τουρκίας με την ένωση εδαφών από το Βόρειο Ιράκ και τη Βόρεια Συρία.
– Η διεθνής -πλην Ρωσίας- αντιπαράθεση με την Τουρκία, λόγω του Ταγίπ Ερντογάν
– Οι κυρώσεις της ομάδας των τεσσάρων χωρών του Κόλπου σε βάρος του Κατάρ
– Η ανάφλεξη του παλαιστινιακού
– Η προσπάθεια περιθωριοποίησης του Ιράν από τον Ντόναλντ Τραμπ και τη Σαουδική Αραβία
Στρατοκρατούμενος ο Λευκός Οίκος
Αν και οι πρόσφατες ανακατατάξεις στον Λευκό Οίκο και την αμερικανική κυβέρνηση αξιολογούνται μόνο στο πολιτικό επίπεδο, το Crisis Monitor, επισημαίνει την παρουσία αυξανόμενου αριθμού εν ενεργεία και άρτι αποστρατευθέντων ανώτατων αξιωματικών στα ηγετικά πολιτικά και τεχνικά κλιμάκια των ΗΠΑ:
– Ο στρατηγός εν αποστρατεία Τζον Κέλι από υπουργός Εσωτερικής Ασφαλείας, προσωπάρχης του Ντόναλντ Τραμπ
– Ο στρατηγός, εν ενεργεία -σε αναστολή, Χ.Ρ Μακμάστερ σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας του Ντόναλντ Τραμπ
– Ο στρατηγός, εν αποστρατεία, Τζιμ Μάτις υπουργός Άμυνας
Θέσεις κλειδιά διατηρούσαν πρώην στρατηγοί και ναύαρχοι και επί Ομπάμα, όχι όμως στο στενό κύκλο λήψης αποφάσεων του Λευκού Οίκου, όπου κυριαρχούσε το πολιτικό στοιχείο.
