Τις επιπτώσεις της ψήφισης από την Τουρκία και σταδιακής υιοθέτησης του Μνημονίου με τη Λιβύη μελετά η νομική υπηρεσία του υπουργείου Εξωτερικών στην Ελλάδα, καθώς οι εταίροι και σύμμαχοι την ώρα που οδεύει για ψήφιση στην τουρκική Βουλή.
Μείζον θέμα σε αυτή τη φάση για την ελληνική διπλωματία είναι να αποκρυσταλλωθούν οι πρόνοιες του Μνημονίου για τη χάραξη θαλασσίων συνόρων, έτσι ώστε να υπάρξει η κατάλληλη προετοιμασία έναντι των επομένων κινήσεων της Άγκυρας. Λόγω της πολυπλοκότητα του θέματος, των τεμνόμενων κρατικών συμφερόντων και της ανάγκης ιεράρχισής τους, σε τέτοιους σχεδιασμούς λαμβάνονται -παραδοσιακά- υπόψη οι θέσεις, κινήσεις και πρωτοβουλίες όμορων κρατών. Στη συγκεκριμένη φάση της Κύπρου και της Αιγύπτου, καθώς αμφότερες βρίσκονται εκτός NATO, έχουν ισχυρούς διαύλους με τη Ρωσία και ευρύτερο πεδίο ελιγμών.
Επίσης, εξετάζεται προσεκτικά η κατάσταση στη Λιβύη, το ενδεχόμενο ψήφισης του από τη Βουλή και τα περιθώρια εφαρμογής του από την κυβέρνηση της Τρίπολης χωρίς την ψήφιση του. Κεντρικό θέμα που ακόμα εξετάζεται είναι αν το Μνημόνιο αυτό δίνει στην Άγκυρα τη νομιμοποίηση που χρειάζεται για να κινηθεί άμεσα για έρευνες και γεωτρήσεις στην περιοχή.
Παράλληλα, μετά τα γεγονότα των προηγούμενων ημερών, επιταχύνεται η λειτουργική αναβάθμιση της -ξεχασμένης- διυπουργικής task force για την αμυντική διπλωματία και εξετάζεται ο επαναπροσδιορισμός των προτεραιοτήτων στο πλαίσιο των περιφερειακών σχημάτων ασφαλείας, με έμφαση στη συνεργασία Ελλάδας-Αιγύπτου, Ελλάδας-Ισραήλ, ενώ η συμμετοχή της Κύπρου έρχεται σε δεύτερη φάση, έτσι ώστε να μην προκληθούν μεγαλύτερες εντάσεις.
Το επιτελείο της κυβέρνησης μελετά επίσης τα περιθώρια προληπτικής αντίδρασης τόσο σε διπλωματικό όσο και σε αμυντικό επίπεδο. Σε αυτό το πλαίσιο αναζητούνται πρωτοβουλίες με βραχύ χρόνο ωρίμανσης ή ακόμα και ώριμες, που θα μπορούσαν να αναγκάσουν την Άγκυρα να υπαναχωρήσει, ή να δώσουν ακόμα και προβάδισμα στα σημεία στην Ελλάδα.
Τέτοια μέτρα είναι η ανακήρυξη της αιγιαλίτιδας ζώνης των 12 μιλίων, είτε τμηματικά, ξεκινώντας από το Ιόνιο, είτε συνολικά. Τα σχετικά σενάρια είναι από τις ημέρες του Νίκου Κοτζιά έτοιμα, αν και έχουν τεθεί στα συρτάρια του ΥΠΕΞ. Το συγκεκριμένο ζήτημα επισύρει το τουρκικό “casus beli” και συνεπώς κινδυνεύει να χαρακτηριστεί διεθνώς αποσταθεροποιητική κίνηση. Υπό συνθήκες όμως θα μπορούσε να αναγκάσει την Τουρκία να προσφύγει τη Χάγη, κάτι που επιδιώκει και η Κύπρος.
Παράλληλα, αναζητούνται εναλλακτικά εργαλεία που σχετίζονται με την δέσμευση και προσωρινή κηδεμονία ζωνών για έρευνα και διάσωση, ενώ έχει προταθεί και η σύσταση κοινής δύναμης, στο πλαίσιο των περιφερειακών δομών ασφαλείας, η οποία θα κινείται στον άξονα της επιχείρησης “Σοφία” της ΕΕ, παράγοντας έτσι προηγούμενο για την ανάληψη της ευθύνης τομέων που βρίσκονται ακόμα σε διεθνή χωρικά ύδατα.
Υπάρχουν βέβαια και προτάσεις από το υπουργείο Άμυνας για αναθέρμανση του Δόγματος Ενιαίου Αμυντικού Χώρου Ελλάδας Κύπρου, ο οποίος έχει παντελώς εγκαταληφθεί μετά την κρίση των Ιμίων και οι προσπάθειες που έγιναν επί Κοτζιά και μετέπειτα από τον Ευάγγελο Αποστολάκη για πιλοτική ενεργοποίησή του, προκάλεσαν έντονη αντίδραση της Τουρκίας, που μεταφράστηκε σε αυξημένη προκλητικότητα και παραβατικότητα στο Αιγαίο.
Ο παράγοντας… ρίσκο
Κεφαλαιώδες ζήτημα για την ελληνική κυβέρνηση είναι η διατήρηση του γεωπολιτικού ρίσκου σε χαμηλά επίπεδα, έτσι ώστε να μην υπάρξουν επιπλοκές στο σχέδιο προσέλκυσης επενδύσεων. Ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν φαίνεται δυνατό ακόμα κι αν η Αθήνα επιλέξει το “full defensive mode”, κίνηση που δε συνίσταται από τους υπηρεσιακούς παράγοντες πάντως.
Η κυβέρνηση, πάντως, θα επιχειρήσει μέσω lobbying να κινητοποιήσει Βρυξέλλες και Ουάσιγκτον, ώστε να ανακόψουν την ορμή του Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος φαίνεται ικανός να φτάσει στα άκρα σε περίπτωση θερμού επεισοδίου στην ανατολική Μεσόγειο.
Από τη συνάντηση Μητσοτάκη-Ερντογάν χθες στο Λονδίνο δεν υπάρχουν διαρροές για ενδεχόμενο σχέδιο αποκλιμάκωσης, καθώς κάτι τέτοιο θα παρήγε αρνητικά αποτελέσματα. Ωστόσο, η παρέμβαση Τραμπ και το σκηνικό που κατέστη εφικτό να στηθεί στο πλαίσιο του NATO, με την έκδοση κοινού ανακοινωθέντος, είναι ενέργειες ενδεικτικές έντονων παρασκηνιακών διαβουλεύσεων που θα μπορούσαν να έχουν επεκταθεί και στα ελληνοτουρκικά.
Οποιοδήποτε σχέδιο εκπονήσει τελικά η ελληνική κυβέρνηση θα πρέπει να βρει ανταπόκριση, στήριξη ή έστω σιωπηρή αποδοχή από εταίρους και συμμάχους, ώστε να μην υπάρξουν προβλήματα που θα υπονομεύσουν την προσπάθεια εφαρμογής του. Υπ’ αυτό το πρίσμα ως πλέον ένθερμος υποστηρικτής εμφανίζεται ο Εμμάνουελ Μακρόν, η Γαλλία όμως έχει ήδη υπερεκταθεί επιχειρώντας να προβάλλει status υπερδύναμης, αναλαμβάνοντας πρωτοβουλίες και ευθύνες σε περιοχές που δεν δραστηριοποιείται με ευκολία.
Σε κάθε σενάριο ενσωματώνεται και ο παράγοντας των επενδυτών, η ενεργοποίηση των οποίων θα μπορούσε σε πολλές περιπτώσεις να παράξει σοβαρά αποτελέσματα, όπως συνέβη στην Κύπρο με την Exxon Mobil. Αντιστοίχως, λανθασμένες κινήσεις τύπου Eni θα μπορούσαν να επιτείνουν τα προβλήματα.
Το Μνημόνιο Τουρκίας-Λιβύης
Στο μεταξύ διέρρευσαν το κείμενο αλλά και οι χάρτες με τις συντεταγμένες που δόθηκαν σήμερα στην τουρκική βουλή.
Σε αυτό αναφέρονται τα εξής:
«Η Τουρκία και η Λιβύη, επιβεβαιώνοντας τη δέσμευσή τους στους σκοπούς και τις αρχές του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, έχοντας αποφασίσει να ορίσουν μια ακριβή και δίκαιη οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών τους στη Μεσόγειο στις οποίες οι δύο πλευρές ασκούν κυριαρχία, κυριαρχικά δικαιώματα και/ή δικαιοδοσία σε συμφωνία με τους ισχύοντες κανόνες διεθνούς δικαίου και λαμβάνοντας υπόψη όλες τις σχετικές καταστάσεις αλλά και την προθυμία όλων των μερών να επιτύχουν δίκαιες και αμοιβαία αποδεκτές λύσεις στα παραπάνω θέματα μέσω εποικοδομητικών διαπραγματεύσεων και σε πνεύμα φιλικών σχέσεων, ούσες πεπεισμένες ότι αυτό το μνημόνιο κατανόησης θα συνεισφέρει στην ενδυνάμωση των σχέσεων και θα ενθαρρύνει περαιτέρω τη συνεργασία μεταξύ των μερών προς το συμφέρον των δύο αδελφών-κρατών, συμφώνησαν τα ακόλουθα
Στο άρθρο 1 περιγράφονται οι συντεταγμένες που καθορίζουν τα όρια της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ
Σε ό,τι αφορά τη διευθέτηση διαφορών τονίζεται ότι
«οποιαδήποτε διαφορά μεταξύ των δύο πλευρών που προκύπτει από την ερμηνεία και την εφαρμογή αυτού του μνημονίου κατανόησης θα πρέπει να διευθετηθεί μέσω διπλωματικών διαύλων σε πνεύμα αμοιβαίας κατανόησης και συνεργασίας και σε συμφωνία με το άρθρο 33 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών. Σε περίπτωση που υπάρχουν φυσικοί πόροι που εκτείνονται από την ΑΟΖ της μιας πλευράς στην ΑΟΖ της άλλης, οι δύο πλευρές θα μπορούσαν να συνεργαστούν προκειμένου να συμφωνήσουν στις λεπτομέρειες της αξιοποίησης των πόρων αυτών. Αν κάποιο από τα δύο μέρη (δηλαδή Τουρκία ή Λιβύη) έχει εμπλακεί σε διαπραγματεύσεις που στοχεύουν στην οριοθέτηση της ΑΟΖ με κάποιο άλλο κράτος, αυτό το μέρος πριν καταλήξει σε οριστική συμφωνία με το κράτος αυτό θα πρέπει να ειδοποιήσει και να συμβουλευτεί το άλλο μέρος».
Στο κεφάλαιο που αναφέρεται σε τροποποιήσεις ή επανεξέταση του μνημονίου αυτού επισημαίνεται ότι οποιαδήποτε πλευρά μπορεί να προτείνει τροποποίηση ή επανεξέτασή του μέσω διπλωματικών διαύλων εάν κριθεί αναγκαίο με εξαίρεση τα άρθρα 1 και 2. Οι τροποποιήσεις απαιτούν τη συγκατάθεση και των δύο πλευρών.
Το μνημόνιο, όπως αναφέρεται, θα τεθεί σε ισχύ την ημερομηνία που θα ληφθεί η τελευταία γραπτή ειδοποίηση με την οποία τα δύο μέρη ειδοποιούν το ένα το άλλο μέσω διπλωματικών διαύλων για την ολοκλήρωση των εσωτερικών νομικών διαδικασιών που απαιτούνται προκειμένου αυτό να εφαρμοστεί.
