Οι αγωγοί χαράσσουν τα νέα σύνορα της Ελλάδας

Να εκμεταλλευτεί την ευκαιρία που παρουσιάζεται από την εναλλαγή δογμάτων από το γεωπολιτικό τη ισχύος στο γεωοικονομικό της ενεργειακής ασφάλειας και των εμπορικών δρόμων, επιχειρεί η ελληνική κυβέρνηση, επενδύοντας στη διπλωματία των αγωγών, ώστε να επαναβεβαιώσει και σε νέο μη-ευρωπαϊκό πλαίσιο τα θαλάσσια και χερσαία της σύνορα της Ελλάδας, επεκτείνοντας τις γραμμές και αποκτώντας παθητικά νέες περιοχές, όπου αυτό είναι εφικτό.

Αν η πρώτη αίσθηση, που απορρέει από τη διαδικασία επανακαθορισμού των ισορροπιών στη βαλκανική και ανατροπής του status quo στην ανατολική Μεσόγειο, στο πλαίσιο της αλλαγής των δογμάτων είναι ιδιαίτερα ανησυχητική, καθώς πυροδοτεί εντάσεις, οι προοπτικές είναι ευοίωνες. Ο αποσυσχετισμός των εθνοτικών και θρησκευτικών διαύλων από τους γεωπολιτικούς και η αντικατάσταση τους από οικονομικούς και ευρύτερους κοινωνικούς συνεκτικούς δεσμούς, περιορίζει, προοπτικά, τα πεδία έντασης και υποβαθμίζει πηγές που για αιώνες έχουν παράξει αιματηρές συγκρούσεις.

Σχετικάθέματα

Στην πραγματικότητα, το νέο γεωοικονομικό δόγμα των ΗΠΑ, όπως αυτό ξεδιπλώνεται σε Βαλκάνια και Ανατολική Μεσόγειο, ενισχύει τη διακρατική οικονομική συνεργασία χωρών, περιορίζοντας τους κινδύνους, ενώ αποτελεί οδηγό επαναχάραξης θαλασσίων συνόρων, τα οποία έχουν αποτελέσει σημείο τριβής για πολλά χρόνια. Από το σκηνικό αυτό και με δεδομένη την προσέγγιση Τουρκίας-Ρωσίας η Ελλάδα και Κύπρος μπορούν να πραγματώσουν την προοπτική της ενοποίησης θαλασσίων χώρων, που είχε ξεκινήσει με το ενιαίο αμυντικό δόγμα. Η διέλευση αγωγών από το Ισραήλ και την Αίγυπτο και η προσπάθεια αποτροπής νέου μεταναστευτικού κύματος από την Αφρική, ευνοεί τώρα περισσότερο από ποτέ την ταύτιση αμερικανικών και ευρωπαϊκών ενεργειακών και αμυντικών συμφερόντων στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου, επιτρέποντας τη ευόδωση πολυμερών περιφερειακών συνεργασιών.

Εντάσεις και προοπτική

Ο ενεργειακός ανταγωνισμός Ρωσίας και Ηνωμένων Πολιτειών αποτελεί έκφανση και πρόσκαιρη συνέπεια των επιχειρούμενων ανακατατάξεων, από τις οποίες όμως προκύπτουν προσεγγίσεις που μέχρι τώρα δεν βρίσκονταν στο χάρτη, όπως η τριμερής Ελλάδα-Κύπρος-Ισραήλ, και ο συσχετισμός της με την βαλκανική πρωτοβουλία Ελλάδας, Σερβίας, Βουλγαρίας και Ρουμανίας, στην οποία θα προστεθούν σε δεύτερη φάση η Αλβανία και η Βόρεια Μακεδονία.

Backgound notice Το Έργο του Ελληνο-Βουλγαρικού Διασυνδετήριου Αγωγού αποτελείται από έναν αγωγό μήκους περίπου 182 χλμ. (εκ των οποίων 31 χλμ. βρίσκονται εντός της ελληνικής επικράτειας), καθώς και τις αναγκαίες υποστηρικτικές εγκαταστάσεις (Μετρητικοί Σταθμοί, βανοστάσια, Κέντρο Λειτουργίας). Με σημείο εκκίνησης την Κομοτηνή, ο αγωγός θα καταλήγει στη Stara Zagora αντίστοιχα, συνδέοντας τα δίκτυα Φυσικού Αερίου Ελλάδος και Βουλγαρίας, ενώ θα υπάρχει η δυνατότητα της αντίστροφης ροής (reverse flow). Προβλέπεται η μεταφορά ποσοτήτων φυσικού αερίου της τάξης των 3 δισ. κυβ. μέτρων φυσικού αερίου (φ. α.) ετησίως, με δυνατότητα αύξησής τους στα 5 δισ. κυβ. μέτρα φ. α. ετησίως με την κατασκευή Σταθμού Συμπίεσης.Τη μελέτη, την κατασκευή και τη λειτουργία του Έργου έχει αναλάβει η Εταιρεία ICGB AD, που έχει την έδρα της στη Βουλγαρία και ιδρύθηκε στις 5 Ιανουαρίου 2011. Οι Μέτοχοι της ICGB AD είναι η Βουλγαρική κρατική Εταιρεία Bulgarian Energy Holding (BEH) (50%) και η ελληνική Εταιρεία ΥΑΦΑ ΠΟΣΕΙΔΩΝ (50%), στην οποία συμμετέχουν ισομερώς η ΔΕΠΑ και η ιταλική EDISON.

Ήδη η ομάδα Ελλάδα-Κύπρος-Ισραήλ έχουν καταλήξει σε συμφωνία για τη χάραξη του EastMed, ενώ η ομάδα Ελλάδα-Αίγυπρος-Κύπρος διεξήγαγε ασκήσεις έρευνας και διάσωσης στην κυπριακή ΑΟΖ, εμπεδώνοντας το δόγμα ενεργειακής ασφάλειας, όπως υποδείκνυε άλλωστε και στο σενάριο της άσκησης.

Αν και το μέλλον φαίνεται ευοίωνο, το παρόν είναι αρκετά πιο σύνθετο απ΄ότι μπορεί να φαίνεται, καθώς οι αναπροσαρμογές φέρνουν εντάσεις, αναταραχές και εξάρσεις, οι οποίες αναδεικνύονται τόσο πολιτικά και στρατηγικά, όπως καταγράφονται στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, με παραβιάσεις, εμπλοκές και θερμά επεισόδια, αλλά και με κοινωνικές εντάσεις, όπως οι διαδηλώσεις στη Σερβία, την Αλβανία και τη Ρουμανία.

Στις επιπτώσεις του ευρύτερου γεωπολιτικού-γεωοικονομικού ανταγωνισμού κατατάσσονται και κοινωνικές και πολιτικές αντιδράσεις για τη Συμφωνία των Πρεσπών, την αλλαγή συνόρων μεταξύ Σερβίας και Κοσόβου και η μόνιμη πίεση ΗΠΑ και Ισραήλ στο Ιράν και τον δακτύλιό του στη Μέση Ανατολή και τη Μεσόγειο.

Η διπλωματία των αγωγών

Σε αυτό το πλαίσιο, η Ελλάδα καλείται να διαδραματίσει το δικό της ρόλο για την ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης και την εξισορρόπηση του ενεργειακού ανταγωνισμού ΗΠΑ-Ρωσίας στα Βαλκάνια, με γνώμονα όμως, τον περιορισμό της τουρκικής επιρροής στην ευρύτερη περιοχή των δυτικών Βαλκανίων και της Ανατολικής Μεσογείου.

Εν αντιθέσει με τις πρόσκαιρα ευνοϊκές συνθήκες που διαμόρφωναν μέχρι τώρα οι εξοπλισμοί και η ad hoc συμμετοχή σε σχεδιασμούς μεγάλων δυνάμεων, με την ενέργεια και κυρίως με τους αγωγούς η Ελλάδα είναι σε θέση να επιδιώξει πιο μακροπρόθεσμα και μη αναστρέψιμα οφέλη.

Η πλήρωση της προοπτικής αυτής είναι κάθε άλλο παρά εύκολη, καθώς η Μόσχα επιδιώκει να διατηρήσει τα κεκτημένα και να ενισχύσει την πολιτική και στρατηγική της επιρροή εργαλειοποιώντας την ενέργεια, ενώ οι ΗΠΑ προσφέρουν στρατηγική ασφάλεια για να αποκομίσουν οικονομικά και εμπορικά οφέλη.

Η Ουάσιγκτον από την άλλη πλευρά, βρίσκεται στα πρώτα στάδια της εδραίωσής της ως ενεργειακός παίκτης και ως εκ τούτου διεκδικεί χώρο και τζίρο, περισσότερο από την συνεπακόλουθη πολιτική επιρροή, την οποία ασκεί πολύπλευρα με μικρότερη έκθεση.

H Ευρώπη, που προσπαθεί να χειραφετηθεί πρέπει να καταφέρει να ισορροπήσει μεταξύ του γεωπολιτικού ρεβιζιονισμού του Ντόναλντ Τραμπ και της ρωσικής ενεργειακής έξαρσης, ενώ πιέζεται εμπορικά και στρατηγική από την Κίνα, που αναπροσαρμόζει επίσης το διεθνές γεωοικονομικό της αποτύπωμα.

Auditor’s note Για τον περιορισμό των προστριβών ΗΠΑ και Ρωσίας, Αθήνα, Άγκυρα, Σόφια και Βελιγράδι προωθούν την πρωτοβουλία πολυμερούς και αμφίδρομης διασύνδεσης των ενεργών αγωγών. Όπερ σημαίνει ότι θα δημιουργηθεί ένα ουσιαστικά διαλειτουργικό ενεργειακό δίκτυο μέσα από το οποίο θα τροφοδοτείται αμερικανικό LNG, ρωσικό φυσικό αέριο, το ισραηλινό του EastMed και πιθανώς αιγυπτιακό και Kυπρiακό. Η διασύνδεση των δικτύων, βέβαια, αποτελεί μείζον αλλά όχι μοναδικό θέμα, καθώς η λειτουργία και οι ποσοστώσεις αποτελούν επίσης πολύ σοβαρές παραμέτρους, ο καθορισμός των οποίων θα διαμορφώσει εν τέλει το μείγμα.Αντιστοίχως προσδοκίες γεννά και το σχήμα των Med7, στο οποίο προεκτείνονται συμφωνίες από τις επιμέρους Μεσογειακές πρωτοβουλίες, με αποτέλεσμα να διευρύνεται η ασφάλεια, καθώς αποκτούν κάλυψη και από την ΕΕ, εκτός των ΗΠΑ, που αποτελούν τον κινητήριο μοχλό.

Τούτων δοθέντων, η Ελλάδα μπορεί να συνεισφέρει στη διαφοροποίηση των ενεργειακών πηγών της Ε.Ε καθώς η γεωπολιτική της θέση, προσφέρει τη δυνατότητα ανάδειξης σε ενεργειακό κόμβο, υποδεχόμενη αγωγούς, τόσο από Ρωσία όπως ο TurkStream, όπως και από χώρες της αμερικανικής σφαίρας επιρροής, όπως το Ισραήλ με τον EastMed και η Αίγυπτος. Επίσης, η δυνατότητα πολυδιαφοροποιημένου μείγματος ενισχύεται από την κατασκευή και επέκταση των εγκαταστάσεων υγροποίησης LNG.

Έτσι, η Ελλάδα μπορεί να συμβάλλει τόσο στην οριζόντια διαφοροποίηση των προμηθευτών, όσο και στην κάθετη του ενεργειακού μείγματος της ΕΕ. Ειδικά, βέβαια, στο δεύτερο σκέλος θα μπορέσουν να βοηθήσουν και οι ΑΠΕ, αλλά σε μεταγενέστερο στάδιο, καθώς αυτές είναι εγγενείς πηγές και δεν συμβάλλουν αντίστοιχα στην γεωπολιτική και γεωοικονομική σκακιέρα, βελτιώνουν, όμως, την ενεργειακή αυτονομία και κατ’ επέκταση περιορίζουν τον δυνητικό ενεργειακό κίνδυνο από γεωπολιτικές και στρατηγικές αναταράξεις.

Ο τερματικός σταθμός LNG στον τερματικό σταθμό της Ρεβυθούσας και ο υπό κατασκευή σταθμό LNG της Αλεξανδρούπολης, αποτελούν projects που ενισχύουν τις δυνατότητες εισαγωγής LNG, πεδίο που αποτελεί προνομιακή αγορά των ΗΠΑ, ιδιαίτερα στη Μεσόγειο, καθώς δεν εξάγουν μόνο δικό τους, αλλά αγοράζουν και μεγάλες ποσότητες από το Κατάρ, τις οποίες μεταπωλούν, περιορίζοντας το κόστος και κατεβάζοντας τις τιμές.

Auditor’s note Συνεπώς, οι επεκτάσεις που γίνονται στο σταθμό Ρεβυθούσας καθώς και η κατασκευή του τερματικού της Αλεξανδρούπολης μπορούν να περιορίσουν την εξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο, τόσο για την Ελλάδα όσο και τα Βαλκάνια. Ωστόσο, για να επιτευχθεί ο στόχος της διαφοροποίησης του ενεργειακού μείγματος στα Βαλκάνια απαιτείται η κατασκευή νέων αγωγών, όπως ο ήδη δρομολογηθείς IGB, που συνδέει Ελλάδα και Βουλγαρία, καθώς άλλοι που διέρχονται από Αλβανία και Βόρεια Μακεδονία.

Το πρόβλημα με το αμερικανικό LNG είναι βέβαια η τιμή, καθώς είναι αρκετά πιο ακριβό από το ρωσικό. Σε αυτό τον τομέα μελετώνται λύσεις ευρωπαϊκών επιδοτήσεων στο πλαίσιο της διασφάλισης μιας ενιαίας και ισορροπημένης ενεργειακής αγοράς, χωρίς εξαρτήσεις.

Από την εικόνα δεν μπορεί να διαφεύγει ο αγωγός TAP, που θα μεταφέρει φυσικό αέριο την περιοχή της Κασπίας στην Ευρώπη, αυξάνοντας έτσι τις ποσότητες που θα εισρέουν και συνεπώς διαφοροποιώντας έτι περαιτέρω το μείγμα.

Background note Ο TAP θα διασυνδεθεί με τον αγωγό φυσικού αερίου Ανατολίας (TANAP) στα ελληνοτουρκικά σύνορα και θα διέρχεται από τη Βόρεια Ελλάδα, την Αλβανία και την Αδριατική Θάλασσα προτού καταλήξει στις ακτές της Νότιας Ιταλίας όπου θα συνδεθεί στο ιταλικό δίκτυο φυσικού αερίου.Το έργο βρίσκεται επί του παρόντος στη φάση της κατασκευής του αγωγού, η οποία ξεκίνησε εντός του 2016.Όταν ολοκληρωθεί η κατασκευή του, ο TAP θα παρέχει την πιο άμεση, λογική και οικονομικά αποδοτική οδό μεταφοράς φυσικού αερίου που θα ανοίξει τον ζωτικής σημασίας Νότιο Διάδρομο Φυσικού Αερίου, θα έχει μήκος 4.000 χλμ. και θα εκτείνεται από την Κασπία Θάλασσα μέχρι την Ευρώπη.Έχοντας υπόψη τους το ενδεχόμενο κάλυψης αυξημένων αναγκών στο μέλλον, οι κατασκευαστές του TAP σχεδίασαν τον αγωγό με ευελιξία ώστε να είναι σε θέση να μεταφέρει μελλοντικά μεγαλύτερο όγκο φυσικού αερίου.
Η αρχική μεταφορική ικανότητα του TAP, η οποία ανέρχεται σε 10 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα (κ.μ.) φυσικού αερίου τον χρόνο, επαρκεί για την κάλυψη της ενέργειας που καταναλώνουν περίπου επτά εκατομμύρια νοικοκυριά στην Ευρώπη. Στο μέλλον, η μεταφορική ικανότητα του αγωγού θα μπορεί να επεκταθεί σε περισσότερα από 20 δισ. κ.μ. με την προσθήκη δύο ακόμη σταθμών συμπίεσης, επιτρέποντας έτσι τη μεταφορά επιπρόσθετων ποσοτήτων ενέργειας από την ευρύτερη περιοχή της Κασπίας.
Ο αγωγός θα διαθέτει ακόμη δυνατότητα «φυσικής αντιστροφής ροής», θα μπορεί, δηλαδή, να διοχετεύει φυσικό αέριο από την Ιταλία προς τη Νοτιοανατολική Ευρώπη σε περίπτωση διακοπής της ροής ή σε περίπτωση που απαιτείται μεγαλύτερη μεταφορική ικανότητα για τον εφοδιασμό της περιοχής με πρόσθετες ποσότητες φυσικού αερίου.

Η Ελλάδα εξυπηρετεί και τη διέλευση του υποθαλάσσιου αγωγού φυσικού αερίου East Med που θα ξεκινάει από τις ισραηλινές ακτές και θα καταλήγει στην Πελοπόννησο μέσω Κύπρου και Κρήτης και από εκεί στην ηπειρωτική Ελλάδα, όπου θα ενώνεται με το σχεδιαζόμενο αγωγό που θα καταλήγει στο Οτραντο της Ιταλίας.

Background note Το αέριο της Ανατολικής Μεσογείου θα κατευθύνεται υποθαλάσσια προς την Κύπρο, στη συνέχεια προς τις ακτές της Κρήτης, και ακολούθως, μέσω της Πελοποννήσου και της Δυτικής Ελλάδας, στην Ιταλία. Στη γειτονική μας χώρα θα φθάνει μέσω του αγωγού IGI – Poseidon (ΠΟΣΕΙΔΩΝ), που θα συνδέεται με τον EastMed στο Φλωροβούνι της Θεσπρωτίας. Από τον Ιούλιο του 2014, η διαχείριση του Έργου ανήκει στην θυγατρική της ΔΕΠΑ «ΥΑΦΑ – ΠΟΣΕΙΔΩΝ», στην οποία συμμετέχει ισομερώς η ιταλική Edison. Ο αγωγός EastMed εντάχθηκε στον Κατάλογο των Έργων Κοινού Ενδιαφέροντος (Projects of Common Interest – PCIs) της ΕΕ, το 2013. Βάσει του Ευρωπαϊκού Κανονισμού 347/2013, η συμμετοχή του σε αυτόν ανανεώθηκε το 2015. Την ίδια χρονιά ξεκίνησε η συγχρηματοδότησή του από την ΕΕ για τη Δράση «Eastern Mediterranean Νatural Gas Pipeline – Pre-Feed Studies».Το σύνολο των ανωτέρω συγχρηματοδοτούμενων μελετών που εκπονήθηκαν στο πλαίσιο των Pre-Feed Studies καταστούν σαφή την τεχνική εφικτότητα, την οικονομική βιωσιμότητα και την εμπορική ανταγωνιστικότητα του Έργου. Επίσης, επισημαίνουν την προστιθέμενη αξία του αγωγού EastMed, αλλά και το συμπληρωματικό του χαρακτήρα, στο πλαίσιο των προοπτικών εξαγωγής του φυσικού αερίου της Νοτιοανατολικής Μεσογείου για την ενίσχυση της ενεργειακής ασφάλειας της Ευρώπης.Σύμφωνα με τις εν λόγω μελέτες, η σχεδιαζόμενη δυναμικότητα του αγωγού είναι 10 δισ. κυβ. μέτρα φυσικού αερίου (φ. α.) ετησίως, με δυνατότητα να ανέλθει στα 16 δισ. κυβ. μέτρα φ. α.. Σημειώνεται ότι ανάλογα έργα, αναφορικά με τη δυσκολία υλοποίησής τους λόγω του θαλάσσιου βάθους, είτε έχουν ήδη κατασκευασθεί και λειτουργούν με επιτυχία (αγωγός Medgas Αλγερία – Ισπανία), είτε είναι σε φάση έναρξης κατασκευής (αγωγός Galsi Αλγερία – Ιταλία).

Εν κατακλείδι, το ενεργειακό πακέτο της ανατολικής Μεσογείου και των Βαλκανίων, μπορεί να καταστήσει την Ελλάδα σε συνδετικό της Ε.Ε με το Ισραήλ στενό σύμμαχο των ΗΠΑ στην περιοχή και συνεπώς πυλώνα της ενεργειακής ασφάλ. Παράλληλα, ενδεχόμενη συμμετοχή της Ελλάδας στο ρώσο-τουρκικών συμφερόντων υπό κατασκευή αγωγό Turk Stream, με τη σύμφωνη γνώμη των Βρυξελλών, θα δημιουργούσε προϋποθέσες για την ανάδειξη της Ελλάδας σε transit state, διευρύνοντας τα γεωπολιτικά οφέλη και εμπεδώνοντας ένα νέο μοντέλο στρατηγικής ασφάλειας που δεν περνά από τους εξοπλισμούς αλλά από την ενέργεια.