Δομικές αλλαγές στον τρόπο που σκέπεται η ΕΚΤ προωθεί η Κριστίν Λαγκάρντ, όπως αποκάλυψε στην ομιλία της στο ετήσιο Συμπόσιο στο Jackson Hole στη Βιρτζίνια, των ΗΠΑ.
Δομικές αλλαγές στα στοιχεία που αφουγκράζεται, τον τρόπο που τα επεξεργάζεται, καθώς και το σκεπτικό και τη ρητορική των αποφάσεων που λαμβάνει η ΕΚΤ προανήγγειλε η Κριστίν Λαγκάρντ.
Μεταξύ άλλων, εισηγήθηκε ανοιχτά τη διαμόρφωση προοπτικής αντίληψης για το μέλλον, που θα αποτελεί μείζονα παράμετρο στον σχεδιασμό πολιτικής και τις βραχυχρόνιες αποφάσεις. Ειδικότερα, ανέφερε ότι:
“Πρέπει να σχηματίσουμε μια άποψη για το μέλλον και να ενεργήσουμε με στραμμένο το βλέμμα στο μέλλον”.
Παράλληλα, αμφισβήτησε το υφιστάμενο μοντέλο λήψης αποφάσεων λέγοντας:
“Βασιζόμαστε σε κανονικότητες του παρελθόντος για να κατανοήσουμε την κατανομή των κραδασμών που είναι πιθανό να αντιμετωπίσουμε, πώς θα μεταδοθούν μέσω της οικονομίας και πώς οι πολιτικές μπορούν να ανταποκριθούν καλύτερα σε αυτές. Αλλά αν βρισκόμαστε σε μια νέα εποχή, οι προηγούμενες κανονικότητες μπορεί να μην είναι πλέον καλός οδηγός για το πώς λειτουργεί η οικονομία”.
Αν και πολλά απ αυτά που είπε η πρόεδρος της ΕΚΤ μοιάζουν μακρινά, εν τούτοις στοχεύουν στον πυρήνα της διαμόρφωσης πολιτικής, καθώς επηρεάζουν άμεσα και καταλυτικά τα στοιχεία που λαμβάνονται υπόψη, τον τρόπο που ερμηνεύονται και τη λογική των αποφάσεων, καθώς και το επίπεδο της αιτιολόγησής τους. Πρόκειται, αν μη τί άλλο, για σαρωτική αναδιάρθρωση του μοντέλου λειτουργίας του διοικητικού συμβουλίου της ΕΚΤ, αντίστοιχη της οποίας δεν έχει συμβεί ξανά από συστάσεώς της.
Τα επιτόκια σε δεύτερη μοίρα
Η πρόεδρος της ΕΚΤ κόντρα στις προσδοκίες για μια ομιλία επί… επιτοκίων, επέλεξε να εστιάσει στην ανάγκη διεύρυνσης των στοιχείων που λαμβάνει υπόψη το διοικητικό συμβούλιο για να καθορίσει τη νομισματική πολιτική.
Αναφορικά με τα επιτόκια, η Κριστίν Λαγκάρντ επανέλαβε την πάγια θέση, πως “πρέπει να κρατήσουμε τα επιτόκια σε επαρκώς περιοριστικά επίπεδα όσο είναι απαραίτητο, προκειμένου να επιτευχθεί η έγκαιρη επιστροφή στον πληθωριστικό στόχο του 2%”.
Μιλώντας στο ετήσιο Συμπόσιο των κεντρικών τραπεζιτών στο Jackson Hole, η πρόεδρος της ΕΚΤ εστίασε την ομιλία της στις δομικές αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας της παγκόσμιας οικονομίας, από την αγορά εργασίας έως τη μετάβαση στην πράσινη ενέργεια.
Το νέο σκηνικό
Στην ομιλία της, η Κριστίν Λαγκάρντ, αναφέρθηκε στην προοπτική συνεχών κραδασμών από την πλευρά της προσφοράς, που οφείλονται σε μια σειρά παραγόντων και στην κλιματική αλλαγή.
Η Κριστίν Λαγκάρντ έδωσε τον τόνο της ομιλίας της από την αρχή, μιλώντας από την πρώτη πρόταση για τις αλλαγές που έχουν επιφέρει μια σειρά κρίσεων, ενώ συνέχισε αναδεικνύοντας τα πεδία που αυτές επηρεάζουν, την ανησυχία για τη διαιώνιση ή έστω παρατεταμένη επίδραση των αλλαγών.
Μάλιστα, σε συνέντευξη που παραχώρησε στη συνέχεια στο Bloomberg, επί της ομιλίας της, επισήμανε ότι “οι κανονικότητες δεν είναι πλέον κανονικότητα”. Την παραδοχή αυτή συμπληρώνει η κατακλείδα της, την οποία άντληση από τον Τζον Μέυναρντ Κέϋνς, «η δυσκολία βρίσκεται, όχι στις νέες ιδέες, αλλά στην απόδραση από τις παλιές».
Συνδυαστικά, η Κριστίν Λαγκάρντ, θέλησε να αναδείξει το διαρκώς μεταβαλλόμενο τοπίο και την αδήριτη και επιτακτική αναγκαιότητα αναπροσαρμογής των μοντέλων αντίληψης, θεώρησης και απόκρισης στην πραγματικότητα που διέπουν την ΕΚΤ. Η ίδια, υπογράμμισε τον αξιακό κώδικα της ΕΚΤ, εξαρτώντας την αξιοπιστία των θεσμών από την αποτελεσματικότητα στην προώθηση της πεποίθησης ότι οι κεντρικοί τραπεζίτες αντιλαμβάνονται τα δυναμικά δεδομένα και τις αλλαγές και απαντούν σε αυτά με ευαισθησία.
Αντιμετωπίσαμε την πανδημία, με αποτέλεσμα το μερικό κλείσιμο της παγκόσμιας οικονομίας. Βρισκόμαστε αντιμέτωποι με έναν πόλεμο στην Ευρώπη και ένα νέο γεωπολιτικό τοπίο, που οδηγεί σε βαθιές αλλαγές στις αγορές ενέργειας και στα εμπορικά πρότυπα.
Και η κλιματική αλλαγή επιταχύνεται, αναγκάζοντάς μας να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να απελευθερώσουμε την οικονομία από τον άνθρακα
“Η χάραξη πολιτικής σε μια εποχή αλλαγών και διακοπών απαιτεί ανοιχτό μυαλό και προθυμία να προσαρμόσουμε τα πλαίσιο ανάλυσης σε πραγματικό χρόνο στις νέες εξελίξεις. Την ίδια στιγμή, σε αυτήν την εποχή αβεβαιότητας, είναι ακόμη πιο σημαντικό οι κεντρικές τράπεζες να διασφαλίζουν τη σταθερότητα των τιμών στη βάση της εντολής τους”, είπε η Λαγκάρντ.
“Εφόσον αντιμετωπίζουμε μεγαλύτερες επενδυτικές ανάγκες και εξίσου ισχυρούς περιορισμούς στην προσφορά, είμαστε έτοιμοι να αντιμετωπίσουμε περαιτέρω πιέσεις στις τιμές. Οι αλλαγές μπροστά μας ενδέχεται να διαρκέσουν επί μακρόν”, τόνισε.
Για επιτόκια – πληθωρισμό
Οι αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας της παγκόσμιας οικονομίας, από την αγορά εργασίας έως τη μετάβαση στην πράσινη ενέργεια, απειλούν με αστάθεια τον πληθωρισμό, η οποία με τη σειρά της θα μπορούσε να μετουσιωθεί σε πιο επίμονες πληθωριστικές πιέσεις, σημείωσε η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Κριστίν Λαγκάρντ κατά την ομιλία της στο οικονομικό Συνέδριο του Jackson Hole στο Γουαϊόμινγκ την Παρασκευή.
Όπως είπε, “το αν όλες αυτές οι αλλαγές θα αποδειχθούν μόνιμες δεν είναι σαφές προς το παρόν”, για να προσθέσει πως “είναι όμως προφανές ότι ήδη, σε πολλές περιπτώσεις, οι επιπτώσεις τους ήταν πιο επίμονες από ό,τι αναμέναμε αρχικά”. Σημείωσε ακόμη ότι οι παγκόσμιες κεντρικές τράπεζες κινούνται σε ένα νέο και αβέβαιο περιβάλλον που απαιτεί να ξαναγραφτεί το εγχειρίδιο της νομισματικής πολιτικής.
Η κα Λαγκάρντ πρόσθεσε πως πρέπει να κρατήσουμε τα επιτόκια σε επαρκώς περιοριστικά επίπεδα όσο είναι απαραίτητο, προκειμένου να επιτευχθεί η έγκαιρη επιστροφή στον πληθωριστικό στόχο του 2%.
Οφείλουμε, πρόσθεσε, να παραμείνουμε προσηλωμένοι και δεσμευμένοι στους σαφείς μας στόχους.
Η ομιλία της Κριστίν Λαγκάρντ στο Jackson Hole
Τα τελευταία τρία χρόνια, οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο έχουν βιώσει μια άνευ προηγουμένου σειρά σοκ, αν και σε διαφορετικό βαθμό.
Αντιμετωπίσαμε την πανδημία, με αποτέλεσμα το μερικό κλείσιμο της παγκόσμιας οικονομίας. Βρισκόμαστε αντιμέτωποι με έναν πόλεμο στην Ευρώπη και ένα νέο γεωπολιτικό τοπίο, που οδηγεί σε βαθιές αλλαγές στις αγορές ενέργειας και στα εμπορικά πρότυπα.
Και η κλιματική αλλαγή επιταχύνεται, αναγκάζοντάς μας να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να απελευθερώσουμε την οικονομία από τον άνθρακα.
Ένας ορατός αντίκτυπος αυτών των αλλαγών ήταν η επιστροφή του υψηλού πληθωρισμού παγκοσμίως, ο οποίος έχει προκαλέσει αγωνία σε πολλούς ανθρώπους. Οι κεντρικές τράπεζες αντέδρασαν με αυστηροποίηση της νομισματικής πολιτικής και, ενώ σημειώνεται πρόοδος,
η καταπολέμηση του πληθωρισμού δεν έχει ακόμη κερδίσει.
Αλλά αυτές οι αλλαγές θα μπορούσαν επίσης να έχουν βαθιές μακροπρόθεσμες επιπτώσεις. Υπάρχουν εύλογα σενάρια όπου θα μπορούσαμε να δούμε μια θεμελιώδη αλλαγή στη φύση των παγκόσμιων οικονομικών αλληλεπιδράσεων. Με άλλα λόγια, μπορεί να μπαίνουμε σε μια εποχή αλλαγών στις οικονομικές σχέσεις και ρήξεων σε καθιερωμένες κανονικότητες.
Για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής με εντολή σταθερότητας, αυτό αποτελεί σημαντική πρόκληση.
Βασιζόμαστε σε κανονικότητες του παρελθόντος για να κατανοήσουμε την κατανομή των κραδασμών που είναι πιθανό να αντιμετωπίσουμε, πώς θα μεταδοθούν μέσω της οικονομίας και πώς οι πολιτικές μπορούν να ανταποκριθούν καλύτερα σε αυτές. Αλλά αν βρισκόμαστε σε μια νέα εποχή, οι προηγούμενες κανονικότητες μπορεί να μην είναι πλέον καλός οδηγός για το πώς λειτουργεί η οικονομία.
Λοιπόν, πώς μπορούμε να συνεχίσουμε να διασφαλίζουμε τη σταθερότητα;
Η πρόκληση που αντιμετωπίζουμε αποτυπώθηκε καλά από τον φιλόσοφο Søren Kierkegaard, ο οποίος είπε ότι «η ζωή μπορεί να γίνει κατανοητή μόνο προς τα πίσω. αλλά πρέπει να το ζήσουμε μπροστά».
Εφόσον οι πολιτικές μας λειτουργούν με καθυστερήσεις, δεν μπορούμε να περιμένουμε να γίνουν εντελώς ξεκάθαρες οι παράμετροι αυτού του νέου περιβάλλοντος πριν δράσουμε. Πρέπει να σχηματίσουμε μια άποψη για το μέλλον και να ενεργήσουμε με στραμμένο το μέλλον. Αλλά θα καταλάβουμε πραγματικά τα αποτελέσματα των αποφάσεών μας μόνο εκ των υστέρων. Επομένως, θα πρέπει να δημιουργήσουμε νέα πλαίσια προσανατολισμένα στη χάραξη στιβαρής πολιτικής υπό αβεβαιότητα.
Σήμερα, θα παρουσιάσω τις τρεις κύριες αλλαγές που χαρακτηρίζουν το τρέχον περιβάλλον και πώς θα μπορούσαν να αλλάξουν το είδος των κραδασμών που αντιμετωπίζουμε και τη μετάδοσή τους μέσω της οικονομίας. Στη συνέχεια, θα θίξω τα τρία βασικά στοιχεία της στιβαρής χάραξης πολιτικής σε αυτό το πλαίσιο: σαφήνεια, ευελιξία και ταπεινότητα.
Μεταβολές στην παγκόσμια οικονομία
Από την πανδημία, η ευρωπαϊκή και η παγκόσμια οικονομία έχουν υποστεί τρεις αλλαγές που αλλάζουν τις παγκόσμιες αγορές – και οι οποίες διαδραματίζονται σε διαφορετικούς χρονικούς ορίζοντες.
Πρώτον, βλέπουμε βαθιές αλλαγές στην αγορά εργασίας και στη φύση της εργασίας.
Οι αγορές εργασίας είναι ιστορικά στενές στις προηγμένες οικονομίες – και όχι μόνο λόγω της ισχυρής ζήτησης εργασίας μετά την πανδημία. Σε ορισμένες οικονομίες, οι εργαζόμενοι που εγκατέλειψαν το εργατικό δυναμικό δεν έχουν επιστρέψει πλήρως, είτε λόγω ασθένειας είτε λόγω αλλαγής προτιμήσεων.[1] Σε άλλες χώρες, όπως στη ζώνη του ευρώ, η απασχόληση βρίσκεται σε υψηλά επίπεδα ρεκόρ,αλλά οι άνθρωποι εργάζονται λιγότερες ώρες κατά μέσο όρο. [2]
Η πανδημία έχει επίσης επιταχύνει την ψηφιοποίηση,[3] που είναι πιθανό να επηρεάσει τόσο την προσφορά εργαζομένων όσο και τη σύνθεση των θέσεων εργασίας. Η εξ αποστάσεως εργασία έχει αυξηθεί, [4] ενδεχομένως να κάνει πιο ελαστική την προσφορά εργασίας. Και αυτό τώρα συνδυάζεται με τη γενεσιουργή επανάσταση της τεχνητής νοημοσύνης,
η οποία –όπως όλες οι τεχνολογικές επαναστάσεις– είναι πιθανό να καταστρέψει ορισμένες θέσεις εργασίας και να δημιουργήσει νέες.
Σύμφωνα με μια εκτίμηση, περισσότερες από το ένα τέταρτο των θέσεων εργασίας στις προηγμένες οικονομίες βασίζονται σε δεξιότητες που θα μπορούσαν εύκολα να αυτοματοποιηθούν.[5] Ωστόσο, η έρευνα της ΕΚΤ διαπιστώνει επίσης ότι τα μερίδια απασχόλησης σε επαγγέλματα που εκτίθενται περισσότερο στην τεχνητή νοημοσύνη έχουν αυξηθεί στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες την τελευταία δεκαετία, διαψεύδοντας την ιδέα ότι η επανάσταση της τεχνητής νοημοσύνης θα οδηγήσει αναγκαστικά σε μείωση της απασχόλησης.[6]
Δεύτερον, διανύουμε μια ενεργειακή μετάβαση, η οποία παράλληλα με την επιταχυνόμενη κλιματική αλλαγή πυροδοτεί βαθιές μεταμορφώσεις στις παγκόσμιες αγορές ενέργειας.
Αν και η Ευρώπη έχει βιώσει το μεγαλύτερο σοκ, το παγκόσμιο ενεργειακό μείγμα είναι επίσης σε ροή καθώς οι προμηθευτές που προηγουμένως εξισορροπούσαν την αγορά αποσύρονται από αυτό. Εδώ και μερικά χρόνια, ο τομέας σχιστολιθικού πετρελαίου των ΗΠΑ κινείται προς μια στρατηγική βραδύτερης ανάπτυξης και επενδύει λιγότερα στην παραγωγική ικανότητα. Και τα μέλη του ΟΠΕΚ+ χάνουν συνεχώς τους στόχους παραγωγής τους.
Ταυτόχρονα, η ώθηση προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας κερδίζει δυναμική παντού,
καθοδηγούμενη από νέες ανησυχίες για την ενεργειακή ασφάλεια καθώς και από την επιτακτική ανάγκη της δράσης για το κλίμα.[7] Η ΕΕ στοχεύει τώρα περισσότερο από το 40% της παραγωγής ενέργειας να προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας έως το 2030, ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες βρίσκονται σε καλό δρόμο για το μεγαλύτερο μέρος της ηλεκτρικής τους ενέργειας να παράγεται από ηλιακή και αιολική ενέργεια έως το 2050.[8]
Τρίτον, αντιμετωπίζουμε ένα βαθύτερο γεωπολιτικό χάσμα και μια παγκόσμια οικονομία που κατακερματίζεται σε ανταγωνιστικά μπλοκ. Αυτό συνοδεύεται από αυξανόμενα επίπεδα προστατευτισμού καθώς οι χώρες αναδιαμορφώνουν τις αλυσίδες εφοδιασμού τους για να ευθυγραμμιστούν με νέους στρατηγικούς στόχους.
Την τελευταία δεκαετία, ο αριθμός των εμπορικών περιορισμών που ισχύουν έχει δεκαπλασιαστεί. [9] ενώ οι βιομηχανικές πολιτικές που στοχεύουν στην αναζωογόνηση και τη στήριξη στρατηγικών βιομηχανιών τώρα πολλαπλασιάζονται. Και ενώ αυτό δεν έχει ακόμη οδηγήσει σε αποπαγκοσμιοποίηση, αυξάνονται τα στοιχεία για την αλλαγή των εμπορικών προτύπων.[10] Η ευθραυστότητα των παγκόσμιων αλυσίδων εφοδιασμού που τονίστηκε από την πανδημία έχει επίσης επιταχύνει αυτή τη διαδικασία.[11]
Αυτές οι αλλαγές –ειδικά αυτές που σχετίζονται με το μεταπανδημικό περιβάλλον και την ενέργεια– συνέβαλαν στην απότομη αύξηση του πληθωρισμού τα τελευταία δύο χρόνια. Έχουν περιορίσει τη συνολική προσφορά, ενώ παράλληλα κατευθύνουν τη ζήτηση σε τομείς με περιορισμούς παραγωγικής ικανότητας.[12] Και αυτές οι αναντιστοιχίες προέκυψαν, τουλάχιστον αρχικά, στο πλαίσιο άκρως επεκτατικών μακροοικονομικών πολιτικών για την αντιστάθμιση των επιπτώσεων της πανδημίας, που απαιτούν ταχεία προσαρμογή της πολιτικής από τις κεντρικές τράπεζες.
Το εάν όλες αυτές οι διάφορες μετατοπίσεις θα αποδειχθούν μόνιμες δεν είναι σαφές σε αυτό το στάδιο. Αλλά είναι ήδη προφανές ότι, σε πολλές περιπτώσεις, οι επιπτώσεις τους ήταν πιο επίμονες από ό,τι περιμέναμε αρχικά. Και αυτό εγείρει δύο σημαντικά ερωτήματα σχετικά με τη φύση των βασικών οικονομικών σχέσεων.
Δύο ερωτήσεις σχετικά με τις βασικές οικονομικές σχέσεις
Το πρώτο ερώτημα είναι εάν θα αλλάξουν οι κραδασμοί που προκαλούν τις οικονομικές διακυμάνσεις.
Στον προ πανδημίας κόσμο, συνήθως θεωρούσαμε ότι η οικονομία προχωρά σε μια σταθερά διευρυνόμενη πορεία δυνητικού προϊόντος, με τις διακυμάνσεις να οφείλονται κυρίως στις διακυμάνσεις της ιδιωτικής ζήτησης. Αλλά αυτό μπορεί να μην είναι πλέον το κατάλληλο μοντέλο.
Για αρχή, είναι πιθανό να αντιμετωπίσουμε περισσότερους κραδασμούς που προέρχονται από την ίδια την πλευρά της προσφοράς.[13]
Γινόμαστε ήδη μάρτυρες των επιπτώσεων της επιτάχυνσης της κλιματικής αλλαγής και αυτό πιθανότατα θα μεταφραστεί σε συχνότερους κλυδωνισμούς της προσφοράς στο μέλλον. Πάνω από το 70% των εταιρειών στη ζώνη του ευρώ έχει υπολογιστεί ότι εξαρτώνται από τουλάχιστον μία υπηρεσία οικοσυστήματος.[14] Η αλλαγή στο παγκόσμιο ενεργειακό μείγμα είναι επίσης πιθανό να αυξήσει το μέγεθος και τη συχνότητα των κραδασμών στον ενεργειακό εφοδιασμό, με το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο να γίνονται λιγότερο ελαστικά[15] ενώ οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν προκλήσεις διαλείψεων και αποθήκευσης.
Η επανασύνδεση και η δημιουργία φίλων συνεπάγονται επίσης νέους περιορισμούς προσφοράς, ειδικά εάν ο κατακερματισμός του εμπορίου επιταχυνθεί πριν από την ανοικοδόμηση της εγχώριας βάσης εφοδιασμού. Η έρευνα της ΕΚΤ διαπιστώνει ότι, σε ένα σενάριο όπου το παγκόσμιο εμπόριο κατακερματίζεται σε γεωπολιτικές γραμμές, οι πραγματικές εισαγωγές θα μπορούσαν να μειωθούν έως και 30% παγκοσμίως και δεν θα μπορούσαν να αντισταθμιστούν πλήρως από το μεγαλύτερο εμπόριο εντός των μπλοκ.[16]
Την ίδια στιγμή, η υψηλότερη έκθεσή μας σε αυτούς τους κραδασμούς μπορεί να πυροδοτήσει πολιτικές απαντήσεις που επίσης κινούν την οικονομία. Το πιο σημαντικό, είναι πιθανό να δούμε μια φάση προεφοδιασμένων επενδύσεων που δεν είναι σε μεγάλο βαθμό ευαίσθητη στον επιχειρηματικό κύκλο – τόσο επειδή οι επενδυτικές ανάγκες που αντιμετωπίζουμε είναι πιεστικές όσο και επειδή ο δημόσιος τομέας θα είναι κεντρικός στην πραγματοποίησή τους.
Για παράδειγμα, η ενεργειακή μετάβαση θα απαιτήσει τεράστιες επενδύσεις σε σχετικά σύντομο χρονικό ορίζοντα – περίπου 600 δισεκατομμύρια ευρώ κατά μέσο όρο ετησίως στην ΕΕ έως το 2030.[17] Οι παγκόσμιες επενδύσεις στον ψηφιακό μετασχηματισμό αναμένεται να υπερδιπλασιαστούν έως το 2026.[18] Και το νέο διεθνές τοπίο θα απαιτήσει επίσης σημαντική αύξηση των αμυντικών δαπανών: στην ΕΕ, περίπου 60 δισεκατομμύρια ευρώ θα απαιτούνται ετησίως για την επίτευξη του στόχου στρατιωτικών δαπανών του ΝΑΤΟ του 2% του ΑΕΠ.[19] Ακόμα κι αν το κεφάλαιο έντασης άνθρακα διαγράφεται ταχύτερα,[20] όλα αυτά θα οδηγήσουν σε υψηλότερες καθαρές επενδύσεις.
Μια τέτοια φάση υψηλότερων διαρθρωτικών επενδυτικών αναγκών θα κάνει τις οικονομικές προοπτικές πιο δυσανάγνωστες. Στη ζώνη του ευρώ, για παράδειγμα, οι επενδύσεις αυξήθηκαν το πρώτο τρίμηνο του τρέχοντος έτους εν μέσω στάσιμης παραγωγής, εν μέρει λόγω των προσχεδιασμένων επενδυτικών δαπανών στο πλαίσιο του προγράμματος της ΕΕ Next Generation.
Το δεύτερο ερώτημα αφορά τον τρόπο μετάδοσης αυτών των κραδασμών μέσω της οικονομίας.
Το νέο περιβάλλον θέτει τις βάσεις για μεγαλύτερα σχετικά σοκ τιμών από ό,τι βλέπαμε πριν από την πανδημία. Εάν αντιμετωπίζουμε τόσο υψηλότερες επενδυτικές ανάγκες όσο και μεγαλύτερους περιορισμούς προσφοράς, είναι πιθανό να δούμε ισχυρότερες πιέσεις τιμών σε αγορές όπως τα εμπορεύματα – ειδικά για τα μέταλλα και τα ορυκτά που είναι ζωτικής σημασίας για τις πράσινες τεχνολογίες.[21] Και οι σχετικές τιμές θα πρέπει επίσης να προσαρμοστούν για να διασφαλιστεί ότι οι πόροι ανακατανέμονται σε αναπτυσσόμενους τομείς και μακριά από συρρικνούμενους.[22]
Οι ανακατανομές μεγάλης κλίμακας μπορούν επίσης να οδηγήσουν σε αύξηση των τιμών σε αναπτυσσόμενους τομείς που δεν μπορούν να αντισταθμιστούν πλήρως από την πτώση των τιμών σε αυτούς που συρρικνώνονται, λόγω των προς τα κάτω σταθερών ονομαστικών μισθών.[23] Επομένως, το καθήκον των κεντρικών τραπεζών θα είναι να διατηρήσουν σταθερά τις προσδοκίες για τον πληθωρισμό αγκυρωμένες στον στόχο μας, όσο αυτές οι σχετικές μεταβολές των τιμών πραγματοποιούνται.
Και αυτή η πρόκληση θα μπορούσε να γίνει πιο περίπλοκη στο μέλλον λόγω δύο αλλαγών στη συμπεριφορά καθορισμού των τιμών και των μισθών που βλέπουμε από την πανδημία.
Πρώτον, αντιμέτωπες με μεγάλες ανισορροπίες ζήτησης-προσφοράς, οι επιχειρήσεις έχουν προσαρμόσει τις στρατηγικές τιμολόγησης τους. Τις τελευταίες δεκαετίες χαμηλού πληθωρισμού,
Οι επιχειρήσεις που αντιμετώπισαν σχετικές αυξήσεις τιμών συχνά φοβούνταν να αυξήσουν τις τιμές και να χάσουν μερίδιο αγοράς.[24] Αλλά αυτό άλλαξε κατά τη διάρκεια της πανδημίας καθώς οι εταιρείες αντιμετώπισαν μεγάλα, κοινά σοκ, τα οποία λειτουργούσαν ως σιωπηρός μηχανισμός συντονισμού έναντι των ανταγωνιστών τους.
Κάτω από τέτοιες συνθήκες, είδαμε ότι οι επιχειρήσεις όχι μόνο είναι πιο πιθανό να προσαρμόσουν τις τιμές, αλλά και να το κάνει ουσιαστικά.[25] Αυτός είναι ένας σημαντικός λόγος για τον οποίο, σε ορισμένους τομείς, η συχνότητα των μεταβολών των τιμών έχει σχεδόν διπλασιαστεί στη ζώνη του ευρώ τα τελευταία δύο χρόνια σε σύγκριση με την περίοδο πριν από το 2022.[26]
Η δεύτερη αλλαγή ήταν η στενή αγορά εργασίας, η οποία έφερε τους εργαζόμενους σε ισχυρότερη θέση για να ανακτήσουν τις πραγματικές απώλειες μισθών.
Προηγουμένως, ακόμη και όταν οι κρίσεις έφτασαν στις τιμές, ο κίνδυνος δευτερογενών επιπτώσεων περιοριζόταν, καθώς λειτουργούσαμε ως επί το πλείστον με επίμονη χαλάρωση της αγοράς εργασίας.[27] Αλλά όπως βλέπουμε σήμερα, όταν οι εργαζόμενοι έχουν μεγαλύτερη διαπραγματευτική δύναμη, μια άνοδος του πληθωρισμού μπορεί να προκαλέσει αύξηση των μισθών «να καλύψει τη διαφορά» που μπορεί να οδηγήσει σε μια πιο επίμονη διαδικασία πληθωρισμού.[28]
Ασφαλώς δεν μπορούμε να αποκλείσουμε ότι και οι δύο αυτές εξελίξεις είναι προσωρινές. Στην πραγματικότητα, βλέπουμε ήδη κάποια στοιχεία στη ζώνη του ευρώ ότι οι εταιρείες αλλάζουν τις τιμές λιγότερο συχνά, αν και σε περιβάλλον με πτώση των τιμών της ενέργειας και των εισροών.[29] Και είναι πιθανό η στενότητα στην αγορά εργασίας να χαλαρώσει καθώς η οικονομία επιβραδύνεται, οι αναντιστοιχίες προσφοράς-ζήτησης που δημιουργούνται από την πανδημία εξασθενούν και, με την πάροδο του χρόνου, η ψηφιοποίηση οδηγεί σε υψηλότερη προσφορά εργασίας, μεταξύ άλλων με τη μείωση των φραγμών εισόδου.[30]
Αλλά πρέπει επίσης να είμαστε ανοιχτοί στο ενδεχόμενο ορισμένες από αυτές τις αλλαγές να έχουν μεγαλύτερη διάρκεια. Εάν η παγκόσμια προσφορά γίνει λιγότερο ελαστική, συμπεριλαμβανομένης της αγοράς εργασίας,[31] και ο παγκόσμιος ανταγωνισμός μειώνεται, θα πρέπει να περιμένουμε ότι οι τιμές θα αναλάβουν μεγαλύτερο ρόλο στην προσαρμογή.
Και αν αντιμετωπίζουμε επίσης κραδασμούς που είναι μεγαλύτεροι και πιο συνηθισμένοι – όπως η ενέργεια[32] και γεωπολιτικών κραδασμών – θα μπορούσαμε να δούμε τις εταιρείες να μετακυλίουν τις αυξήσεις κόστους με μεγαλύτερη συνέπεια.
Σε αυτό το πλαίσιο, θα πρέπει να είμαστε εξαιρετικά προσεκτικοί ώστε η ευρύτερη αστάθεια στις σχετικές τιμές να μην εισχωρήσει στον μεσοπρόθεσμο πληθωρισμό μέσω των μισθών που επανειλημμένα «κυνηγούν» τις τιμές. Αυτό θα μπορούσε να καταστήσει τον πληθωρισμό πιο επίμονο, εάν οι αναμενόμενες αυξήσεις μισθών ενσωματωθούν στη συνέχεια στις αποφάσεις τιμολόγησης των επιχειρήσεων, προκαλώντας αυτό που ονόμασα πληθωρισμό «πρωταγωνιστή».[33]
Ισχυρή χάραξη πολιτικής σε μια εποχή αλλαγών και ρηγμάτων
Έτσι, σε αυτήν την εποχή των αλλαγών και των διαλειμμάτων, όπου δεν γνωρίζουμε ακόμη εάν επιστρέφουμε στον παλιό κόσμο ή εισερχόμαστε σε έναν νέο, πώς μπορούμε να διασφαλίσουμε ότι η χάραξη πολιτικής παραμένει ισχυρή;
Κατά τη γνώμη μου, υπάρχουν τρία βασικά στοιχεία: η σαφήνεια, η ευελιξία και η ταπεινοφροσύνη.
Πρώτον, πρέπει να δώσουμε σαφήνεια σχετικά με τον στόχο μας και την ακλόνητη δέσμευση να τον επιτύχουμε.
Η σαφήνεια θα είναι σημαντική για τον καθορισμό του κατάλληλου ρόλου της νομισματικής πολιτικής στις συνεχιζόμενες μεταβάσεις. Πρέπει να είμαστε σαφείς ότι η σταθερότητα των τιμών είναι θεμελιώδης πυλώνας ενός περιβάλλοντος φιλικού προς τις επενδύσεις. Αντιμέτωπη με έναν μεταβαλλόμενο κόσμο, η νομισματική πολιτική δεν θα πρέπει να γίνει η ίδια πηγή αβεβαιότητας.
Αυτό θα είναι κρίσιμο για να διατηρήσουμε σταθερά αγκυρωμένες τις προσδοκίες για τον πληθωρισμό, ακόμη και όταν υπάρχουν προσωρινές αποκλίσεις από τον στόχο μας, όπως μπορεί να συμβαίνει σε μια οικονομία πιο επιρρεπή σε κραδασμούς. Και θα είναι επίσης βασικό για τη διατήρηση της εμπιστοσύνης του κοινού ότι, ακόμη και σε ένα νέο περιβάλλον, δεν θα χάσουμε τον στόχο μας.
Πρέπει και θα διατηρήσουμε τον πληθωρισμό στο 2% μεσοπρόθεσμα.
Για να πετύχουμε όμως τους στόχους μας, χρειαζόμαστε ευελιξία στην ανάλυσή μας.
Δεν μπορούμε να κάνουμε πολιτική με βάση απλούς κανόνες ή ενδιάμεσους στόχους σε μια αβέβαιη οικονομία.[34] Και αυτό σημαίνει ότι δεν μπορούμε να βασιζόμαστε αποκλειστικά σε μοντέλα που υπολογίζονται με παλιά δεδομένα, προσπαθώντας να συντονίσουμε την πολιτική γύρω από σημειακές προβλέψεις. Ταυτόχρονα, πρέπει επίσης να αποφύγουμε την άλλη παγίδα της υπερβολικής εστίασης στα τρέχοντα δεδομένα και της «οδήγησης στον καθρέφτη οπισθοπορείας», καθώς αυτό είναι πιθανό να καταστήσει τη νομισματική πολιτική μια αντιδραστική δύναμη και όχι μια σταθεροποιητική δύναμη.
Αντίθετα, θα πρέπει να κατασκευάσουμε πλαίσια πολιτικής που να συλλαμβάνουν την πολυπλοκότητα που αντιμετωπίζουμε και να παρέχουν μια αντιστάθμιση έναντι αυτής – κάτι που οι κεντρικές τράπεζες έχουν ήδη αρχίσει να κάνουν. Στην περίπτωση της ΕΚΤ, λάβαμε τις μελλοντικές μας αποφάσεις εξαρτώμενες από τρία κριτήρια: τις προοπτικές για τον πληθωρισμό, τη δυναμική του υποκείμενου πληθωρισμού και τη δύναμη της μετάδοσης της νομισματικής πολιτικής.
Αυτά τα τρία κριτήρια συμβάλλουν στην άμβλυνση της αβεβαιότητας γύρω από τις μεσοπρόθεσμες προοπτικές συνδυάζοντας τις προβλέψεις του προσωπικού μας για τον πληθωρισμό, την τάση που μπορούμε να εξαγάγουμε από τον υποκείμενο πληθωρισμό,
και την αποτελεσματικότητα των μέτρων πολιτικής μας για την αντιμετώπιση αυτής της τάσης. Κοιτάζοντας το μέλλον, αναμένω ότι αυτός ο τύπος προσέγγισης «πολλαπλών ποδιών» θα χρειαστεί για την αποτελεσματική βαθμονόμηση της πολιτικής. Αλλά θα χρειαστεί επίσης να βελτιώσουμε αυτή τη διαδικασία ενημερώνοντας τακτικά τα μοντέλα μας και τις τεχνολογίες πρόβλεψης,[35] και με βαθύτερη ανάλυση των μεταβλητών που λειτουργούν ως οι καλύτεροι κύριοι δείκτες.[36]
Το τρίτο στοιχείο που είναι κρίσιμο σε αυτό το νέο περιβάλλον είναι η ταπεινοφροσύνη. Ενώ πρέπει να συνεχίσουμε να προσπαθούμε για να οξύνουμε την εικόνα μας για το μεσοπρόθεσμο, θα πρέπει επίσης να είμαστε σαφείς σχετικά με τα όρια όσων γνωρίζουμε επί του παρόντος και τι μπορεί να επιτύχει η πολιτική μας.
Αν θέλουμε να διατηρήσουμε την αξιοπιστία μας στο κοινό, θα χρειαστεί να μιλήσουμε για το μέλλον με τρόπο που να αποτυπώνει καλύτερα την αβεβαιότητα που αντιμετωπίζουμε.
Η ΕΚΤ έχει ήδη κινηθεί προς αυτή την κατεύθυνση στη διαδικασία προβλέψεών μας, αλλά υπάρχει ακόμη δρόμος. Έχουμε δημοσιεύσει αναλύσεις ευαισθησίας βασικών μεταβλητών όπως οι τιμές της ενέργειας και οι μισθοί, και χρησιμοποιήσαμε ανάλυση σεναρίων κατά τη διάρκεια της πανδημίας και μετά την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία. Επιδιώκουμε επίσης να είμαστε πιο διαφανείς όσον αφορά τα λάθη πρόβλεψής μας.
Η έρευνα δείχνει ότι τα νοικοκυριά εμπιστεύονται λιγότερο τις προβλέψεις των κεντρικών τραπεζών, εάν οι πρόσφατες επιδόσεις τους ήταν κακές,[37] αλλά μπορούμε να μετριάσουμε αυτό το πρόβλημα εάν μιλάμε για προβλέψεις με πιο ενδεχομένο τρόπο και παρέχουμε καλύτερες εξηγήσεις για σφάλματα. Για αυτόν τον λόγο, το προσωπικό της ΕΚΤ έχει αρχίσει να δημοσιεύει τους κύριους παράγοντες πίσω από τα λάθη στις προβλέψεις μας για τον πληθωρισμό και σκοπεύουμε να συνεχίσουμε να το κάνουμε.[38]
Συμπέρασμα
Επιτρέψτε μου να ολοκληρώσω.
Δεν υπάρχει προ- υπάρχον εγχειρίδιο για την κατάσταση που αντιμετωπίζουμε σήμερα – και έτσι καθήκον μας είναι να συντάξουμε ένα νέο.
Η χάραξη πολιτικής σε μια εποχή αλλαγών και διαλειμμάτων απαιτεί ανοιχτό μυαλό και προθυμία να προσαρμόσουμε τα αναλυτικά μας πλαίσια σε πραγματικό χρόνο στις νέες εξελίξεις. Ταυτόχρονα, σε αυτήν την εποχή της αβεβαιότητας, είναι ακόμη πιο σημαντικό οι κεντρικές τράπεζες να παρέχουν μια ονομαστική βάση για την οικονομία και να διασφαλίζουν τη σταθερότητα των τιμών σύμφωνα με τις αντίστοιχες εντολές τους.
Στο σημερινό περιβάλλον, αυτό σημαίνει – για την ΕΚΤ – τον καθορισμό των επιτοκίων σε επαρκώς περιοριστικά επίπεδα για όσο χρονικό διάστημα είναι απαραίτητο για την επίτευξη έγκαιρης επιστροφής του πληθωρισμού στον μεσοπρόθεσμο στόχο του 2%.
Και προχωρώντας μπροστά, πρέπει να παραμείνουμε ξεκάθαροι στους στόχους μας, ευέλικτοι στην ανάλυσή μας και ταπεινοί στον τρόπο επικοινωνίας μας. Όπως είπε κάποτε ο John Maynard Keynes, «η δυσκολία βρίσκεται, όχι στις νέες ιδέες, αλλά στην απόδραση από τις παλιές».
